სახარებაში აღწერილია სასწაული ათი კეთროვნის განკურნებისა, რომელთაგან მხოლოდ ერთი, ისიც - არაებრაელი მობრუნდა მადლობის სათქმელად (ლუკა 17. 11-16).
„მიუგო იესომ და უთხრა მას: განა ათივე არ განიკურნა, სადღა არიან ცხრანი? არც ერთი არ მობრუნებულა ღმერთის სამადლობლად, ამ უცხო-თესლის გარდა. და უთხრა მას: ადექ და წადი! შენმა რწმენამ გადაგარჩინა“ (ლუკა 17. 17-19).
ნებისმიერი საქმის დამთავრებისას, იქნება ის სულიერი თუ ფიზიკური, ღმერთს უნდა შევწიროთ მადლობა. აგრეთვე უნდა ვმადლობდეთ იმ ადამიანებსაც, რომელთა მეშვეობითაც უფალმა წყალობა მოგვმადლა.
ჩვენი მადლობა შეიძლება გამოიხატოს ამა თუ იმ ფორმით.
მადლობის ნიშნად ღმრთისადმი ან ამა თუ იმ წმინდანისადმი შეგვიძლია აღვავლინოთ ლოცვა. ეს შეიძლება იყოს პარაკლისი (ერისკაცს უფლება აქვს წაიკითხოს პარაკლისი, თავისი სახარებით, გარდა მღვდლის ჩასართავებისა), დაუჯდომელი, ფსალმუნები ან სხვა ლოცვები, სურვილისამებრ. მაგალითად: ზიარების შემდეგ ჩვენ ყოველთვის ვკითხულობთ სამადლობელო ლოცავს. ხანგძლივობა და რაოდენობა ლოცვებისა თითოეულ შემთხვევაში უნდა დაადგინოს თვითონ მორწმუნემ მოძღვრის დახმარებით.
მადლიერებით აღვსილმა ადამიანმა ღმერთს შეიძლება მიუძღვნას გარკვეული ნაწილი თავისი შრომისა: მაგალითად, დაალაგოს ტაძარი, დაასუფთაოს შანდლები, დაწმინდოს ხატები (ცხადია, დამლაგებელთან შეთანხმებით); ან მიეხმაროს სხვა ადამიანებს, განსაკუთრებით გლახაკებსა და გაჭირვებულებს, რომლებიც ღმერთის უშუალო მფარველობის ქვეშ იმყოფებიან.
მადლობის გამოსახატავად ღმერთს შეგვიძლია შევწიროთ ჩვენი შრომის ნაყოფიც. ეს შეიძლება იყოს ეკლესიის ინვენტარი, დაწყებული მოსახსენებელი სახელების ჩამოსაწერი სულ უბრალო კალმისტრითა და მცირე ზომის ფურცლებით და დამთავრებული საეკლესიო ნივთებითა თუ რელიქვიებით, ბევრ ოჯახში რომ ინახება. ეს შეიძლება იყოს პროდუქტი, რომელიც გამოიყენება ღვთისმსახურებისას: ხორბალი, ღვინო და ზეთი, აგრეთვე ცვილი - სანთლის დასამზადებლად, ან უკვე მზა სანთელი ღმრთისმსახურებაში გამოსაყენებლად; აგრეთვე ნებისმიერი სხვა პროდუქტი თუ დამზადებული საჭმელი (განსაკუთრებით დიდი მადლია ამის შეწირვა მონასტერში).
დანთებული სანთელიც შესაწირავია, აგრეთვე, „საღმრთო“ ანუ საკლავიც, მაგრამ მათ ცალკე განვიხილავთ.
და ბოლოს, ღმერთსა და მის ეკლესიას შეგვიძლია შევწიროთ თანხაც - სხვადასხვა საჭიროებისათვის. ეკლესიაში დგას სალაროები. ზოგი მათგანი ტაძრის შესაკეთებლადაა განკუთვნილი, ზოგი - ეკლესიის ხარჯებისათვის, ზოგი - გაჭირვებულთა თუ მრავალშვილიანთა დასახმარებლად, ზოგი - მოძღვრის პირადი საჭიროებისათვის.
ყოველივე ზემოთჩამოთვლილის აღსრულება მორწმუნე ადამიანის ცხოვრების ყოველდღიურ ყოფას უნდა შეადგენდეს. ყოველი ქრისტიანი ვალდებულია თავისი შესაძლებლობების მაქსიმუმს ასრულებდეს; მისი ყოველი საქმე, ყოველი წუთი ყოველი ფიქრი და სუნთქვა ღმერთს უნდა ეკუთვნოდეს, მაგრამ ჩვენი უძლურების, ჩვენი დაცემული ბუნების გამო იძულებულნი ვართ საკუთარ თავს სიკეთის ქმნის გარკვეული ნორმა დავუდგინოთ; მადლობის ნიშნად კი ადამიანმა დამატებით უნდა იღვაწოს.
როგორც უკვე ავღნიშნეთ, მადლობა უნდა გადავუხადოთ იმ ადამიანებსაც, ვინც უშუალოდ გაგვიკეთა სიკეთე. შეიძლება ვილოცოთ მათთვის, ან მათ სახელზე ვაკეთოთ კეთილი საქმე, ან შევწიროთ ღმერთს ჩვენი შრომა თუ შრომის ნაყოფი, ან მოვნახოთ ფორმა მათი სიკეთის მატერიალური ანაზღაურებისათვის.მადლობის გადახდა ორივე მხარეს ახალი სიკეთის ქმნის ძალას აძლევს, მაგრამ გარკვეულ შემთხვევაში მადლობა შეიძლება დაფარული იყოს. ამიტომ, როდესაც ჩვენ ვაკეთებთ სიკეთეს, მადლობა არ უნდა ვითხოვოთ და თუ იგი ადამიანისაგან მოგვაკლდება, ღმერთი ბევრად მეტს მოგვცემს.
მადლობის შეწირვას უკავშირდება საჭირბორიტო საკითხი მღვდელმოქმედების ანაზღაურების შესახებ, ხშირად ისმის კითხვა: სწორია თუ არა საეკლესიო წესის აღსრულებაში სასყიდლის დადგინება?
როდესაც მაცხოვარმა თავის მოწაფეებს სასწაულმოქმედების უნარი მიანიჭა, უთხრა: „უსასყიდლოდ მიგიღებიეს, უსასყიდლოდ მისცემდით“ (მათე 10.8), რაც იმას ნიშნავდა, რომ მათ თავიანთი მსახურების სანაცვლოდ სასყიდელი არ უნდა მოეთხოვათ, ანუ არ უნდა გამოეძალათ. მის მსგავსად ქრისტიანული მორალით, მისი უმაღლესი პოზიციიდან, არათუ ღმრთისმსახურებმა, არამედ საერთოდ, მორწმუნე ადამიანმაც კი თავისი ფიზიკური, გონებრივი თუ სულიერი შრომისათვის სასყიდელი არ უნდა გამოითხოვოს. მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს, რომ გაწეული შრომის სანაცვლოდ შემოთავაზებული საზღაურის მიღება ამორალური საქციელია, იქნება ეს შრომა ფიზიკურ, გონებრივი თუ სულიერი. ზემოთმოყვანილი სიტყვების შემდეგ მაცხოვარი იქვე ამბობს:
„რამეთუ ღირს არ მუშაკი სასყიდლის თვისისა“ (მათე 10. 10). ეს სიტყვები მოციქულების მიმართ იყო ნათქვამი და, პირველ რიგში, ღმრთისმსახურის შრომას გულისხმობდა.
საზოგადოებაში შრომის ანაზღაურების დადგენილი სისტემა მოქმედებს, ადამიანს ეძლევა ხელფასი და ეს არც არავის აკვირვებს და არც არავის ეჩოთირება. ღმრთისმსახურისათვის კი, რომლის სულიერი შრომა არანაირ ფიზიკურ და გონებრივ შრომაზე მსუბუქი არაა, დაწესებული ხელფასი არ არსებობს და მისი ერთადერთი შემოსავალი ჩვენს მიერ გაღებული შეწირულობაა. ასე რომ, თუ ზემოთ დასმულ კითხვას დავუბრუნდებით მღვდელმოქმედების ანაზღაურების მართებულობის შესახებ, ჩვენ არათუ უფლება გვაქვს, არამედ ვალდებულნიც კი ვართ ჩვენთვის გაწეული დიდი სულიერი შრომის სანაცვლოდ ამა თუ იმ ფორმით გავიღოთ ჩვენი მცირედი ძღვენი.
და თუ ეკლესიაში დღეს ყველაფერი რიგზე არაა და სამწუხაროდ ხშირად დარღვევასაც ვხვდებით, ამის მიზეზი უპირველესად საკუთარ თავში, ღმრთისაგან ჩვენს განდგომილებაში უნდა ვეძებოთ და განკითხვის ნაცვლად, რომელიც იმავე ცოდვის გამეორებაზე უარესია, რეალური გამოსავალი ვეძებოთ; იმაზე ვიფიქროთ, ეკლესიის დაწყლულებული სხეულის აღსადგენად რა უნდა იღონის თითოეულმა ჩვენგანმა.
ღმერთმა მოგვცეს ამისი ძალა! ამინ.
მიცვალებულის სულის მოსახსენებლად, თუ ცოცხალი ადამიანის ჯანმრთელობის გამოსათხოვად საქართველოში დღემდე შემორჩენილია შესაწირავის კიდევ ერთი ფორმა: საკლავის ანუ „საღმრთოს“ დაკვლა. ეს ტრადიცია უხსოვარი დროიდან მოდის.
ბიბლიაში მოხსენებული პირველი მსხვერპლი, რომელიც ადამიანმა ღმერთს შეწირა, იყო ადამის შვილის, მართალი აბელის მიერ დაკლული საკლავი (შექმნათა 4.4). ძველი აღთქმის ეკლესიაში ღმრთისმსახურების ასეთი ფორმა მღვდელმოქმედების საყრდენს შეადგენდა, მსხვერპლშეწირვას რიტუალური მნიშვნელობა ჰქონდა: დაკლული ცხოველის სისხლის პკურებით ისრაელს მიეტევებოდა ცოდვები (ლევიტელთა 16. 14-16). უკანასკნელი ზვარაკი კი, რომელიც ღმრთისათვის დაიკლა და თავისი სისხლით ჩვენი ცოდვედი განწმინდა (ებრაელთა 9. 11-15), იყო თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე. აქედან მოყოლებული, ქრისტიანული ეკლესია ღმერთს უსისხლო მსხვერპლს სწირავს - პურსა და ღვინოს, რომელიც საღმრთო ლიტურღიის ანუ წირვის დროს გადაიქცევა იესო ქრისტეს სისხლად და ხორცად, რომელსაც ეზიარებიან მორწმუნეები. საკლავის მსხვერპლად შეწირვა, დამახინჯებული ფორმით, დამახასიათებელი იყო, აგრეთვე, წარმართული კერპთმსახურებისათვისაც, როდესაც მსხვერპლად იწირებოდა არა მარტო ცხოველი, არამედ ადამიანიც.
როდესაც ქრისტიანულმა ეკლესიამ დამკვიდრება დაიწყო, იუდაიზმიდან თუ წარმართობიდან მომდინარე ბევრ ტრადიციას ბრძოლა გამოუცხადა, ზოგს კი, რომელიც თავისი ფორმით ქრისტიანობას არ ეწინააღმდეგებოდა, ახალი შინაარსი მიანიჭა. ამით აიხსნება სწორედ, რომ საქართველოში დღემდე არსებობს ჩვეულება „საღმრთოს“ დაკვლისა.
ისტორიულად ქრისტიანობის დამკვიდრების შემდეგ საკლავის ეკლესიაში მიყვანა და იქ დაკვლა გამართლებული იყო იმით, რომ ხალხი სალოცავებში შორეული სოფლებიდან მოდიოდა, გამზადებული საჭმელი კი წასაღებად მოუხერხებელი იყო. საკლავი იკვლებოდა ეზოს გარეთ, მოშორებულ ადგილას, წირვის შემდეგ, როდესაც გახსნილდებოდა და არა ღამით როდესაც ეს დღე ხდება, რამეთუ ჩვენი წინაპრები დღწსასწაულის წინ ინახავდნენ მარხვას და ეზიარებოდნენ (რაც გულისხმობდა წინა საღამოს უჭმელ-უსმელობას), დაკლულის დიდ ნაწილს კი გლახაკებსა და ქვრივ-ობლებს უნაწილებდნენ.
ასე რომ, „საღმრთოს დაკვლა“ ადრე მხოლოდ მოწყალების ხასიათს ატარებდა. დღეს იგი, გამოვლილი 70 წლიანი ძნელბედობისა და განურჩევლობის შემდეგ, სამწუხაროდ, ხშირად მსხვერპლშეწირვის ხასიათს ატარებს და თვითმიზნადაა ქცეული.
საკლავის დაკვლა ხდება ხოლმე ეკლესიის ეზოში, სისხლით ისვრება ტაძარი, დატოვებული ნარჩენებიც იქვე ლპება, ეწყობა ღრეობები. ასეთი საქციელი ღმრთისათვისაც საძაგელია და ადამიანურადაც ყოვლად გაუმართლებელი.
მიუხედავად ამისა, თანამედროვე პირობებში ისევე, როგორც ძველად, საქართველოში ქრისტიანობის დამკვიდრების პირველ წლებში, ამ ტრადიციას კვლავ შეგვიძლია ქრისტიანული შინაარსი მივანიჭოთ, რომლის თანახმადაც ჩვენ ღმერთს საკლავს ვწირავთ არა რიტუალური არამედ მოწყალების საქმის აზრით. ასეთი ფორმით ადამიანი გასცემს თავის მონაგარს: სწირავს ეკლესიას ან უპატრონოთა სახლს, უმასპინძლდება გლახაკებს თუ ახლობლებს.
პრაქტიკულად, აღთქმული ცხოველი თუ ფრინველი შეგვიძლია მივიყვანოთ ეკლესიაში და ეზოში გავუშვათ, ფურცელზე დაწერილი შემომწირველის სახელი კი ლოცვაში მოსახსენებლად მღვდელს ან ეკლესიის მსახურს დავუტოვოთ. შეიძლება საკლავი სახლშიაც გამზადდეს და შემდეგ შემოიწიროს, ან შემოიწიროს მისი ღირებულება. გარდა ეკლესიისა, საჭმელად მომზადებული „საღმრთო“ თუ მისი ღირებულება, როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, შეიძლება შევწიროთ უპატრონოთა თავშესაფარსაც.
„არა აღანთიან სანთელი და დადგიან ქუეშე ხვიმირსა (ანუ საწყაოს, ჭურჭელსა), არამედ სასანთლესა ზედა და ჰნათობს იგი ყოველთა, რომელნი იყვნიან სახლსა შინა. ესრეთ ბრწყინევდან ნათელი წინაში კაცთა, რათა იხილნენ საქმენი თქვენნი კეთილნი და ადიდებდნენ მამასა თქვენსა ზეცათასა“ - ბრძანებს სახარება (მათე 5, 15-16).
ლოცვის დროს, სადღესასწაულო სუფრაზე, ან გაჭირვებისას სახლში შეიძლება ავანთოთ სანთელი.
სანთელს რამდენიმე სიმბოლური მნიშველობა აქვს:
ვიხდით რა მის შესაძენ საფასურს (თუ თვითონ ვამზადებთ), გამოვხატავთ ნებაყოფლობით მზადყოფნას, შევწიროთ ჩვენი შრომის გარკვეული ნაწილი ღმერთს და მის საყდარს.
ხატის წინ დანთებული სანთელი ღმრთისადმი სითბოსა და ცეცხლოვანი სიყვარულის სიმბოლოა; ეს არის გამოხატულება რწმენისა და წმინდანების სახელზე აღვლენილი სავედრებელი ლოცვისა.
ცვილის სირბილე და მოქნილობა სინანულის, ღმრთისადმი მორჩილებისათვის მზადყოფნის ფორმაა, ხოლო სანთლის სისუფთავე კი მის შემომწირველის სისუფთავისა და წაუბილწველობის გამომხატველია.
სასანთლე ცვილს ფუტკარი სხვადასხვა სახის ყვავილებისა და მცენარეებისაგან ამზადებს, რაც სიმბოლურად გამოხატავს ყველა მორწმუნე ადამიანის ერთ ეკლესიად შეკრებასა და ღმრთაებრივ ცეცხლად ანთებას, აგრეთვე ყველა ქმნილების მიერ ღმრთისადმი მიძღვნილ ძღვენს.
ანთებული სანთელი მიწიერი ადამიანის ახალ ქმნილებად გარდაქმნის სიმბოლოა ღმრთის სიყვარულისა და მისი უსაზღვრო მადლის მეშვეობით. ადამიანის აქაური სიცოცხლე უნდა წააგავდეს ანთებულ სანთელს, რომელიც თვითონ იწვის და სხვას გზას უნათებს.
სანთელი სიმხურვალის გამო დნება და იკარგება. ასე იფერფლება ჩვენი მიწიერი ცხოვრება ჟამთა სიავის გამო. ზოგიერთი ჩვენგანის ცხოვრება უკვალოდ ქრება, ზოგიერთისა კი - ანათებს, სითბოს იძლევა და ცამდე მაღლდება, სადაც ჭეშმარიტი სიმდიდრე ელოდება თავის მფლობელს.
ანთებულ სანთელს უნდა ბაძავდეს ყველა მორწმუნე. მისი ყველა ფიქრი, სიტყვა და საქმე გამოტანილი უნდა იყოს სააშკარაოდ წინაშე ღმრთისა და უნდა ეძღვნებოდეს მხოლოდ მას.
და ბოლოს, ანთებული სანთელი სიმბოლოა ჯოჯოხეთზე გამარჯვებულ ეკლესიისა, მისი მარადიული ზეიმისა.
ღმერთმა დალოცოს სრულიად საქართველო და ყოველნი ქართველნი და მოგვანიჭოს მადლი და ძალა, რათა თითოეულმა ჩვენთაგანმა აღასრულოს წესი ქრისტიანის ცხოვრებისა, ამინ.