თუ ბრალდებას განიხილავს ერთი მოსამართლე, მას, ცხადია, განაჩენი გამოაქვს პირადად.
სხვანაირად წესრიგდება საკითხი, თუ ბრალდებას რამდენიმე მოსამართლე განიხილავს. ჩვეულებისამებრ, განაჩენი გამოიტანება ხმათა უმრავლესობით. ხმათა გაყოფის შემთხვევაში საეკლესიო კანონით დადგენილია, რომ მოწვეულ უნდა იქნენ სხვა ეპისკოპოსები, რათა განაჩენი გამოტანილ იქნეს ხმათა უმრავლესობით. ეპისკოპოსების მოწვევა ხდება დედაქალაქის მღვდელმთავრის (სავარაუდოდ, პატრიარქის, ანუ ეკლესიის მეთაურის, დ.ჩ.) მიერ, ხოლო გამოტანილ განაჩენს ეკლესიის მეთაურიც უნდა ეთანხმებოდეს29.
საეკლესიო ტრადიციით განაჩენი გამოიტანება წმინდა სამების სახელით.
თუმცაკი საეკლესიო სამართალი ცალკე არ მიუთითებს, მაგრამ განაჩენი შეიძლება იყოს გამამართლებელი ან გამამტყუნებელი.
გამამართლებელი განაჩენის გამოტანის შემთხვევაში ბრალდებულს, ცხადია, ეხსნება ყველა ბრალდება და აღუდგება ყველა თავისი უფლება (მაგ.: ზიარების, მღვდელმოქმედების და ა.შ.), რომელიც მას ჩამორთმეული ჰქონდა საქმის განხილვის დროს. ამასთან, საგულისხმოა ერთი საკითხიც: კონსტანტინოპოლის ვ (6) კანონით, ბრალდების არდამტკიცების შემთხვევაში ბრალმდებელი იმავე სასჯელით უნდა დაისაჯოს, რაც ბრალდებულს ელოდა. ჩვენი აზრით, ვინაიდან ცილისწამებას ცალკე დამტკიცება სჭირდება, ბრალმდებლის გამტყუნება და დასჯა ცალკე წარმოებით უნდა მოხდეს და არა გამამართლებელი განაჩენის გამოტანისთანავე, თუმცა საეკლესიო კანონებში ამის შესახებ არაფერია მითითებული.
გამამტყუნებელი განაჩენით ხდება წაყენებული ბრალდების დადასტურება, ანუ დამტკიცება. საეკლესიო პროცესის პრინციპების შესახებ საუბრისას ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ ყველა ბრალდების დამტკიცების წესის შესაბამისად საქმის განმხილველმა მოსამართლეებმა ერთი ბრალმდებლის მიერ წარდგენილი ბრალდებები ერთობლიობაში უნდა დაამტკიცონ. თუ რომელიმე ბრალდება ვერ დამტკიცდა, ამ ბრალდების წარმდგენი პირის სხვა ბრალდებებიც არ მიიღება, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ თუ საქმის განხილვის დროს ბრალდებულის მიმართ ბრალდებები წარდგენილია სხვა პირის მიერაც, ამ უკანასკნელის ბრალდებები არ მიიღება.
ბრალდების დამტკიცების შემდეგ საქმის განმხილველმა მოსამართლეებმა უნდა განსაზღვრონ სასჯელის ზომა. საპროცესო სამართალში მიღებული წესის თანახმად ბრალდების დამტკიცება ხდება კონკრეტული შეცოდების მიმართ, ხოლო შეცოდებას, როგორც წესი თან ახლავს სასჯელის ზომაც30.
მოციქულთა და მსოფლიო საეკლესიო კრებათა კანონებში, როგორც წესი, შეცოდებისთვის განსაზღვრულია მხოლოდ სასჯელის ფორმა, ხოლო ზომის განსაზღვრა საქმის გამხილველი მოსამართლის უფლებამოსილებაში შედის. თუმცა, რაც შეეხება დიდი სჯულისკანონის დანარჩენ ნაწილებს (ადგილობრივ კრებათა კანონებს და განსაკუთრებით ეპისტოლარულ კანონმდებლობას), იქ სასჯელის ზომა უფრო ხშირადაა მითითებული. ამის მიზეზი ისიცაა, რომ ხშირად ეპისკოპოსები თხოვნით მიმართავდნენ ხოლმე ეკლესიის ავტორიტეტულ მოღვაწეებს, რომ ზუსტად მიეთითებინათ კონკრეტული შეცოდებისთვის მისაგებლის (ანუ სასჯელის) ზომა. ეს არაერთი ეპისტოლის შესავლიდან დასტურდება.
ბასილი დიდის ნდ (54) კანონით სასჯელის ზომის განსაზღვრის უფლება აქვს საქმის განმხილველ ეპისკოპოსს, შეცოდების სიმძიმის, ბრალდებულის პიროვნების და სხვა სუბიექტური თუ ობიექტური ფაქტორების გათვალისწინებით: „ხოლო შენისა გულისჴმის-ყოფისაჲ არს, რაჲთა სახისაებრ და ვითარებისა ვნებისა მის გინათუ განავრცო, ანუ შეამოკლო კანონი“31.
განაჩენის ძალაში შესვლასთან ერთად აღსრულებულად ითვლება მასში მითითებული სასჯელი. ეს საინტერესო ინსტიტუტია საეკლესიო სამართალში და განარჩევს საერო სამართლისგან. განსხვავება უპირველესად მდგომარეობს იმაში, რომ საეკლესიო სასჯელი მჭირდოდაა დაკავშირებული ადამიანის სულთან, მის სულიერ ცხოვრებასთან, ვინაიდან შეცოდების მიტევებისა და შეკვრის უფლება მინიჭებული აქვს ქრისტეს წმინდა მართლმადიდებელ ეკლესიას32, რომელიც მას მიენიჭა უფლის მიერ მოციქულთა გზით: „რაოდენი შეჰკრათ ქუეყანასა ზედა, კრულ იყოს იგი ცათა შინა33; და რაოდენი განჰჴსნათ ქუეყანასა ზედა, ჴსნილ იყოს იგი ცათა შინა“. ამიტომაც, საეკლესიო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება, ვთქვათ, სასულიერო პირის განკვეთის შესახებ, უნდა დადასტურდეს საღმრთო განგებულებითაც, რომელიც ჩვენთვის უხილავი და დაფარულია. სასულიერო პირი ღვთისმსახურად გამორჩეულია თავად უფლის მიერ34, რომელიც მას, როგორც თავის მსახურს ანიჭებს მღვდელმოქმედებისთვის საჭირო მადლს, ამდენად საღმრთო მსახურებას აღასრულებს თავად ღმერთი35. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება საეკლესიო განაჩენს, ვინაიდან მისი კანონიერ ძალაში შესვლა იწვევს პირის საღმრთო მადლისგან განძარცვას.
საეკლესიო პროცესი ადგენს გასაჩივრების წესსაც (მას ეთმობა ამ ნაშრომის შემდეგი თავი), რაც იმას ნიშნავს, რომ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენი შეიძლება გადაისინჯოს და ამდენად, შეიცვალოს ზემდგომი ინსტანციის მიერ. ამ დროს ბუნებრივია ჩნდება კითხვა: ითვლება თუ არა სასულიერო პირი ღვთისმსახურებიდან განკვეთილად, როცა მის წინააღმდეგ ამგვარი განაჩენი არსებობს? ანუ სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აქვს თუ არა ამგვარ პირს უფლება აღასრულოს საღმრთო საიდუმლოებანი, სწიროს, დაწეროს ჯვარი, მონათლოს და ა.შ.? ეს საკითხი შემდეგნაირად წყდება: პირს, რომლის მიმართაც გამამტყუნებელი განაჩენი იქნა გამოტანილი, ეკრძალება ზიარება საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე36.
განაჩენზე დათანხმების, გასაჩივრების ვადის არასაპატიოდ გაშვების ან ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საბოლოო განაჩენის გამოტანის შემთხვევაში განაჩენი ითვლება ძალაში.
საეკლესიო კანონებში განაჩენის გასაჩივრების კონკრეტული ვადა არ არის მითითებული, თუმცა ნიკეის I საეკლესიო კრების ე (5) კანონი მიუთითებს, რომ გასაჩივრება უნდა მოხდეს კრების წინაშე, რომელიც წელიწადში ორჯერ მოიწვევა: დიდმარხვის წინ და შემოდგომაზე37. ჩვენი აზრით, უახლოეს საეკლესიო კრებაზე საკითხის არგატანა უნდა ჩაითვალოს გასაჩივრების ვადის გასვლად, თუ, რაღა თქმა უნდა, საპატიო მიზეზი არ არსებობს.
ზემოაღნიშნული წესი ეხება ეპისკოპოსის საქმის განხილვას. ხოლო მღვდლისა და დიაკვნის წინააღმდეგ გამოტანილი განაჩენის გაუქმების უფლება აქვს იმ მღვდელმთავარს, რომელმაც გამოიტანა განაჩენი38, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა განაჩენის შეცვლა ხდება კრების მიერ.
საგულისხმოა, რომ თუ განაჩენი პირველი ინსტანციით გამოტანილ იქნა კრების მიერ და კრებამ გადაწყვეტილება ერთხმად მიიღო, განაჩენის გასაჩივრება აღარ დაიშვება39.
კრების მიერ საქმის განხილვის დროს, როგორც წესი, კრებას იწვევს და თავმჯდომარეობს ეკლესიის მეთაური. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ კრების მიერ საჩივრის განხილვის დროს სავალდებულოა კრებას ესწრებოდეს განაჩენის გამომტანი ეპისკოპოსი (ან ეპისკოპოსები). კრებაზე, ცხადია, მოიწვევიან სხვა ეპისკოპოსებიც40. საქმის განხილვა ხდება ზუსტად იმგვარად, როგორც ჩვენ მივუთითეთ საქმის არსებითი განხილვის შესახებ საუბრისას. ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ საეკლესიო პროცესი იცნობს სააპელაციო წესით გასაჩივრებას.
ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ ბრალდების გასაჩივრების შემთხვევაში საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე ბრალდებულს ზიარება აკრძალული აქვს. ბრალდებულის საზიარებლად შეწყნარება სხვა ეპისკოპოსის მიერ, რომელმაც იცის ამ აკრძალვის შესახებ, ისჯება საეკლესიო წესით41.
ამასთან, საეკლესიო კანონმდებლობა გარანტიას აძლევს ბრალდებულ ეპისკოპოსს, რომ მისი სამღვდელმთავრო კათედრა არ იქნება დაკავებული საქმის განხილვის და საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე42.
საბოლოო განაჩენით შეიძლება:
ა) უცვლელად დარჩეს წინა განაჩენი,
ბ) ნაწილობრივ შეიცვალოს წინა განაჩენი,
გ) გაუქმდეს წინა განაჩენი.
საბოლოო განაჩენის შეცვლა აღარ დაიშვება და ამის შემდეგ სავალდებულოა მისი აღსრულება.
ამ თავში ჩვენ საუბარი გვექნება გამამტყუნებელი განაჩენის აღსრულებაზე. თავისთავად ცხადია, რომ გამამართლებელ განაჩენს განსაკუთრებული აღსრულება არ სჭირდება, ვინაიდან ამ უკანასკნელით ხდება ბრალდებულის გამართლება, მას მოეხსნება ყოველგვარი ბრალი და აღდგება თავის უფლებებში.
როგორც ჩვენ ზემოთ აღვნიშნეთ, განაჩენით შეიძლება ქრისტიანს მიესაჯოს შემდეგი სასჯელი:
განვიხილოთ თითოეულის აღსრულების წესი.
1. უზიარებლობა, ჩვეულებისამებრ წარმოადგენს ერისკაცის მიმართ გამოსაყენებელ სასჯელს. უზიარებლობის ვადა, როგორც აღვნიშნეთ, განისაზღვრება ეპისკოპოსის მიერ. იგი შეიძლება იყოს 40 დღიდან დაწყებული სიკვდილამდე უზიარებლობით.
საეკლესიო კანონმდებლობა პირდაპირ განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა გაატაროს ქრისტიანმა უზიარებლობის ის პერიოდი, რომელსაც მას საეკლესიო განაჩენი დაუდგენს.
მოვიყვანოთ შესაბამისი მაგალითები (ხაზგასმა ყველგან ჩვენია):
„თჳნიერ ჭირისა, ანუ თჳნიერ მიტაცებისა მონაგებთაჲსა... რომელი იქმნა... სთნდა კრებასა... რაოდენნიცა მოსწრაფებით ინანდენ, სამი წელიწადი მსმენელთა თანა დაყონ მორწმუნეთა და შჳდ წელ შეუვრდებოდედ, ხოლო ორ წელ თჳნიერ შესაწირავისა ეზიარებიდედ ლოცვათა ერისათა“43.
„ხოლო ორგზისცა და სამგზის იძულებით მზორველნი [ე.ი. კერპისადმი მსხვერპილის შემწირველნი, დ.ჩ.] სამ წელ შეუვრდებოდედ და ორ წელ თჳნიერ სიწმიდეთა ეზიარებოდედ და მეშჳდესა სრულიად შეწყნარებულ იქმნენ“44.
„დედაკაცმან, რომელმან დაუტეოს ქმარი თჳსი და სხჳსა მივიდეს, მემრუშე არს იგი... ხოლო განიკანონებიან მამათა ჩუენთა მიერ ესევითარნი ესრეთ, რაჲთა ერთ წელ შესტიროდინ, ორ წელ მსმენელთა თანა მდგომარე იყვნენ, სამ წელ შეუვრდებოდინ და მეშჳდესა წელსა დადგენ მორწმუნეთა თანა და ესრეთ ღირს იქმნენ ზიარებასა, უკუეთუ ცრემლით ინანდენ იგინი ბრალსა მათსა“45.
„უნებლიეთ კაცისმკლველი ათ წელ უზიარებელ იყოს სიწმიდეთა. ხოლო განგებულ იქმნენ მის ზედა ათნი იგი წელიწადნი ესრეთ: ორ წელ შესტიროდის, სამი წელიწადი მსმენელთა თანა დაყოს, ოთხ წელ შეუვრდებოდის და წელიწადსა ერთსა მხოლოდ დგეს ოდენ მორწმუნეთა თანა და ამისსა შემდგომად შეწყნარებულ იქმნეს ზიარებად სიწმიდეთა“46.
როგორც ვხედავთ, საეკლესიო სამართალი ძირითადად განარჩევს ოთხ მდგომარეობას, რომელშიც მონანული ქრისტიანი უნდა იყოს უზიარებლობის პერიოდში:
ა) შეტირება
ბ) შევრდომა
გ) მსმენელებთან დადგინება
დ) მორწმუნეებთან ლოცვა ზიარების გარეშე
უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ აღნიშნული ეპიტიმიების აღსასრულებლად აუცილებელია განკანონებული ქრისტიანი აღიარებდეს ჩადენილ შეცოდებას და სურვილს გამოთქვამდეს („უკუეთუ ცრემლით ინანდეს...“) ეპიტიმიის აღსრულებაზე. მაგალითისთვის მოვიყვანოთ ასეთი შემთხვევა. ადამიანმა შესცოდა უნებლიე კაცისკვლით (10 წელი) და საეკლესიო სასამართლომ მას განუსაზღვრა უზიარებლობა 8 წლით, შესაბამისი ეპიტიმიების მითითებით. აღნიშნული ეპიტიმიების შესრულება არ ხდება ძალის გამოყენებით და იძულებით, ვინაიდან ამგვარ მეთოდებს მართლმადიდებელი ეკლესია არ იცნობს. მხოლოდ და მხოლოდ მას შემდეგ, რაც განკანონებული გამოთქვამს სინანულის ჩადენილთან დაკავშირებით, შესაძლებელია აღსრულდეს ეპიტიმია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ოცი წელიც რომ გავიდეს განაჩენის გამოტანიდან, განკანონებულს უფლება არ აქვს ეზიაროს, თუკი მას სრულებით არ აღუსრულებია მისთვის განსაზღვრული სასჯელი.
ა) შეტირება წარმოადგენს ყველაზე უფრო მძიმე შეცოდების სასჯელის პირველ ნაწილს. როგორც ზემოთმოყვანილი მაგალითებიდან ჩანს, შედარებით საშუალო სიმძიმის შეცოდებებისთვის სასჯელი არ ითვალისწინებს შეტირებას. შეტირება სრულდება შემდეგი წესით:47 განკანონებული ვალდებულია შეტირებისთვის განსაზღვრული მთელი პერიოდის მანძილზე იდგეს ეკლესიის კარებში და ყოველი შემსვლელის და გამომსვლელის წინაშე აღიაროს თავისი შეცოდება, თხოვოს ყველას პატიება აღნიშნულისათვის და ითხოვოს მისთვის ლოცვა, რათა ღმერთმა შეუნდოს ჩადენილი შეცოდება.
ბ) შევრდომა სულხან-საბას სიტყვის კონის მიხედვით ნიშნავს „ორისავ მუჴლით დაჩოქებას“. საეკლესიო სამართალში შევრდომა შემდეგი სახით აღესრულება: განკანონებული ვალდებულია შეასრულოს განსაზღვრული რაოდენობის მეტანია48 (ვთქვათ, დღეში 40 ან 50-ჯერ) და მუხლმოდრეკილმა მოისმინოს წირვა.
გ) მსმენელებთან დადგინება. მსმენელებად იწოდებიან ის ადამიანები, რომელთაც სურვილი აქვთ შეისწავლონ მართლმადიდებლური სჯული და მოინათლონ წმიდა სამების სახელით. მათ სხვანაირად კათაკმევლები49 ეწოდებათ. მსმენელებთან დადგინებულ ქრისტიანს, მათივე მსგავსად არ აქვს უფლება ბოლომდე იყვნენ წირვაზე და დაესწრონ უსისხლო მსხვერპლშეწირვის საიდუმლოს. ისინი ვალდებული არიან მსმენელებთან (ანუ კათაკმევლებთან) ერთად დატოვონ ტაძარი მას შემდეგ, რაც მღვდელი წარმოთქვამს სიტყვებს - „რაოდენნი კათაკმეველნი ხართ განვედით“50.
დ) მორწმუნეებთან ლოცვა ზიარების გარეშე. ეს წარმოადგენს უზიარებლობის კანონის აღსრულების ბოლო სახეს. იგი გულისხმობს მორწმუნის დასწრებას მთელი წირვაზე, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ მას უფლება არ აქვს ეზიაროს. ამგვარი სასჯელის შეფარდების უფლება აქვს მღვდელსაც ეპისკოპოსის და საეკლესიო კრების გარეშე, შედარებით ნაკლებად მძიმე შეცოდებისთვის ან ყველა იმ ცოდვისთვის, რომელიც თავისი მცირე მნიშვნელობის გამო შეცოდებად არ ითვლება. ცხადია, ამგვარი უზიარებლობის ვადა დიდ ხანს (თუმცა საეკლესიო სამართალი ზუსტად არ განსაზღვრავს ვადას) არ შეიძლება გაგრძელდეს. ნებისმიერ შემთხვევაში მორწმუნეს უფლება აქვს მღვდლის ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივროს ეპისკოპოსთან.
საინტერესოდ წყდება საკითხი, როცა განაჩენით პირს მიესჯება სიკვდილამდე უზიარებლობა. სიკვდილამდე უზიარებლობა თავისთავად არ გულისხმობს ზიარების სავსებით აკრძალვას. პირს, რომელსაც მისჯილი აქვს უზიარებლობა ცალკე განესაზღვრება ამ სასჯელის აღსრულების წესი. წმინდა ბასილი დიდის ე (5) კანონით სიკვდილამდე უზიარებელი შეიძლება შეწყნარებულ იქნეს სიკვდილის წინ, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი მაზიარებელი სასული-ერო პირისთვის ცნობილია მისი სინანულისა და კეთილმოწესეობის შესახებ. ამავე დროს, საეკლესიო სამართალი ნებას რთავს სამღვდელო პირებს, სიკვდილის წინ აზიარონ ის განკანონებული პირი, რომელსაც უზიარებლობის ვადა ჯერ არ გასვლია, ვინაიდან „ვინაჲცა ვინცა ვინ მოკუდებოდეს, უკუანაჲსკნელისა მის და საჭიროჲსა საგზლისაგან ნუმცა ჴუებულ [დაკლებული, დ.ჩ.] იქმნების“51. იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული პირი გადარჩება, მან მორწმუნეებთან ლოცვის კანონი უნდა აღასრულოს.
ერთადერთი შეცოდება, რომლის ჩადენის შემთხვევაშიც პირს ზიარება სიკვდილის წინაც ეკრძალება, არის მრევლის მოსყიდვა, რომ იგი დაასახელონ წინამძღვრად (ან ეპისკოპოსად)52.
2. დაცადება წარმოადგენს მხოლოდ სასულიერო პირთა სასჯელს და იგი გულისხმობს ღვთისმსახურისთვის მღვდელმოქმედების უფლების ჩამორთმევას სამღდელო პატივის შენარჩუნებით. დაცადება შეიძლება იყოს ვადიანი ან უვადო, ანუ სიკვდილამდე.
იგი აღსრულდება შემდეგნაირად: ღვთისმსახურს უნარჩუნდება შესაბამისი შესამოსლის ტარების უფლება (ე.ი. ანაფორის), სამღვდელო პატივი და ხარისხი (ვთქვათ, მღვდლობა დეკანოზის ხარისხით), წირვაზე საკურთხეველში ზიარების უფლება, ხოლო ეკრძალება ღვთისმსახურების აღსრულება და ერის დამოძღვრა53.
3. ხარისხიდან განკვეთა. ესეც მხოლოდ სამღვდელო პირთა სასჯელია. იგი დაცადებისგან განსხვავებით გულისხმობს სასულიერო პირისთვის სამღვდელო პატივისგან ჩამოშორებას. ასეთი განაჩენის შემთხვევაში სასულიერო პირი ჩაითვლება საერო პირად. ცხადია, მას ყოველგვარი მღვდელმოქმედება აეკრძალება.
იგი აღსრულდება შემდეგნაირად: პირი განაჩენის ძალაში შესვლის მომენტიდან აღარ იწოდება სასულიერო პირად, ეკრძალება შესაბამისი სამოსლის ტარება და მღვდელმოქმედება. განაჩენის ძალაში შესვლისთანავე პირს აქვს საერო წესით ზიარების უფლება, რათა ერთბაშად ორი სასჯელი არ მოიწიოს პირზე54.
4. ანათემა. იგი წარმოადგენს უმძიმეს საეკლესიო სასჯელს. ანათემა, ანუ ყოვლითურთ განკვეთა ნიშნავს პირის მოკვეთას მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღიდან. ანათემის შემთხვევაში პირი საერთოდ აღარ იწოდება მართლმადიდებლად. როგორც წესი, ანათემის შესახებ განაჩენის გამოტანის უფლება აქვს მხოლოდ კრებას55.
მისი აღსრულების შემდეგ ადამიანი საერთოდ აღარ ეკუთვნის მართლმადიდებელ ეკლესიას. იგი ითვლება სხვა აღმსარებლობის წარმომადგენლად და მის, როგორც არამართლმადიდებლის მიმართ საეკლესიო კანონები ვეღარ გავრცელდება.
განკვეთილი (ანუ ანათემიზირებული) პირი, სინანულის შემთხვევაში შეიძლება დაუბრუნდეს ეკლესიის წიაღში. ამ შემთხვევაში, მართალია, მასზე ნათლისღება ხელმეორედ აღარ აღესრულება, მაგრამ უნდა შესრულდეს მირონცხების საიდუმლო56.
საპროცესო სამართლის შესწავლისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მტკიცებულებებს, ანუ იმას, თუ რას შეიძლება დაეფუძნოს სასამართლოს გადაწყვეტილება. საეკლესიო სამართალში მიღებულია მტკიცებულებათა შემდეგი სახეები:
ა) ფიცი
ბ) ბრალდებულის ჩვენება - აღიარება
გ) ბრალმდებლის ჩვენება
დ) მოწმის ჩვენება
ცხადია, მტკიცებულების ერთ-ერთი სახეა ნივთმტკიცებაც, მაგრამ იგი არცერთ კანონში არ გვხვდება, როგორც დამოუკიდებელი მტკიცებულება. ამასთან, ნივთმტკიცება, არსებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, აუცილებლად ესაჭიროება ჩვენებას, რომელიც გაამყარებს მას57. ამდენად, ნივთმტკიცება, საეკლესიო ნორმებით, იგულისხმება ჩვენებაში, როგორც მტკიცებულების ერთერთ სახეში.
ჩვენ აქ დამოუკიდებელ მტკიცებულებად გამოვყავით ფიცი, თუმცა შესაძლებელია ის დამოუკიდებელ მტკიცებულებად არც ჩაითვალოს, ვინაიდან, როგორც წესი, ფიცი მხოლოდ ამყარებს მიცემულ ჩვენებას. ამის მიუხედავად, ჩვენ მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ ფიცი დამოუკიდებელ მტკიცებულებად გამოგვეყო, ვინაიდან საეკლესიო სამართალში ფიცი ცალკეა განხილული. როგორც ცნობილია, თავად უფალი კრძალავდა ფიცს უბრალო საქმეზე58. ამიტომაც საგანგებოდ ჩაიწერა ლაოდიკიის კრების კვ (26) კანონში, რომ ფიცის ჩამორთმევა დასაშვებია მხოლოდ ეპისკოპოსის თანხმობით. ამასთან, საეკლესიო სამართალი საკმაოდ მძიმე პასუხიმგებლობას ადგენს ცრუფიცისათვის და იგი 10 წლით უზიარებლობით განისაზღვრება59.
ბრალდებულის ჩვენება, ანუ იგივე აღიარება, ჩვენ გარკვეულწილად განვიხილეთ საქმის აღძვრის შესახებ საუბრისას. აქ დავამატებდით, რომ აღიარება, რაც არ უნდა გულწრფელი და ნამდვილთან მიახლოებული იყოს, მაინც არ შეიძლება ცალსახად ჩაითვალოს პირის გამტყუნების ერთადერთ საფუძვლად. აუცილებლად უნდა მოხდეს ყველა მტკიცებულების გამოკვლევა და დადასტურება, ანუ ყველა ბრალდება უნდა დამტკიცდეს60. ისეთ შემთხვევაში, როცა ეპისკოპოსი აცხადებს, რომ პირმა მასთან აღსარების თქმისას აღიარა შეცოდება, ხოლო თავად აღნიშნული პირი უარყოფს ამ ფაქტს, ეპისკოპოსის ჩვენებას ძალა არ აქვს61.
ბრალმდებლის ჩვენება, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სასულიერო საქმეზე არ შეიწყნარება წარმართის, უზიარებლის, მწვალებლის და სამოქალაქო წესით ჩვენების უფლებაჩამორთმეული პირის მხრიდან. ბრალმდებელი თვითონაა ვალდებული ამტკიცოს თავისი ბრალდება საქმის განმხილველი ორგანოს წინაშე62. მას უფლება აქვს მოიხმოს მოწმე, ფიცით ან სხვა საბუთით დაამტკიცოს პირის შეცოდება.
მოწმის ჩვენებას საეკლესიო სამართალი ცალკე განიხილავს და ცალკე აწესრიგებს მოწმესთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს. მოწმედ (ტექსტშია: მოწამედ) არ შეიძლება იყოს:63
ა) ის, ვინც არ შეიძლება იყოს ბრალმდებელი (იხ. ზემოთ)
ბ) ბრალმდებლის სახლიდან მოყვანილი (ტექსტშია: „რომელნი თჳთ მან შემასმენელმან მოიყვანნეს სახლით თჳსით”)
გ) ის, ვისაც არ შესრულებია 14 წელი.
საეკლესიო სამართალი, მსგავსად ძველი აღთქმისა, ადგენს, რომ მხოლოდ ერთი მოწმის ჩვენება არ მიიღება, არამედ საჭიროა ორი ან სამი მოწმის ჩვენება, რომლებიც ერთმანეთს უნდა დაემთხვეს64. საინტერესოა, რომ საეკლესიო ნორმებით გათვალისწინებულია პასუხიმსგებლობა იმ პირისთვის, რომელმაც იცის მძიმე შეცოდების ჩადენის შესახებ და განზრახ მალავს მას65.
წინამდებარე თემის მიზანი იყო საეკლესიო სამართლის პროცესის ძირითადი საკითხების განხილვა. ჩვენ შევეცადეთ გვეჩვენებინა, თუ რომელ ამოსავალ პრინციპებსა და დებულებებს ეფუძნება საეკლესიო სამართლის პროცესი, საეკლესიო სამართალწარმოება, მივუთითეთ აღნიშნული პრინციპების დოგმატური საფუძვლები.
უპირველესად ჩვენ შევეცადეთ გამოგვეყო საქმის აღძვრის ორი ძირითადი საფუძველი, შესაბამისი განმარტებებით. მივუთითეთ საქმის განსჯადობის შესახებ, ანუ ვისი ქვემდებარეა გარკვეული კატეგორიის საქმე.
ნაშრომში აგრეთვე განხილულია იმ მტკიცებულებათა სახეები, რომლებიც არსებობს საეკლესიო სამართალში. მივუთითეთ აგრეთვე მათი გამოყენების პირობები.
ჩვენ შევეცადეთ შედარებით დეტალურად მიმოგვეხილა საქმის არსებითი განხილვა. კერძოდ, როგორ ხდება საქმის განხილვა ერთპიროვნულად ერთი ეპისკოპოსის მიერ, საეპისკოპოსო კრების მიერ. ნაშრომში, აგრეთვე, აღნიშნულია, თუ რა შემთხვევაში ხდება საქმის განხილვა მედიატორთა, ანუ შუამავალ მოსამართლეთა მიერ.
ნაშრომში ამის შემდეგ განხილულია განაჩენის გამოტანისა და სასჯელის შეფარდების წესი. ამ თავში, აგრეთვე, საუბარია განაჩენთა სახეებზე, კრების უფლებამოსილებაზე სასჯელის ზომის შეფარდებისას.
საეკლესიო სამართლის პროცესი იცნობს გასაჩივრების ინსტიტუტსაც. ამ საკითხს ეთმობა ნაშრომის ერთი თავი. მასში შედარებით დაწვრილებითაა განხილული, თუ რა შემთხვევაში ხდება განაჩენის გასაჩივრება, რომელია საჩივრის განხილვაზე უფლებამოსილი საეკლესიო ორგანო, როგორ ხდება სააპელაციო წესით საქმის განხილვა და რა სახის საბოლოო განაჩენი შეიძლება იქნეს გამოტანილი.
ნაშრომში საუბარია აგრეთვე განაჩენის აღსრულებაზე. ეს საკითხი საინტერესოა მით უფრო იმის გამოც, რომ სასჯელი და განაჩენის აღსრულება უშუალოდ არის დაკავშირებული ქრისტიანულ მოძღვრებასთან და დოგმატურ ღვთისმეტყველებასთან. ჩვენ ძირითადი ყურადღება დავუთმეთ უზიარებლობას და მასთან დაკავშირებულ სავალდებულო ეპიტიმიებს, რომელსაც მონანული აღასრულებს განაჩენის საფუძველზე.
წინამდებარე ნაშრომი პირველი და მოკრძალებული მცდელობაა სამართლისმცოდნეობის თვალსაზრისით, მეცნიერულად იქნეს განხილული საეკლესიო სამართლის პროცესი, მისი მომწესრიგებელი ნორმები და მასთან მჭირდოდ დაკავშირებული ინსტიტუტები.