„ეს გალობა ღმერთამდე მიგიყვანს“...

ათონის მთაზე აჟღერებული ქართული საეკლესიო საგალობლები

- ბატონო მალხაზ, გვესაუბრეთ თქვენი სტუმრობის შესახებ ათონის მთაზე. რა მიზანს ისახავდით და რამ განაპირობა იგი?

- ეს ვიზიტი შედგა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია მეორის ლოცვა-კურთხევით. მიზეზი კი მრავალგვარი იყო. ერთ-ერთი მათგანი უკავშირდება საქართველოში არსებულ პრობლემას ბიზანტიურ გალობასთან დაკავშირებით, ის, რაც წახდა, გვსურდა, გამოგვესწორებინა. ათონის მთის ბერებმა იცოდნენ, თითქოს საქართველოში ბიზანტიურ გალობას ვებრძვით. ჩვენ კი ჩავედით, რათა გვეთქვა მათთვის სიმართლე, რომ არათუ ვებრძვით ბიზანტიურ გალობას, არამედ, პირიქით, როგორც სპეციალისტებს მისი შესწავლის სურვილი გვაქვს. ჩვენ ეს საქმითაც დავამტკიცეთ, როდესაც ჩავიყვანეთ გუნდი, რომელმაც ბიზანტიური საგალობლები ბერძნულ ენაზე შეასრულა. ხოლო მეორე მიზეზი იყო შემდეგი: საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ძველად სულიერ და საგანმანათლებლო ცენტრებს მონასტრები წარმოადგენდნენ. სხვადასხვა დროს ქართველებს ყველგან და ყოველთვის გვქონდა ჩვენი კუთვნილი ადგილი, რომელიც, სამწუხაროდ, ჩვენივე ცოდვების გამო, დავკარგეთ (საბერძნეთში, სინას მთაზე, იერუსალიმში და სხვ.). ათონის მთა ყოველთვის იყო სულიერების ცენტრი და ეს დღესაც ასეა. იქაურობა შეიძლება ჩავთვალოთ ოცდამეერთე საუკუნის საოცრებად, სადაც სულიერი მოღვაწეობა მიმდინარეობს. ჩვენ გვსურდა, გვეჩვენებინა ჩვენი წვლილი საეკლესიო გალობის სფეროში და მოგვესმენინებინა ჩვენი სამხმიანი გალობა, რომელიც ქართული მუსიკალური აზროვნების ბეჭედია, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ბერძნებს გამოეთქვათ თავისი აზრი ამასთან დაკავშირებით. სინამდვილემ კი ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა.

ჩვენ ორჯერ გახლდით ათონზე. პირველად 2009 წლის ნოემბერში სამნი ვესტუმრეთ ათონს: არქიმანდრიტი იოანე (კიკვაძე) - ჩვეწი ტაძრის წინამძღვარი, დიაკვანი თეოდორე და მე. პირველ ჩასვლაზე ვეწვიეთ ორ მონასტერს - სიმონა-პეტრას და ვატოპედს. მაშინ ჩაეყარა კარგი საფუძველი ჩვენს მეგობრობასა და ურთიერთობას. როდესაც გუნდთან ერთად ჩასვლის სურვილი გამოვთქვით, დიდი სიხარულით მიგვიპატიჟეს. შემდეგ, ღვთისნიერი ხალხის დახმარებით, შედგა ჩვენი მეორე ვიზიტი ათონის მთაზე მამა იოანეს მეთაურობითა და ათკაციანი გუნდის შემადგენლობით. განსაკუთრებით მინდა აღვნიშნო ბანკი „რესპუბლიკის“ პრეზიდენტის ბატონი ლაშა პაპაშვილი, რომელმაც უშუალოდ დააფინანსა ჩვენი მოგზაურობა, ასევე ბატონებმა არჩილ გეგენავამ და მამუკა ხაზარაძემაც მიიღეს მონაწილეობა ამ საქმეში. ბატონი ლაშა თავადაც ჩამობრძანდა და ვატოპედში ჩვენ მიერ ჩატარებულ წირვასაც დაესწრო.

- ათონზე რომელ მონასტრებს ესტუმრეთ?

- ათონზე შვიდი დღე დავყავით. ვიყავით სიმონა-პეტრაში, ვატოპედში, ხილანდარშრ, ანდრია პირველწოდებულის სკიტსა და ივერონში. სხვათა შორის ამ უკანასკნელში გარკვეული მიზეზების გამო მთლად კარგად არ მიგვიღეს, ერთი სული ჰქონდათ როდის დავტოვებდით იქაურობას. ეს საყოველთაოდ ცნობილი პრობლემაა და მათი ამგვარი დამოკიდებულება ქართველებისადმი თვითონ ბერძნებსაც ეუხერხულებათ. სხვა მონასტრის ბერები და წინამძღვრები გვეუბნებოდნენ, რომ ივერონის საძმომ იცის, რომ ეს მათი მონასტერი არ არის, ქართველების აქტიური მოძრაობის მიმართ გარკვეული შიში აქვთ. ღვთის შეწევნით, ათონზე უკვე საკმაო რაოდენობით მოიყარეს თავი ქართველმა ბერებმა. ისინი ძირითადად ვატოპედში, გრიგორიუსისა და ქსეროპოტამის მონასტრებში არაან და მონასტერის თუ არა სკიტის შექმნაზე მაინც შეიძლება ფიქრი, რათა ქართველებს თავისი ადგილი ჰქონდეთ. სხვათა შორის მინდა აღვნიშნო, რომ ვატოპედის წინამძღვარმა მამა ეფრემმა ტრაპეზის დროს განაცხადა (ყველაზე მრავალრიცხოვანი ბერმონაზვნობა ამ მონასტერშია, სულ 110 ბერი, სტუმრები კი ყოველდღე ჰყავთ, 120-150 კაცამდე), რომ ათონზე ყველას აქვს ადგილი: ბერძნებს თავისთავად, სერბებს, რუმინელებს, ბულგარელებს, რუსებს, ქართველებს კი არაფერი აქვთო. იქაურმა ქართველმა ბერებმა გვითხრეს, რომ მამა ეფრემი ზრუნავს, შეუქმნას ქართველებს პირობები, რათა მათ თავისი დასაყრდენი ჰქონდეთ ათონზე.

- როგორი იყო მათი შთაბეჭდილება ქართული გალობის მოსმენისას?

- ქართულმა გალობამ ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა მათზე. მონაზვნების უმეტესობისთვის ქართული გალობა სრული სიახლე იყო. ეს მათთვის მართლაც ქრისტიანული სიხარულის მომტანი აღმოჩნდა. ჯერ თქვეს, რომ კავკასიის მთების სიდიადე მოდის ამ საგალობლებიდანო, მერე აღნიშნეს, ეს გალობა ღმერთამდე მიგიყვანსო, ბოლოს ასეთი ხატოვანი გამოთქმაც კი იხმარეს - ანგელოზები გალობდნენ, თუ ადამიანები ვერ მივხვდითო. ეს სიმონა-პეტრაში ხდებოდა, სადაც საძმომ მთელი წირვა ჩვენ დაგვითმო, რომელიც ქართულ ენაზე ჩავატარეთ. იქ ყველაფერი ორგანიზებული და მკაცრ რეჟიმშია ჩასმული, წირვა მხოლოდ საათსა და ათ-თხუთმეტ წუთს გრძელდება, ჩვენს რეალობაში კი საშუალოდ ორ საათზე ნაკლებ ხანს არ მიმდინარეობს და როდესაც ვუთხარით, რომ წირვა ორ საათს უნდა გაგრძელებულიყო, ცოტა შეცბნენ, მაგრამ ბოლოს ცისკარი შეამოკლეს და წირვა მთლიანად ჩვენ დაგვითმეს. ჩვენთვის ეს ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა იყო, ასე ჩემს ცხოვრებაში არ მინერვიულია, ვღელავდით, რამე რომ არ შეგვშლოდა, მაგრამ მადლობა ღმერთს ყველაფერი ძალიან კარგად ჩატარდა. ვატოპედის მონასტრის გალობის წლევანდელმა ხელმძღვანელმა (იქ ყოველწლიურად სხვადასხვა ხელმძღვანელი ჰყავთ) გვითხრა, რომ იმდენად მოსწონს ჩვენი გალობა, რომ ისმენს და სწავლობს კიდეც მას.

- რომელი კილოს საგალობლები შესრულდა?

- ძირითადად, გელათის კილოს საგალობლები შევასრულეთ. მასში ვერტიკალური და ჰორიზონალური ძალიან გაწონასწორებულია. ვიგალობეთ ასევე ქართლ-კახური და შემოქმედის კილოს საგალობლებიც, მაგრამ შედარებით ნაკლებად, ძირითადად უფრო გელათის კილოზე გვქონდა ორიენტაცია.

- საქართველოში არსებობს მოსაზრება, თითქოს ქართული გალობა არაკანონიკურია, ათონელი ბერების მხრიდან თუ იყო მსგავსი ეჭვი?

- დიახ, ზოგიერთი ჩვენი თანამემამულე ასე მიიჩნევს, მაგრამ იქ ასეთი ეჭვი არ გასჩენიათ. ყოველ შემთხვევაში მე მათგან ქართულ გალობაზე ასეთი კომენტარი არ მომისმენია. ისინი ძალზედ ფრთხილი და ჭკვიანი ხალხია. როცა მოისმინეს ქართული გალობა, თქვეს, რომ ეს არის ღმერთთან მიმყვანებელი გალობა, რომელიც მოდუნების საშუალებას არ გაძლევს, სიმხნევეს გმატებს და მუდმივი ლოცვითი განწყობის მდგომარეობაში გამყოფებს. ერთმა გამოცდილმა მღვდელ-მონაზონმა სიმონა-პეტრაში აღნიშნა: თქვენს სამხმიანობას დიდი სიცოცხლისუნარიანობა გააჩნიაო. ამის დამადასტურებელი ჩანაწერები - დოკუმენტური მასალა გვაქვს.

რა თქმა უნდა, ჩვენც მოგვწონს ბიზანტიური გალობა, მაგრამ წარმოუდგენელია, რომ საქართველოში ბიზანტიური გალობის დამკვიდრება ქართული გალობის ხარჯზე მოხდეს. ეს ყოვლად დაუშვებელია და არასოდეს მოხდება. გაბედავს ვინმე თქვას საბერძნეთში, რომ მათი ერთხმიანი თუ ორხმიანი გალობა არასწორია და ვთქვათ, მხოლოდ ჩვენი ქართული სამხმიანობაა კანონიკური?! ჩვენ ჩვენი ტრადიცია გვაქვს, რომელსაც უნდა გავუფრთხილდეთ, რადგან ეს არის ჩვენი სახე და ჩვენი ბუნებრივი მდგომარეობა. თუ ღვთისმსახურების აღდგენა გვინდა ისე, როგორც დაწესებულია და როგორც შეშვენის უფალს, ქართულ გალობას გვერდს ვერ აუვლით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, გამოგვივა რაღაც ფსევდო და არასწორი. ქართული გალობა არის უვნებო, ღრმად საეკლესიო მუსიკა და არ ვურჩევ მის მოძულეებს მასთან უჯერო დამოკიდებულებას, მის აბუჩად აგდებას, ვინაიდან შედეგი იქნება მათთვის ფრიად სამწუხარო. ეს გალობა შექმნილია ჩვენი წინაპრების მიერ, იმ ხალხის მიერ, რომელიც დაკავშირებული იყო უშუალოდ ღმერთთან. ჯობს, მივყვეთ იმ გზას, რაც ნაწრთობია საუკუნეების მანძილზე.

- როგორ შეაფასებდით ამ ვიზიტს?

- ეს იყო არა მხოლოდ ქართული გალობისთვის, არამედ საქართველოსთვისაც მნიშვნელოვანი ვიზიტი. დავამყარეთ იქაურ ხალხთან კარგი, ძმური ურთიერთობა. გვაქვს მომავლის იმედი და ვართ იმ განწყობით, რომ ეს ურთიერთობა გაგრძელდება და კიდევ უფრო გაღრმავდება. დიდი მადლობა უფალს და ღვთისმშობელს, რომელთაგან იყო შეწევნა და მშვიდობით ვიმგზავრეთ. აქედანვე მანქანით წავედით და საერთო ჯამში ხუთი-ექვსი ათასი კილომეტრის გავლა მოგვიწია. ბოლოს ბატონმა ლაშამ დამატებითი თანხები გამოგვიყო, რათა იტალიაში, ბარში წავსულიყავით და წმინდა ნიკოლოზის საფლავი მოგველოცა. აგრეთვე ვიყავით წმინდა სპირიდონ ტრიმიფუნტელის საფლავზე. ორივეგან პარაკლისები გადავიხადეთ. მოვილოცეთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ღვთისმშობლის ხატები: დოქიარის მსწრაფლშემსმენელი, ხილანდარის სამხელა, ივერონის კარიბჭის ხატი და ა.შ. ძნელია ყველა იმ სიწმინდის ჩამოთვლა, რომლებსაც ჩვენ მივეახლეთ.

მამა იოანეს აზრით, აუცილებელია კიდევ ერთი ასეთი ჩასვლა. გვსურს მოვილოცოთ სხვა სავანეებიც, ვეწვიოთ ათანასეს დიდ ლავრას, გრიგორიუსის მონასტერს, სადაც განსაკუთრებულად კარგად გალობენ.

- სამომავლოდ რა გეგმები გაქვთ?

- გეგმები ბევრი გვაქვს. პირადად მე, როგორც სპეციალისტი, ვაპირებ ჩავიდე და ბიზანტიური გალობა უფრო ღრმად შევისწავლო პრაქტიკაში. ეს კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს ქართული გალობის შესწავლასა და შემეცნებას. კარგია, როდესაც ადამიანს შედარების საშუალება გაქვს.

ძალიან გვიხარია, რომ მამა იოანე (კიკვაძე) მთელი გულით და სულით უდგას ქართული გალობის აღდგენის საქმეს, ამისთვის იგი დიდად იღვწის, რაც, სხვათა შორის, იშვიათობაა. სასურველია, რაც შეიძლება მეტი სასულიერო პირი ჩაერთოს ამ საქმეში და მხარი დაუჭიროს ქართულ გალობას. ეს აუცილებელი საქმეა, თუ გვინდა, რომ წარმატებას მივაღწიოთ. ჩვენი ერის ერთ-ერთი საყრდენი ქვაკუთხედი არის ლოცვა, ხოლო ქართული გალობა მიერთებულია მართებულ ლოცვასთან. გალობა და საეკლესიო კითხვა წარმოადგენს მართებული ლოცვის საფუძველს, რომელიც განშორებულია ყოველგვარ თეატრალურობას.

მომავალ წელს ვგეგმავთ თბილისში საეკლესიო გალობის საერთაშორისო ფესტივალის ჩატარებას. ღვთის შეწევნით ეს საქმე უკვე დაიძრა. ამას ორგვარი მნიშვნელობა ექნება: სამეცნიერო და საღვთისმსახურო. გვინდა, რომ მართლმადიდებლებს, რომლებსაც ძველი საეკლესიო გალობა აქვთ, მონაწილეობა მივაღებინოთ ღვთისმსახურებაში, ხოლო სამეცნიერო მიმართულებით გვსურს, რომ სხვა კონფესიების წარმომადგენლებიც მოვიწვიოთ, რომლებიც დარბაზში წარმოგვიდგენენ თავიანთ საგალობლებს და მცირე მეცნიერულ კომენტარსაც დაურთავენ.

ესაუბრა თინათინ მეგრელიძე
გაზეთი „საპატრიარქოს უწყებანი“, № 25 (553), 2010 წ.