ვისაც სურს წარმატებით შეუდგეს ბერ-მონაზვნურ ღვაწლს, მან საბოლოოდ უნდა გაუსწოროს ანგარიში ამ ქვეყანას და მისი ყველა სიკეთენი მიატოვოს, საქმით განეშოროს მას და ყოველგვარი სურვილი, დაკავშირებული ამქვეყნიურ ამაო მისწრაფებებთან და საგნებთან, მტკიცედ აღიკვეთოს. ეს ჭეშმარიტება შთამბეჭდავად შთააგონა წმიდა ანტონიმ ერთ ძმას, რომელსაც ამა ქვეყნის უარყოფის ჟამს, როცა ყოველივე ღარიბ-ღატაკთათვის დაურიგებია, თავისთვის მაინც დაუტოვებია მცირე რამ ქონება შავი დღისათვის; აი, ეს კაცი მოსულა მამა ანტონისთან რჩევის საკითხავად, რომელსაც უმალვე შეუტყვია, რაც იყო ამის თავს და ასე უთქვამს: „თუკი ნამდვილად გსურს მონაზონი შეიქნე, წადი სოფელში, იყიდე ხორცი, წვრილ ნაჭრებად დაჭერი, სამოსი განიძარცვე და მხრებსა და ხელებზე გადიკიდე, და ამ სახით მობრუნდა აქ!“ მონაზვნობის მოსურნემ ასე ქნა, როგორც მოძღვარმა უბრძანა, და აი, გზაში მას უამრავი ფრინველი და მწერი დაეხვია და სულ წყლულებით დაეფარა სხეული. როცა წმიდა მამასთან მობრუნდა, მან ჰკითხა, თუ გააკეთე ის, რაც გიბრძანეო. ამანაც უთხრა, რაც შეემთხვა და წყლულებიც უჩვენა. მაშინ მამა ანტონიმ უთხრა: „აი, ასეთივე დღე ეწევა ხოლმე იმას, ვინც მოშორდება ამა ქვეყანას, მაგრამ მცირედს რასმე მაინც დაიტოვებს თავისი ქონებიდან - დემონები წყლულებით აღავსებენ მის სულს და იგიც დაეცემა გატანჯული.
ამავე სააგანს შეეხება შემდეგი გადმოცემაც, რომელიც მამა კასიანემ შემოგვინახა: ერთხელ წმიდა ანტონისთან ერთი კაცი მოსულა, რომელიც ჰგონებდა, რომ სამონაზვნო ღვაწლისათვის არავითარი აუცილებლობა არ არსებობს ამა ქვეყნისაგან განდგომისა, და ასე უთქვამს წმიდა მამისათვის: უფრო მეტი ფასი იმ მოსაგრესა აქვს, ვინც ქალაქად მოსაგრეობს, ანდა სოფლად, ადამიანების გვერდით, თუკი იქაც ჯეროვნად აღასრულებს ყოველივე იმას, რაც აუცილებელია სულიერი სრულყოფილების მისაღწევადო. მამა ანტონიმ ჰკითხა: შენ კი სად ცხოვრობ, და ვით მოღვაწეობო? მანაც მიუგო: მშობელთა სახლში ვცხოვრობ, რომელნიც ყოველივე აუცილებელს მაწვდიან და მეც, გათავისუფლებული ყოველგვარი საზრუნავისაგან, განუწყვეტლივ საღმრთო წერილს ვკითხულობ და ვლოცულობო, ისე, რომ სული ჩემი სხვა არაფერზე არ მოცდებაო. მამა ანტონიმ კვალად ჰკითხა: მითხარი, შვილო, მწუხარებ, თუ არა შენ შენს მშობლებთან ერთად ჭირში და სიხარულსაც იზიარებ თუ არა მათსასო? და როცა დასტური მიიღო, უთხრა: მაშ, უწყოდე, რომ მომავალ საუკუნო ცხოვრებაშიც გაიზიარებ მათს მწუხარებას თუ სიხარულს. შენს მიერ არჩეული წესი ცხოვრებისა მხოლოდ იმიტომ კი არ არის შენთვის საზიანო, რომ იგი აღსავსეა ყოველდღიური ცვალებადობით, დაუდგრომლობით და შემთხვევითობით, რაც შენს გონებას ამაო ზრახვებით აღავსებს ყოველივე ამქვეყნიურის გამო, არამედ იმიტომაც, რომ შენ მოკლებული ხარ უნარს ნაყოფის გამოღებისა, რადგან თვით, შენი შრომით არ მოიპოვებ საზრდოს, მსგავსად პავლე მოციქულისა, რომელიც, გარდა იმისა, რომ ღმრთის სიტყვას ახარებდა ხალხებს, საკუთარი შრომითვე მოიპოვებდა არსობის პურს თავისთვისაც და გვერდით მყოფ ადამიანებისთვისაც. ამის გამო ეუბნება იგი ეფესელთ: „თქვენ თვით უწყით, რამეთუ სახმარსა მას ჩემსა და რომელნი იყვნეს ჩემ თანა, ხელნი ესე ჩემნი ჰმსახურებდეს“ (საქმე მოციქულთა 20,34). ამას წმიდა მოციქული ჩვენი დამოძღვრისათვის აკეთებდა. რათა მაგალითი მოეცა მომავალი თაობებისათვის, როგორც თვით ეუბნება თესალონიკელთ: „...თქვენ უწყით, ვითარ-იგი ღირს ბაძვად ჩვენდა, რამეთუ არარაი უჯეროი ვყავთ თქვენ შორის, და არცაღა ცუდად პური ვისგანმე ვჭამეთ, არამედ შრომითა და რუდუნებითა ღამე და დღე ვიქმოდეთ, რაითა არავის თქვენგანსა დაუმძიმოთ, არათუ არა გვაქვს ხელმწიფებაი, არამედ რაითა თავნი თვისნი სახედ მიგცნეთ თქვენ, რაითა მბაძევდით ჩვენ“ (მეორე თესალონიკელთა 3,7 -9). ამიტომაც, ჩვენ, რომც გვქონდეს შესაძლებლობა მშობლებისა და ახლობლების შეწევნით ვისარგებლოთ, მაინც ვამჯობინებთ საკუთარი შრომით მოვიპოვოთ პური ჩვენი, და არამც და არამც - სხვათა შრომით. ჩვენ ხალისით ავირჩევდით ამ უკანასკნელს, თუკი უფრო სასარგებლოდ მივიჩნევდით ჩვენი სულებისათვის, მაგრამ ეს ასე არ არის. ჰოდა, უწყოდე, შვილო, რომ თუკი შენ, სრულიად ჯანსაღი და შრომის შემძლე სხვისი ლუკმა-პურით ცხოვრობ, ამით ღარიბ-ღატაკთა და უძლურთა პურს ჭამ!„
ამქვეყნიური ცხოვრების მიმტოვებელი კაცი სრულიად ახალ ცხოვრებაში დგამს ფეხს, რომელიც თუმცა კი არც თუ უცნობია მისთვის, მაგრამ მაინც მრავალ ისეთს რასმე შეამთხვევს რომ მას უნებლიედ ებადება კითხვა - რა მმართებს? რა უნდა მოვიმოქმედო, რომ ჯეროვნად ვიცხოვრო სულის ხსნისათვის?-ო. წმიდა ანტონისათვის არაერთგზის მიუმართავთ ასეთი შეკითხვით. ამგვარი შეკითხვით მიმართა მას ერთხელ აბბა პამვამ და მამა ანტონიმ მიუგო: გულწრფელად მოინანიე შენი ცოდვები! აღვირი აასხი შენს ენას, გულსა და მუცელს!
იმავე კითხვაზე მამა ანტონიმ შემდეგი მიუგო აბბა პიმენს; უდიდებულესი საქმე ყველა იმ საქმეთაგან, რომლის აღსრულაბაც კი ძალუძს ადამიანს, არის აღიარება საკუთარი ცოდვებისა ღმრთისა და სულიერ მოძღვართა წინაშე, გაკიცხვა საკუთარი თავისა მათს გამო. ყოველივე ამის მომქმედი ადამიანი ყოველთვის, სიცოცხლოს უკანასკნელ წუთამდე მზად იქნება შეეწინააღმდეგოს ნებისმიერ საცთურს.
ერთმა ძმამ ჰკითხა წმიდა ანტონის: რა უნდა მოვიმოქმედო, რომ სათნო-ვეყოო ღმერთს? პასუხი ასეთი იყო: სადაც არ უნდა იყო წასული, ყოველთვის თვალთა წინ გყავდეს ღმერთი; რასაც არ უნდა იქმოდე, საღმრთო წერილში უნდა გქონდეს მოძიებული ამ საქმის მოწმობა-დადასტურება; რა ადგილასაც არ უნდა იყოს შენი ადგილსამყოფელი, იოლად ნუ გადახვალ საცხოვრებლად სადმე სხვაგან. დაიმარხე ეს სამი აღთქმა და სულის ხსნა მოგემადლება.
კიდევ ერთ მოწაფეს ასე შეაგონებდა დიდი მოძღვარი: სიძულვილითა და ზიზღით აღივსე საკუთარი მუცლისადმი, მიწიერი მოთხოვნილებებისადმი, ბოროტი ვნებებისა და გულისთქმისადმი, კაცთაგან განდიდებისა და პატივისადმი, ანუ იმგვარად იცხოვრე ამქვეყნად, თითქოს არც არსებობდე მასში, და თუ ამას შეიძლებ, ნამდვილ სიმშვიდეს სულისას შეიძენ.
აი, რას ეუბნებოდა მამა ანტონი მასთან რჩევისთვის მოსულ ძმებს (წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის გადმოცემით): მარად შიში ღმრთისა გქონდეთ გონების თვალთა წინ, მარად გახსოვდეთ ის, ვინც „...მოაკვდინის და აცხოვნის, შთააგდის ჯოჯოხეთად და აღმოიყვანის!“ (მეფ. 2,6). მოიძულეთ ქვეყანა ესე და ყოველივე, რაც კი არის მასში, რათა მხოლოდ ღმერთისათვის იცხოვროთ. მარად გახსოვდეთ ის, რაც თქვენ აღგითქვამთ უფლისათვის ღვაწლის დასაბამს, რადგან იგი მოგთხოვთ პასუხს ყოველივესათვის განკითხვის საშინელ დღეს. გშიოდეთ, გწყუროდეთ, სიშიშვლე დაითმინეთ, მღვიძარებდით. ჰგოდებდეთ სინანულისთვის, ტიროდეთ ცოდვათათვის, იკვნეს-იოხრეთ თქვენს გულებში საკუთარი უძლურებისათვის: გამოიცადეთ თავნი თქვენნი - ხართ თუ არა ღირსი ღვთაებრივი მადლის მიღებისა, მოიძაგეთ სხეული, უგულებელჰყავით მისი მოთხოვნები, რათა სულნი იხსნათ.
ასეთივე შეგონება, უფრო ვრცელი, შესახებ იმისა, თუ რა უნდა მოიმოქმედოს ბერ-მონაზონმა იმისთვის, რომ სათნო-ეყოს ღმერთს, მოჰყავს წმიდა კასიანეს. ძველთაგანვე ცნობილიაო წმიდა ანტონის ეს შეგონება: ის მონაზონი, რომელიც უმაღლეს სრულყოფილებას მიესწრაფვის სულიერ ცხოვრებაში, არ უნდა შემოიფარგლოს მიბაძვით მხოლოდ ერთი მამის, თუნდაც სულიერ ღვაწლში დიდად წარმატებულისა. რადგან ადამიანთაგან არც ერთში არ შეიძლება ყველა სათნოება სრულად იყოს წარმოდგენილი. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ერთი ასეთ წარმატებულ მოსაგრეთაგან, ვთქვათ, მცნობელობით არის დაჯილდოებული, სხვა ჯანსაღი განსჯითაა გამორჩეული, მესამე შეურყეველი მოთმინებითაა მტკიცე, მეოთხე - ჭეშმარიტი სიმდაბლითა და მორჩილებით, მეხუთე - თავშეკავებითაა ცნობილი, მექვსე - სიწრფოებით გულისა, მეშვიდე დიდსულოვნებით აღმატება თავის თანამოძმეებს, მერვე - მოწყალბის ნიჭით, მეცხრეს კი მდუმარების ღვაწლში თუ შრომისმოყვარეობაში მიუღწევია სრულყოფილებისათვის და სხვა. ამიტომაც, თუკი ბერ-მონაზონს სურს დაუღალავ ფუტკარს მიემსგავსოს და თავისი სულის ფიჭანი მრავალი სათნოებითა და კეთილი საქმეებით აღავსოს, იმისგან უნდა შეითვისოს რომელიმე სათნოება, ვისაც სხვაზე მეტად მოუპოვებია იგი, ამასთან არ უნდა მიაქციოს ყურადღება იმას, თუ რა სათნოება აკლია ამ მამას; გულმოდგინედ უნდა დააკვირდეს, ვინ რომელ სათნოებაშია ყველაზე მეტად წარმატებული, და სწორედ იმ სათნოებაში მიბაძოს მას. თუკი გავისხენებთ ყოველივე ზემოაღნიშნულს, ჩვენს წინაშე ფართო ასპარეზი გადაიშლება სულიერი ღვაწლისათვის. იბადება კითხვა: რა არის ის ძალა, რომელიც მოსაგრეს აღძრავს იტვირთოს ეს ღვაწლი და შეაძლებინებს წარმატებით განასრულოს იგი, იხსნას თავისი სული და სხვა ადამიანებსაც შეეწიოს ამაში? - ეს ძალა არის მოშურნეობა ხსნისათვის, რომელიც თუკი არის მოსაგრეში, ყოველივესათვის განამზადებს მას ღმერთის სახელის განსადიდებლად. თუკი არის ეს ძალა მონაზონში, მაშინ იგი მოქმედია სულიერ ღვაწლში; და თუ არ არის, მაშინ ყველაფერი ერთ ადგილზე იყინება.
ამიტომაც იყო, რომ ერთ ძმას, რომელსაც ამგვარი მოშურნეობა სულის ხსნისათვის აკლდა და რომელიც მამა ანტონისთან მოვიდა თხოვნით, ილოცეო ჩემთვის, წმიდანმა უთხრა: ვერც მე და ვერც ღმერთი ვერ გიშველით ვერაფერს, თუკი თვით შენ არ იზრუნებ საკუთარი სულისათვის და თვით არ ილოცებ ღმერთის წინაშე.
ამავე მიზეზით ურჩევდა იგი ყველას გამუდმებით ფხიზლად ყოფილიყვნენ, დაჰკვირვებოდნენ საკუთარ თავს - ხომ არ შეგვინელდა მოშურნეობა ღმერთისთვისო და, ამასთან, უდიდეს სათნოებად მიეჩნიათ, თუკი ვინმე ძმათაგან, თავისი ცხოვრების ყოველ ჟამს, შეუნელებლად ემსახურებოდა უფალს და უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე მხნედ შეხვდებოდა მზაკვარი გამომცდელის -ეშმაკის საცთურთ.
ამიტომაც მამა ანტონი ყოველთვის შეაგონებდა ძმებს, არ შეესუსტებინათ გულმოდგინება, მოთმინეედ დაემარხათ ყოველთვის ერთი და იგივე სული საღმრთო მოშურნეობისა, იგი ამბობდა: ის მონაზონი, რომელიც ერთ ხანს გულმოდგინედ მოსაგრეობს, შემდეგ კი მოადუნებს რუდუნებას და მცონარედ ჰგიებს, ხოლო მერმე კვლავაც უწინდელი გულმოდგინებით არის, და ასე აგრძელებს - ხან მოქმედია საღმრთო მოშრუნეობით და ხანაც მცონარია, - ასეთი მონაზონი, ჩათვალეთ, რომ არაფერს არ იქმს და ვერასდროს ვერ მიაღწევს სრულყოფილ სულიერ ცხოვრებას იმ მიზეზით, რომ მოკლებულია მდგრადობას მოშურნეობისა და სიმტკიცეს მოთმინებისა.
ამის გამო მამა ანტონი თვლიდა, რომ ღვაწლის შემსუბუქების მაძიებელი მონაზონი ვერ მიმხვდარა თავის ღირსებასა და დანიშნულებას, და უმთავრეს მიზეზად წარუმატებელი მოსაგრეობისა ასახელებდა მოკლებას გულმოდგინებისაგან და განელებას საღმრთო მოშურნეობისა. ამ მიზეზით ვერ ვართ წარმატებულნი სულიერ ღვაწლშიო, ამბობდა იგი, - რომ არ ვუწყით ჭეშმარიტებით ჩვენი ღირსება და არც ის გვესმის, თუ რას მოითხოვს ჩვენგან ის საქმე, რომელსაც შევდგომივართ; და რაკი არ ვუწყით ეს, გვინდა დაუშვრომლად მივაღწიოთ სათნოებას. ამიტომაც არის ხოლმე, რომ თუკი რაიმე განსაცდელი და დაბრკოლება შეგვხვდება ჩენი მოსაგრეობის ადგილას, სხვაგან გადავდივართ, რადგან ამაოდ ვგონებთ ისეთი ადგილის არსებობას ამქვეყნად, სადაც არ იქნება ეშმაკი და არც მისგან მომდინარე საცთური. მაგრამ ვისაც ნამდვილად შეუცვნია, თუ რა არის ბრძოლა ეშმაკთან, იგი, ღმერთის შეწევნით, არ შეასუსტებს ძალისხმევას, ნებას არ მისცემს საკუთარ თავს მოადუნოს გულმოდგინება და ამით მოშურნეობასაც მოაკლდეს ღმრთისათვის. ასეთი მოსაგრე მარად ბრძოლისათვის განმზადებლი მხედარია, მტკიცე საცთურთა წინაშე.
შესანიშნავია ამ საგნის გამო სიტყვა მამა ანტონისა იმ ძმათა მიმართ, რომელთაც ერთი რამ არ სურთ იტვირთონ. მეორისა ვერ შემძლებელ არიან ტვირთვად. მოვიდნენ ოდესმე წმიდა მამასთან ვინმე ძმები და უთხრეს: დაგვმოძღვრე ჩვენ და გვასწავლე, თუ როგორ, რა გზით ვიხსნათ ჩვენი სულებიო. მოძღვარმა ასე მიუგო მათ: კითხულობთ და ისმენთ საღმრთო წერილს? - ჰოდა, ეს საკმარისზე მეტია ამისთვისო. მაგრამ ძმებმა უთხრეს: ჩვენ შენგანაც გვსურს მოვისმინოთ შეგონება, მამაო! მაშინ მამა ანტონიმ მიუგო: წმიდა სახარებაში ნათქვამია: „...რომელმან გცეს შენ ყვრიმალსა შენსა მარჯვენესა, მიუპყარ მას ერთკერძოიცა“ (მათე, 5,39); თუ შეგიძლია ამის გაკეთება? ძმებმა მიუგეს: არა, ჩვენ არ ძალგვიძს ამის აღსრულებაო. მაშინ მოძღვარმა უთხრა: თუ ეს არ შეგიძლიათ, რომ მეორე ყვრიმალი მიუპყრათ თქვენს შეურაცხმყოფელს, მაშინ ის მაინც თუ შეგიძლიათ, რომ ერთ ყვრიმალში ცემული დაითმინოთ და იგივეთი არ უპასუხოთო. ამაზეც, არ შეგვიძლიაო, თქვეს ძმებმა. თუკი ესეც არ ძალგიძთ, მაშინ უკიდურეს შემთხვვაში ის მაინც ჰქენით, რომ ერთ დარტყმაზე მხოლოდ ერთი დარტყმით უპასუხოთო. ამასაც ვერ შევიძლებთო. - იყო პასუხი. მაშინ გაოცებული მოძღვარი თავის მოწაფეს მიუბრუნდა და უთხრა: მოუმზადე ამათ მცირეოდენი ნახარში საკურნებელისა. - ესენი სნეულნი არიანო. თვით ძმებს კი ასე მიმართა: თუკი თქვენ ერთი არ ძალგიძთ, სხვა არ გსურთ, მე რითი უნდა გიშველოთო?! საჭიროა მხურვალედ და განუწყვეტლივ ილოცოთ, რათა სულმა საღმრთო მოშურნეობისა განიღვიძოს თქვენში, ანუ ზნეობრივმა ძალმა მოქმედება იწყოს თქვენს გამცონარებულ სულებშიო. მაგრამ მოშურნეობა ზოგჯერ თავისთავად არის ხოლმე ბრმა, და შესაძლოა მან იმგვარი მიმართულება მიიღოს, რომელიც სრულიად შეუთავსებელი იქნება დაწყებული ცხოვრების მიზანთან. ამიტომაც მოშურნეობა მოსაგრისა განსაზღვრული და შემოზღუდული უნდა იყოს ხელმძღვანელთა მიერ. მაგრამ რა შეიძლება იყოს ხელმძღვანელი და წინამძღვარი საღმრთო მოშურნეობისა? წმიდა ანტონი მიუთითებს ორ ამგვარ ხელმძღვანელს: საკუთარ განსჯას, გულისხმისყოფისაგან მომდინარეს და გამოცდილ ძმათაგან მიღებულ რჩევა-დარიგებას.
ერთხელ წმიდა ანტონისთან იმის გამოსარკვევად შეიკრიბნენ მამები, თუ რომელი სათნოებაა ყველაზე აღმატებული და რომელს შეუძლია ყველაზე საიმედოდ დაიცვას მოსაგრე კაცთა მოდგმის მტრის ყველა მზაკვარებისაგან. თითოეულმა ამ მამათაგან გამოთქვა თავისი შეხედულება, ამასთან ზოგი მარხვას აქებდა და მღვიძარებას, რადგან ეს ორი სათნონება შეაკავებს გულის ზრახვებს, გამოსწვრთნის გონებას და უადვილებს ადამიანს ღმერთთან მიახლოებას. სხვანი სიგლახაკესა და მიწიურ საგანთა უგულებელყოფას იწონებდნენ უფრო მეტად, იმიტომ, რომ ამ სათნოებათა მეშვეობით გონება მოსაგრისა უფრო მშვიდი, წმიდა შეიქნება ხოლმე და თავსუფლდება საერო, ამაო საზრუნავთაგან, რისი ძლითაც მიახლოება ღმერთთან კიდევ უფრო გაადვილებულია. მესამენი კი მოწყალების ნიჭს აძლევდნენ უპირატესობას სხვა სათნოებათა შორის, რადგან თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე ეუბნებაო მოწყალეთ: „მოვედით, კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, და დაიმკვიდრეთ განმზადებული თქვენთვის სასუფეველი დასაბამითგან სოფლისაით, რამეთუ მშიოდა, და მეცით მე ჭამადი; მწყუროდა, და მასვით მე; უცხო ვიყავ, და შემიწყნარეთ მე; შიშველ ვიყავ, და შემმოსეთ მე; სნეულ ვიყავ, და მომხედეთ მე; საპყრობლესა ვიყავ, და მოხვედით ჩემდა“-ო (მათე 25, 34-36). ზოგიერთნი კი ამ მამათაგან სხვა სათნოებებსაც ასახელებდნენ. მამა ანტონიმ კი ასე თქვა: ყველა ის სათნოება, თქვენ რომ მოიხსენიეთ, მეტად მაცხოვნებელია და აუცილებელი იმ ადამიანებისათვის, რომლებიც ღმერთს ეძიებენ და აღნთებულნი არიან ძლიერი მისწრაფებით მასთან მიახლებისა. მაგრამ ჩვენ არაერთგზის გვიხილავს, რომ მრავალს გაუთანგია თავისი სხეული უკიდურესი მარხვით, მღვიძარებით, უდაბნოში დიდი ხნის განმარტოებით, ამასთან ამ მოსაგრეებს შრომაშიც გულმოდგინედ უღვაწიათ, სიღატაკეც ჰყვარებიათ, საერო კეთილდღეობაც მოუძაგებიათ, ისე, რომ ერთი დღის სამყოფ საზრდოსა თუ სხვა რამ სახმარს არ იტოვებდნენ თავისთან და ყველაფერს, რაც კი ებადათ, ღარიბ-ღატაკთ ურიგებდნენ. ჰოდა, გვინახავს, ამგვარი მოსაგრენიც, წარმატებულნი თქვენს მიერ დასახელებულ ყველა სათნოებაში, მაგრამ ბოლოს მაინც ისე ხდებოდა ხოლმე, რომ ისინი, ანუ ბევრნი მათგან, ბოროტისაკენ მიიდრიკებოდნენ და დაეცემოდნენ, რის შედეგადაც მოაკლდებოდნენ ხოლმე ყველა უწინდელ სათნოებას და გაკიცხვა-დაგმობის ღირსნი შეიქნებოდნენ. მიზეზი კი ამისა მხოლოდ ის იყო, რომ ამ მამებს არ ჰქნოდათ შეძენილი განსჯისა და კეთილგონიერების სათონება. სწორედ ეს სათნოება ასწავლის მოსაგრეს ყველაფერ ჯეროვანს და სწორი გზით სვლისათვის განამზადებს ისე, რომ ღმერთისაკენ მავალმა არსად არ გადაუხვიოს ამ გზიდან. თუკი ჩვენ ყოველთვის სამეუფო გზით ვივლით, არსდროს არ ვიქნებით წარტაცებულნი ბოროტ შემასმენელთაგან - ეშემაკთაგან არც მარჯვნივ - უკიდურესი თავშეკავებისაკენ და არც მარცხნივ - მცონარებისაკენ. განსჯა და კეთილგონიერება - თვალნია სულისა, მისი კანდელი, ისევე როგორც თვალებია სხეულის კანდელი (განმანათლებელი); ასე რომ თუკი თვალი განათლებული გვექნება, მაშინ მთელი სხეულიც (ჩვენი საქმეებისა) ნათელი იქნება; ხოლო თუკი ეს თვალი სულისა - განსჯა - ბნელი გვექნება, მაშინ მთელი სხეულიცა ჩვენი წყვდიადით იქნება მოცული, როგორც თვით უფალი გვეუბნება წმიდა სახარებაში (მათე 6, 22-23). განსჯის უნარით ჩვენ განვიხილავთ ჩვენს სურვილებს, სიტყვებსადა საქმეებს, და განვიშორებთ ყველაფერ იმას, რაც ღმერთისაგან განგვაგდებს; განსჯითა და კეთილგონიერებით დავარღვევთ და ვძლევთ მზაკვარი მოწინააღმდეგის ყველა მანქანებას, რადგან შეგვიძლია მართლიად განვარჩიოთ - რა არის კარგი და რა - ცუდი ჩვენი სულების ხსნისათვის, რა არის სასარგებლო და რა საზიანო ჩვენი ღვაწლის წარმატებული დასრულებისათვის.
ამავე საგანს ეხება აგრეთვე შემდეგი გამონათქვაიც წმიდა მამისა; როცა რკინის რამ ნაჭერს აიღებს ხოლმე მჭედელი, მას წინდაწინ წარმოუდგენია გონებით ის საგანი, რომლის გამოჭედვასაც აპირებს - ცელი იქნება ეს, მახვილი თუ ცული. ასევე ჩვენც ამ სახედვე წინდაწინ უნდა განვსაჯოთ ხოლმე ჩვენი კეთილგონიერებით, თუ რომელ სათნოებას სჯობს რომ შევუდგეთ, რათა ამაო არ გამოდგეს ჩვენი განზრახვა და შრომა. რა თქმა უნდა, უმჯობესი იქნებოდა, თუკი ყოველ საქმეში და განსაცდელში მხოლოდ საკუთარი განსჯით გვეხელმძღვანელა; მაგრმ საქმეც იმაშია, რომ საკუთარი განსჯა ადამიანისათავის ყოველთვის საკმარისი შემწე ვერ არის ხოლმე, და ყველა ადამიანს თანაბრად როდი აქვს იგი მომადლებული. ამიტომაც, რაკი არასდროს ბოლომდე არ უნდა მივენდოთ საკუთარ თავსა და საკუთარ განსჯას, უფრო სარწმუნო და უხიფათო ხელმძღვანელი ჩვენთვის არის რჩევა გამოცდილ მამათა.
ამისთვის წმიდა ანტონი შემდეგს ამბობს; ვიციო მე მრავალი მონაზონი, რომლებიც ხანგრძლივ შრომათა შემდგომ დაცემულან და უგნურებით ვნებულან, იმიტომ, რომ მხოლოდ საკუთარ ძალასა და საქმეებს იყვნენ მინდობილი და უგულებელჰყოფდნენ სხვათა გამოცდილებას; მათ დავიწყებული ჰქონდათ, აგრეთვე, მცნება იმისა, ვინც გვიბრძანებს წმიდა მოსეს პირით; „...თესლითი თესლამდე ჰკითხე მამასა შენსა, და გითხრას შენ, და მოხუცებულთა შენთა გაუწყონ შენ“ (მეორე სჯული, 32,7).
და კიდევ ამას იტყოდა მამა ანტონი: წმიდა წერილში ნათქვამია: „რომელთა არა აქვნდეს განკარგვა (ანუ ხელმძღვანელობა, წინამძღვრობა), იგინი დაცვივეს ვითარცა ფურცელი, ხოლო ცხოვრებაი არა იპოოს მრავალთა განმზრახთა თანა“ (იგავნი, 11, 14); ამ სიტყვებით საღმრთო წერილი გვამცნებს არაფერი არ მოვიმოქმედოთ ხოლმე რჩევის კითხვის გარეშე. სულიერი წყურვილიც არასდროს არ უნდა მოვიკლათ რჩევის უკითხავად, და თუ ასე მოვიქცევით, სული ჩვენი ყოველთვის მხნედ იქნება, ისუ ზირაქიც ხომ ამასვე გვეუბნება - განსჯისა და სხვათაგან რჩევის უკითხავად ნურაფერს ნუ იქმო (32,21). ცოტაოდენი ღვინოც კი რჩევის კითხვის შემდგომ დალიე. ის ადამიანი, ვინც რჩევის უკითხავად აკეთებს თავის საქმეებს, უგალავნო ქალაქსა ჰგავს, რომელშიც ყველა დაუკითხავად შედის და გამოდის, და რაც კი მოესურვება, იტაცებს.
სხვათათვის რჩევის კითხვას მამა ანტონი იმზომამდე მხსნელ საქმედ მიიჩნევდა, რომ თვითონაც კი, ყოველთა მოძღვარი, ზოგჯერ რჩევას ჰკითხავდა ხოლმე თავის მოწაფებს. ერთ ასეთ შემთხვევას გადმოგვცემენ ამასთან დაკავშირებით: ერთხელ, როცა წმიდანმა იმპერატორ კონსტანტინესაგან მიიღო წერილობითი მოწვევა, კონსტანტინეპოლში ჩამოდიო, მან თავის მოწაფეს ყოვლად უბრალო პავლეს მიმართა კითხვით: ჯერ-არს ჩემდა წასვლა, თუ არაო. მოწაფემ ასე უთხრა: თუ წახვალ ანტონი იქნბი, და თუ არა - აბბა ანტონიო, - ანუ ამ სიტყვებით იგი არ იწონებდა მოძღვრის გამგზავრებგას კონსტანტინეპოლში. მაშინ წმიდა ანტონიმ დაუჯერა მოწაფის რჩევას და დამშვიდებული დარჩა თავის სენაკში.
ამგვარადვე მოქცევას, ანუ სხვისთვის რჩევის კითხვას ურჩევდა იგი ყველას, და ასე მოძღვრავდა: მონაზონმა, თუკი ეს შესაძლებელია, რჩევა უნდა ჰკითხოს ხოლმე საძმოში ვინმეს, უფრო თავის სულიერ მოძღვარს ყოველი ნაბიჯის გამო, რომელსაც თუნდაც საკუთარ საკანში დგამს, და ყოველი წვეთი წყლის გამო, რომლის დალევასაც აპირებს (ანუ ყველა დიდი და კნინი, მნიშვნელოვანი თუ უმნიშვნელო საქმის გამო, რომელნიც მის ღვაწლთანაა დაკავშირებული). ვიცი მე ისეთი მონაზვნებიც, რომელნიც მხოლოდ იმიტომ დაეცნენ, რომ სრულიად მარტონი იყვნენ განსაცდელთა წინასე. არავის ეკითხებოდნენ რჩევას და მხოლოდ საკუთარი განსჯითა და გამოცდილებით ფიქრობდნენ სათნო-ყოფოდნენ ღმერთს.
ამრიგად, მამა ანტონი არ იწონებდა მხოლოდ საკუთარ განსჯასა და გამოცდილებაზე დაყრდონბას. ჰოდა, იმიტომაც ხომ არ შეხვდა იგი მოწონებით აბბა იოსებს, რომელმაც ძმათა ერთ შეკითხვაზე წმიდა წერილის გაუგებარი ადგილის გამო ასე უპასუხა - „არა ვუწყი“-ო, რომ ამ პასუხით ხსენებულმა მამამ, გარდა თავისი სიმდაბლისა, უნდობლობაც გამოხატა საკუთარი განსჯისა და გამოცდილებისადმი? ეს ამბავი ასე იყო: ერთხელ მამა ანტონისთან მოძღვარნი მოვიდნენ, და მათ შორის იყო იოსებიც. წმიდანს, სურდა რა მათი გამოცდა-შემოწმება, ერთი ადგილი შეუთვაზებია მათთვის განსამარტავად საღმრთო წერილიდან, და თითოეულს ეკითხებოდა, უმრწემესით დაწყებული, თუ რას ნიშნავდა ეს ადგილი. ყოველმა მამამ გამოთქვა თავისი შეხედულება და შეძლებისდაკვალობაზე განმარტა ხსენებული ადგილი. მაგრამ მოძღვაარი თითოეულს ასე მიუგებდა: ვერ შეგიცვნია და ვერც გულისხმაგიყვიაო. ბოლოს კი წმიდა მამა ანტონის იოსებისთვისაც უკითხავს - შენ რაღას იტყვი ამ გამონათქვამის გამოო. არა ვუწყიო, მიუგო იოსებმა. მაშინ მოძღვარს უთქვამს: აბბა იოსები სხვებზე გონიერად მოიქცა, რაკი თქვა - არა ვუწყიო; იგი სწორ გზას ადგიაო.
თუმცა, სხვათა რჩევაზე დანდობასაც მამა ანტონი განუსაზღვრელად როდი ასწავლიდა. ჯერ-არს წინდაწინ დავრწმუნდეთ იმ მოძღვრის კეთილგონიერებასა და გამოცდილებაში, ვისაც რჩევის საკითხავად უნდა მივმართოთო; მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა მივენდოთ სხვათა რჩევას და განუხრელად მივიღოთ სხვათა შეგონება, თუკი ნამდვილად დარწმუნებული ვიქნებით მათს შესატყვისობაში ღმერთის ნებასთან და საღმრთო წერილთან. მამა ანტონი ამბობდა, რომ ნიშან-თვისება, რომლითაც ჩვენ დავასკვნით რჩევის სიავ-კარგეს, არის ღმერთის სიტყვასთან მისი შესაბამისობა. თუკი ვინმე ისეთს რასმე მიგითითებს ან გიბრძანებს, რაც ეთანხმება უფლის მცნებებსა და დადგინებებს, მორჩილად მიიღე და აღასრულე იგი, რათა შენით დამტკიცდეს სიტყვა წმიდა მოციქულისა, რომელიც გვიბრძანებს; “...თქვენ აზნაურებასა ჩინებულ ხართ, ძმანო; გარნა ხოლო აზნაურებაი ეგე ნუ მიზეზად ხორცთა, არამედ სიყვარულისა მისთვის პმონებდით ურთიერთას“ (გალატ. 5, 13) და კიდევ: „დაემორჩილენით ურთიერთას შიშითა ქრისტესითა“-ო (ეფ. 5, 21) მაგრამ თუკი ვინმე ისეთს რასმე გირჩევს თუ გიბრძანებს, რაც საწინააღმდეგო იქნება ღმერთის მცნებებისა, მაშინ ასე უთხარი ასეთი რჩევის მომცემს: „...უკუეთუ სამართალ არს წინაშე ღმრთისა თქვენი სმენაი უფროის ანუ ღმრთისაი, საჯეთ!“ (საქმე მოციქულთა 4,19). ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს აგრეთვე ის, რასაც თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე გვიბრძანებს: „...მწყემსი ცხოვართაი... თვისთა ცხოვართა უწესნ სახელით და განიყვანნის იგინი, და ოდეს თვისნი იგი განიყვანნის, წინაშე მათსა ვიდოდის, და შეუდგენ მას ცხოვარნი იგი, რამეთუ იციან ხმაი მისი“ (იოანე 10, 2-5). ამ სახედვე ნეტარი პავლე მოციქულიც შეგვაგონებს, რომ „...დაღათუ ჩვენ, გინა თუ ანგელოზი ზეცით გახარებდეს თქვენ გარეშე მისსა, რომელი- იგი გახარეთ თქვენ, შეჩვენებულ იყავნ! (გალატ.1,8). Mამგვარი სიფრთხილე რჩევის კითხვაში, ალბათ, იმითაც იყო განპირობებული, რომ იმ დროს არიოზის მწვალებლობა მძვინვარებდა; მისი მიმდევრები კეთილმსახურებისა და ღვთისმოშიშების ნიღბით იზიდავდნენ მონაზვნებს და თავიანთი ცრუ-სწავლების შხამს ასმევდნენ. მააგრამ, შესაძლოა, მხოლოდ ესეც არ იყო უმთავრესი მიზეზი, რადგან ხშირად ნაკლებ გამოცდილი მამებიც თავს იდებდნენ ხოლმე მოძღვრის ტვირთს და არამართლად შეაგონებდნენ მოწაფეებს. ამგვარი შემთხვევისათვის მამა ანტონი ასე ამბობდა ხოლმე: ძველნი მამანი უდაბნოში განმარტოვდებოდნენ ხოლმე და ხანგრძლივი, მძიმე ღვაწლის შემდგომ განკურნავდნენ თავიანთ სულებს, რის შემდეგაც იმასაც გულისხმაყოფდნენ, თუ სხვებიც როგორ განეკურნათ; უდაბნოდან დაბრუნებულნი ისინი სხვათა მხსნელ მკურნალებად იქცეოდნენ. ჩვენ კი სხვაგვარდ ვიქცევით, რადგან თუმცა კი უდაბნოშიც გავდივართ და სულიერ ღვაწლთაც შევუდგებით ხოლმე, მაგრამ სხვებზე ზრუნვას მანამდე ვიდებთ თავს, სანამ საკუთარ სულებს განვკურნავდეთ; ამის გამო უწინდელი უძლურება გვიბრუნდება, და ჩვენი სნეულება პირვანდელზე უფრო მძაფრი, და ზოგჯერ განკურნავიც შეიქნება ხოლმე. სწორედ ამისთვის გვეუბნება წმიდა სახარება: „მკურნალო, განიკურნე თავი შენი“-ო (ლუკა,4, 23), და ეს სიტყვები ყველას ეხება, ვინც მოძღვრის მძიმე უღელს იტვირთავსო, ამბობდა მამა ანტონი. ადამიანში არაფერი არ არის ერთ ადგილზე გაჩერებული - ხან მძაფრდება და ხანაც სუსტდება მისი ვნებანი თუ მისწრაფებანი. ასევეა მოშურნეობაც ღმრთისათვის - იგი ხან მგზნებარეა, ხანაც მინავლდება ხოლმე. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში აუცილებელია მისი კვლავ აღგზნება, რათა სულ არ ჩაქრეს. მაგრამ რითი აღგვაგზონთ ჩვენს სულში საღმრთო მოშურნეობა? როგორ გვმართებს ამის ქმნა? უპირველელად ყოვლისა, სიკვდილის გახსენებით, ანუ იმით, რომ მარად თვალწინ გვედგას ჩვენი აღსასრული. არაერთგზის გაუმეორებია მამა ანტონისაც, ღრმად ჩაიბეჭდეთო გონებაში სიკვდილის მოლოდინი და იმგვარად იცხოვრეთ, თითქოს აი, ეს დღევანდელი დღე უკანასკნელი ყოფილიყოს თქვენთვის ამქვეყნად, და ყოველ ჟამს სიკვდილს მოელოდეთო.
მეორეს მხრივ, იმითაც უნდა აღვიგზნოთ სულში მოშურნეობა ღმრთისათვის, რომ გონებით მოვიხილოთ ხოლმე ყოველივე ის, რაც სიკვდილის შემდეგ გველოდება. ამ მიზნით, რათა ღრმად აღებეჭდათავის მოწაფეთა სულებში ეს აზრი, წმიდა ანტონი თავის გამოცდილებას მოუთხრობდახოლმე მათ, იმას, რაც თვით უფალმა გამოუცხადა მას ერთხელ (ამის შესახებ წმიდა ათანასე მოგვითხრობს). ერთხელ დილით, საზრდოს მიღების წინ მამა ანტონი ლოცვად იდგა, ჩვეულებისამებრ. ანაზდად მან იგრძნო, რომ მაღლად არის აღტაცებული და თითქოსდა შორიდან ხედავსო საკუთარ თავს; რაღაც ძალა მას სასწაულებრივად მიაქანებს ზევით, ჰაეროვან სივრცეში კი რაღაც ბნელი და საშინელი სახეები არიან, რომელნიც ცდილობენ გზა გადაუღობონ და ხელი შეუშალონ ზეაღსვლაში. მაგრამ ანტონის წინამძღოლნი ჰყავს, რომელნიც იცავენ მას და იგერიებენ თავდამსხმელებს. ისინი კი კვლავ და კვლავ მოუხდებიან, ამასთან ისე დაჯერებით, თითქოსდა ამის სრული უფლება აქვთო, თან კი ანგარიშს მოითხოვენ მისი ცხოვრებისას, რათა გამოარკვიონ, ჩვენი მოვალე ხომ არა არის და ჩვენს ხელმწიფებას ხომ არ უნდა დაემორჩილოსო. მათი მოთხოვნისათვის ანტონის წინამძღვრებს უნდა დაეთმოთ და ანგარიში ჩაებარებინათ მოწინააღმდეგეთათვის. მაგრამ როცა მათ მოისურვეს ანტონის შობიდან დაეწყოთ მისი ცხოვრების განხილვა, წინამძღოლნი ეწინააღმდეგებოდნენ და ასე მიუგებდნენ: რაც შობიდან მოყოლებული შეუცოდია, ყოველივე წაუშლია და შეუნდვია მისთვის უფალს იმ წუთიდან, როცა ანტონიმ ღმერთს მიუძღვნა თავი და მონაზვნის აღთქმა დადოო; მხოლოდ ის აღრაცხეთ, რაც მას ამის შემდეგ მოუმოქმედიაო, უკვე ბერ-მონაზონს, სულიერ ღვაწლში შემდგარს. მაგრამ ამ დროიდან ბრალმდებლებს უკვე აღარაფრის მოძიება არ შეეძლოთ მის ცხოვრებაში ისეთისა, რაც საშუალებას მისცემდა მათ ემხილათ ანტონი და პასუხი მოეთხოვათ. ამრიგად, ისინი უღონონი აღმოჩნდნენ და გაწბილებულებმა დაიხიეს უკან, რის შემდეგაც გზა ზეაღსვლისათვის ხსნილი იყო, და აღარაფერს შეეძლო მისი დაბრკოლება... მაგრამ ამ წამიდან წმიდა ანტონიმ შეიგრძნო, რომ იგი კვლავ საკუთარ თავს (სხეულს) უბრუნდება, და მალე უწინდელ, ჩვეულ მდგომარეობას დაუბრუნდა. ყოველივე ეს იმდენად საშინელი და შთამბეჭდავი იყო, რომ ანტონის არც იმ დღეს და არც მომდევნო რამდენიმე დღეს არ გახსენებია საზრდოს მიღება, და საკანში განმარტოებული ოხვრა-კვნესასა და ლოცვა-ვედრებას იყო მიცემული. სული მისი შეძრწუნებული იყო იმით, რომ ადამიანის სულს, ამქვეყნიდან განსვლისა და ზეცად აღსვლის ჟამს რა მრავალრიცხოვანი და სასტიკი მოწინააღმდეგენი ჰყავს, რომელნიც სულ უმცირესსაც კი მისი ამქვეყნიური ცხოვრებიდან ხედავენ და იმახსოვრებენ, რათა ბოლოს პასუხი მოსთხოვონ და დაატყვევონ. ამ ფიქრებში მყოფ წმიდა მამას გაახსენდა სიტყვები პავლე მოციქულისა ჰაერთა მეუფის, ეშმაკის გამო: „მთავრისა მისებრ ხელმწიფებისა ჰაერისა, სულისა, რომელი-იგი აწ იქმს ნაშობთა მათ შორის ურჩებისათა“-ო (ეფეს. 2,2) და ამას იმისთვის ამბობს მოციქულთა თავი, რომ მტერს კაცთა მოდგმისა, ეშმაკს, ხელმწიფება აქვს ჰაეროვან სივრცეში მავალთა ზედა - მას შეუძლია წინ აღუდგეს ზეაღმავალს, შეებრძოლოს, პასუხი მოსთხოვოს შეცოდებათათვის და ამით გზა გადაუღობოს და ხელი შეუშალოს ადამიანის სულს ზეაღსვლაში. ამის გამოა, რომ იმავე ეპისტოლეში (6,13) წმიდა მოციქული ასე დაბეჯითებით გვირჩევს: “...არა არს ბრძოლაი ჩვენი სისხლთა მიმართ და ხორცთა, არამედ მთავრობათა მიმართ და ხელმწიფებათა, სოფლის მპყრობელთა მიმართ ბნელისა მის ამის საწუთროისათა, სულთა მიმართ უკეთურებისათა, რომელნი არიან ცასა ქვეშე. ამისთვის აღიღეთ ყოვლად-საჭურველი იგი ღმრთისაი, რაითა შეუძლოთ წინა-დადგომად დღესა მას ბოროტსა და ყოველსავე იქმოდეთ, რათა სდგეთ“ (ეფესს. 6,12-13), და რათა მტერი კაცთა მოდგმისა სირცხვილეულ იქნეს; „ყოვლისათვისვე თავსა შენსა სახედ მისცემდი კეთილთა საქმეთა, მოძღურებასა მას შინა უხრწნელებაი, ღირსებაი, განურყვნელობაი, სიტყვაი ცოცხალი, უგმობელი შეიმოსე, რაითა წინააღმდგომსა მას ჰრცხვენოდის და რაითა არა აქუნდეს ჩვენდა მომართ სიტყვად ბოროტისა“ (ტიტ.2,7-8).
აი, ამგვარია წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის მიერ მოთხრობილი გადმოცემა, და თუმცა სხვა წყაროებიდან ცნობილი არ არის ეს ამბავი, რა თქმა უნდა, ჩვენ ეჭვი არ უნდა გვეპაარებოდეს მის ჭეშმარიტებაში, წმიდა ანტონის, შესაძლოა, სხვა არავისთვის არ მოუყოლია ამ ჩვენების შესახებ. აი, მეორე გადმოცემა კი, რომელიც მსგავს ჩვენებას შეეხება მამა ანტონის ცხოვრებიდან და მსგავსსავე საგანს განგვიცხადებს, წმიდანს სხვებისთვისაც მოუყოლია. იმავე წმიდა ათანასესთან შემდეგი ამბავია მოთხრობილი: ერთხელ მამა ანტონი მასთან მოსულ ბერებს ესაუბრებოდა სულის მდგომარეობისათვის სიკვდილის შემდგომ. იმავე ღამეს წმიდა ანტონის რაღაც ხმა შემოესმა მაღლიდან, რომელიც ეუბნებოდა: აღდექ, გამოდი და იხილე! ანტონი გამოდის თავისი საკნიდან, რადგანაც კარგად უწყის, თუ ვინ უხმობს, მაღლად აღაპყრობს თვალებს და ხედავს საოცარ გოლიათს, უსახურსა და საშინელს, თავით რომ ღრუბლებს ეხება, ფერხნი კი მიწაზე უდგია; მიწიდან ზემოთ, ცისკენ მიიწევენ რაღაც ფრთოსნები, რომელთაც ეს გოლიათი გზას უღობავდა და ცდილობდაკვლავ მიწაზე ჩამოეყაარა თავისი გაწვდილი ხელებით - ნაწილს ამ ფრთოსნებისა იგი მართლაც უკანვე ჰყრიდა, სხვანი კი, რაკი მას გასცდებოდნენ, უკვე დაუბრკოლებლად აგრძელებდნენ ზეაღსვლას. ამ უკანასკნელთა გამო გოლიათი რისხვისა და სიმწრისაგან კბილებს აღრჭენდა, პირველთა გამო კი, მიწაზე ჩამოყრილთათვის, დიდად განიხარებდა. ამ დროს მამა ანტონის კვლავ მოესმა ხმა, უხილავი არსების მიერ გამოცემული, რომელიც ეუბნებოდა: ანტონი! გულისხმაყავ ყოველი, რაც იხილე! მაშინ წმიდა მამას განეხვნა გონების თვალნი და მან გულისხმა-ჰყო, რომ ეს ფრთოსნები - ადამიანთა სულებია, რომლებიც ამაქვეყნისაგან განსვლის შემდგომ ზეცად მიისწრაფვიან, ღმერთისაკენ, ხოლო ეს საშინელი და უსახური გოლიათი კაცთა მოდგმის დაუძინებელი მტერია, ბოროტი სულია, რომელიც გზას უღობავს მცონართ, გულმოდგინებას მოკლებულთ, რომელნიც ამქვეყნიური ცხოვრების განმავლობაში მის მზაკვრულ შეგონებებს ემორჩილებოდნენ: ამგვართა ხვედრი ჯოჯოხეთის წყვდიადში შთავაარდნაა. მაგრამ გოლიათს არ ძალუძს იმ სულთა ზეაღსვლა დააბრკოლოს, რომელნიც მოშურნენი იყვნენ ღმრთისათვის, გულმოდგინედ იღვწოდნენ სათნოებათა მოსაპოვებლად და მის მზაკვრულ შეგონებებსაც ამქვეყნიური ცხოვრების განმავლობაში არ შეიწყნარებდნენ და სათანადოდაც ეწინააღმდეგებოდნენ. ასეთი სულებსათვის ხსნილი იყო ზეცად აღმავალი გზა, რადგან გოლიათი უძლური იყო მათს მიერ მოპოვებულ სათნოებათა წინაშე. აი, ასეთი ჩვენება იხილა მამა ანტონიმ, რითაც უფალმა დაანახა მას მომავალი ხვედრი ყოველი ადამიანისა, და ამის შემდეგ წმიდა მამამ კიდევ უფრო გაამძაფრა ძალისხმევა მისთვის, რომ წარმატებით ესაგრა სათნოებათათვის და წინააღმდეგობა გაეწია მტრის მზაკვარებისათვის. ამავე მიზნით, ანუ იმისთვის, რომ სხვა მამებშიც უფრო მეტი მოშურნეობა აღენთო ღმრთისათვის, იგი სხვებსაც მოუთხრობდა ხოლმე ამ ჩვენების შესახებ. მაგალითად, აბბა კრონიუსი გადმოგვცემს, რომ ერთხელ მამა ანტონიმ ამ ჩვენების შესახებ ბერმონაზონთა მრავალრიცხოვან საკრებულოს მოუთხრო, ამასთან კრონიუსი შეავსებს ზემომოთხრობილ გადმოცემას და აღნიშნავს, რომ მანამდე, სანამ ამ ჩვენების ხილვის ღირსი შეიქნებოდა, მოძღვარი მთელი წლის განმავლობაში ევედრებოდა უფალს განეცხადებინა მისთვის ის, რაც მართალ და ცოდვილ სულებს ადამიანთა მოელით სიკვდილის შემდგომ. გარდა ამისა, კრონიუსი უმატებს, რომ ამ გოლიათის ფერხთ ვეება, ზღვის მსგავსი ტბა იყო გადაშლილი, რომელშიც ჩაცვივდებოდნენ კიდეც მისი ხელით ჩამოყრილი ფრთოსნები - ცოდვილი სულები. და კიდევ: ლათინურ კრებულში მამათა ცხოვრებისა, სადაც აგრეთვე არის მოთხრობილი წმიდა ანტონის ამ ჩვენების შესახებ, ნათქვამია, რომ ფრთოსნებს მხოლოდ მაშინ მოხვდებოდათ ხოლმე გოლიათის ხელები და ისინიც ტბაში ცვივოდნენ, როცა თვითვე შეჩერდებოდნენ სივრცეში გილიათის ხელების ქვემოთ და რაღაც მიზეზით აღარ შეეძლოთ ზეაღსვლის გაგრძელება; ხოლო იმ ფრთოსანთა გამო,რომელნიც არ ჩერდებოდნენ სივრცეში და განაგრძობდნენ ზეაღსვლას, გოლიათი მხოლოდ კბილებს ღრჭენდა, რადგან ხედავდა როგორი სიხარულით ეგებებოდნენ მათ ღმრთის ანგელოზები.