1. სიყვარული არის სულის კეთილი განწყობა, რომლის წყალობითაც ის, ღვთის შემეცნების გარდა, არაფერს ანიჭებს უპირატესობას, მაგრამ ასეთ სიყვარულით აღსავსე მდგომარეობას ვერ მიაღწევს ის, ვინც რაიმე მიწიერისაკენ ისწრაფვის.
2. სიყვარული იბადება უბიწოებით; უბიწოება - ღვთის სასოებით; სასოება - მოთმინებითა და სულგრძელობით, ეს უკანასკნელი კი - ყველაფერში თავშკავებით; თავშეკავებულობა - ღვთის შიშით, შიში - ღვთის რწმენით.
3. უფლის მორწმუნეს ჯოჯოხეთის ტანჯვის ეშინია. ტანჯვათა მოშიში ვნებათაგან თავს იკავებს. ვნებათაგან თავშეკავებული მოთმინებით იტანს განსაცდელს. განსაცდელთა დამთმენი უფლის მსასოებელი ხდება. უფლის სასოება გონებას ყოველგვარ მიწიერ ვნებათაგან განათავისულფებს. ყველაფრისაგან თავისუფალი გონება ღვთის სიყვარულით იმსჭვალება.
4. ღვთის მოყვარული ღვთის ქმნილებებზე მეტ მნიშვნელობას ღვთის შემეცნებას ანიჭებს და დაუცხრომლად ისწრაფვის მისკენ.
5. თუკი ყოველივე ღვთისაგან და ღვთისათვის არსებობს, მაშინ ღმერთი თავის მიერ ქმნილ ყველა არსებაზე უმჯობესია: ამიტომ ის, ვინც ღმერთს დაუტევებს და ამაო საგნებით მოიხიბლება, დაამტკიცებს, რომ ღმერთთან შედარებით, უპირატესობას ანიჭებს იმას, რაც ღვთისაგან არსებობს.
6. ვისი გონებაც სიყვარულით ღმერთს მიენდობა, ის არად მიიჩნევს ყოველივე ხილულს, საკუთარი სხეულიც კი მისთვის უცხო იქნება.
7. თუკი სული სხეულზე უმჯობესია და სამყაროზე გაცილებით უკეთესი - მისი შემოქმედი ღმერთი, მაშინ ის, ვინც სულზე უმჯობესად სხეულს მიიჩნევს და ღმერთზე უმჯობესად მის მიერ შექმნილ სამყაროს, არაფრით განსხვავდება კერპთაყვანისმცემელთაგან.
8. ვინც გონებას უფლის სიყვარულსა და უფალზე ფიქრს მოსწყვეტს და რაიმე გრძნობისმიერს შეიყვარებს, ის სულს სხეულს ამჯობინებს და შემოქმედ ღმერთს იმას, რაც მისგან არსებობს.
9. თუ გონების დანიშნულება შემეცნების განათლებაა, ხოლო ეს ნათელი კი ღვთის სიყვარულით იბადება, მაშინ კარგად უთქვამთ, რომ არაფერია ღვთიურ სიყვარულზე დიადი.
10. როცა სიყვარულის შედეგად გონება ღმერთამდე ამაღლდება, მაშინ ის სრულებით ვერ იგრძნობს ვერც საკუთარ თავსა და ვერც რაიმე მის გარშემო არსებულს. უსასრულო ღვთიური ნათლით გაბრწყინებული გონება ვერ გრძნობს ვერცერთ ქმნილებას, ისევე როგორც ხორციელი თვალი ვერ ამჩნევს ვარსკვლავებს მზის სინათლეზე.
11. ყველა სათნოებას გონება ღვთის სიყვარულთან მიჰყავს, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია წმინდა ლოცვა. იგი ლოცვით ფრთოვანქმნილი, ღმერთთანაა და ყოველივე არსებულზე მაღლა დგას.
12. როცა სიყვარულის შედეგად გონება ღვთის შემეცნებით აღივსება, ყოფიერებაზე მაღლა დადგება და ღვთის უსასრულობას იგრძნობს, მაშინ ღვთაებრივი ესაიას მსგავსად, განცვიფრებულმა რომ აღიარა თავისი არარაობა, გულწრფელად წარმოთქვამს ამ წინასწარმეტყველის სიტყვებს: „ვაი მე, დავიღუპე, რადგან ბეგეუწმინდური კაცი ვარ და ბაგეუწმინდურ ხალხში ვცხოვრეო-მეთქი, ჩემმა თვალებმა კი მეუფე, საბაოთი უფალი იხილეს“ (ეს.6,5).
13. არ შეიძლება ღვთის მოყვარულს ყველა ადამიანი ისე არ უყვარდეს, როგორც საკუთარი თავი, თუმცა არ შეიწყნარებს იმათ ვნებებს, რომელნიც ჯერ კიდევ არ განწმენდილან. მაგრამ, როცა ხედავს მათ მოქცევასა და გამოსწორებას, უდიდესი და გამოუთქმელი სიხარულით ივსება.
14. უწმინდურია ვნებიანი სული, ავხორცული და საზიზღარი გულისთქმებით აღსავსე.
15. ვინც თავის გულში რომელიმე ადამიანის მიმართ სიძულვილის კვალს ხედავს, მისი გარკვეული დაცემის გამო, მისთვის სავსებით უცხოა ღვთის სიყვარული. რამეთუ ღვთის სიყვარული ვერანაირად ვერ ითავსებს ადამიანის სიძულვილს.
16. „თუ გიყვარვართ, ამბობს უფალი, დაიცავით ჩემი მცნებანი“ (იოან. 14, 15). „ეს არის ჩემი მცნება, რათა გიყვარდეთ ერთმანეთი“ (იოან.15,12). ამრიგად, ვისაც მოყვასი არ უყვარს, ის მცნებებს არ აღასრულებს, ხოლო, ვინც მცნებებს არ აღასრულებს, მას არ ძალუძს უფლის სიყვარული.
17. ნეტარია ის ადამიანი, ვისაც ძალუძს, ყველა ერთნაირად უყვარდეს.
18. ნეტარია ის ადამიანი, ვინც არ ეჯაჭვება რაიმე ხრწნადსა და წარმავალს.
19. ნეტარია გონება, რომელიც ქმნილებათა მიღმა დაუცხრომლად ტკბება ღვთაებრივი სილამაზით.
20. ვინც სხეულზე ზრუნვით ავხორცობამდე მიდის, რაიმე წარმავლის გამო მოყვასს ძვირად იხსენიებს, ის ქმნილებას მეტად ემსახურება, ვიდრე შემოქმედს.
21. ვინც თავის სხეულს ტკბობათა და მათგან მომდინარე სნეულებათაგან იცავს, მისი სახით ჰყავს თანაშემწე უმჯობესისათვის სამსახურში.
22. ვინც წუთისოფლის ავხორცობას გაურბის, ის თავის თავს ყოველგვარ მიწიერ განსაცდელზე მაღლა აყენებს.
23. ღვთის მოყვარულს უსათოუდ მოყვასიც უყვარს; ასეთს არ ძალუძს გაუფრთხილდეს თავის ქონებას, არამედ ღვთივსათნოდ განაგებს მას, შეეწევა რა ყვალა მთხოვნელს.
24. მოწყალების გამღები, ბაძავს რა ღმერთს, არ განასხვავებს ბოროტსა და კეთილს, მართალსა და უსამართლოს მათი ხორციელი შეჭირვების ჟამს, არამედ ყველას თანაბრად უნაწილებს საჭიროების მიხედვით; თუმცა კეთილს, თავისი ნების კეთილად წარმართვის გამო, ამჯობინებს მანკიერს.
25. ღმერთს, თავისი ბუნებით სახიერსა და უბიწოს, ყველა ადამიანი თანაბრად უყვარს, როგორც თავისი ქმნილება. მაგრამ კეთილს განადიდებს, როგორც ზნეობით თავის მსგავსს, ხოლო უკეთურს შეიწყნარებს თავისი მოწყალების გამო, სჯის მას ამ წუთისოფელში და მოაქცევს. ასევე კეთილგონიერ და უბიწო ადამიანსაც თანაბრად უყვარს ყველა: კეთილი - მისი ბუნებისა და ნების კეთილად წარმართვისათვის, ხოლო უკეთური - როგორც მისი ბუნების, ასევე მისდამი თანაგრძნობის გამო, წყალობს მას, როგორც უგუნურსა და ბნელში მყოფს.
26. არა მარტო ქონების გაცემით გამოიხატება სიყვარული, არამედ კიდევ უფრო მეტად - ღვთის სიტყვის ქადაგებითა და ხორციელი შეწევნით.
27. ამქვეყნიურ საგანთაგან ნამდვილად მოწყვეტილი და პირფერობის გარეშე მოყვასის მსახური სწრაფად თავისუფლდება ყოველგვარ ვნებათაგან და ღვთიური სიყვარულისა და ღვთისმჭვრეტელობის თანაზიარი ხდება.
28. ღვთის სიყვარულის მომპოვებელი ჰგავს ღვთაებრივ იერემიას, რომელის „არ წუხს, თავისი უფალი ღმერთის მიმდევარი“ (იერ.17,16), არამედ ვაჟკაცურად იტანს ყოველგვარ შრომას, შეურაცხყოფას და დამცირებას, არავის მიმართ განიზრახავს ბოროტებას.
29. როცა ვინმე შეურაცხგყოფს ან გამცირებს, ერიდე მრისხანების გულისთქმებს, რათა მათ, შეურაცხყოფის მიზეზით, სიყარულს არ განგაშორონ და სიძულვილმა არ შეგიპყროს.
30. როცა შეურაცხყოფისა და ყვედრების გამო სიმძიმილი დაგეუფლება, მაშინ იცოდე, რომ ყოველივე ამისაგან უდიდესი სარგებელი მიიღე, რამეთუ დამცირების საშუალებით შენგან პატივმოყვარეობა განიდევნა.
31. როგორც ცეცხლზე ფიქრი არ ათბობს სხეულს, ასევე ვერც რწმენა შობს სულში შემეცნების ნათელს სიყვარულის გარეშე.
32. როგორც მზის შუქი იზიდავს ჯანსაღ თვალს, ასევე ღვთის შემეცნებაც თავისთავად აღაფრთოვენებს წმინდა გონებას სიყვარულის მეშვეობით.
33. წმინდაა უმეცრებიდან გამოსული და ღვთიური ნათლით განათებული გონება.
34. წმინდაა ვნებათაგან თავისუფალი და დაუცხრომელი ღვთიური სიყვარულით გამხიარეულებული გული.
35. ვნება უნდა დაიგმოს, როგორც სულის არაბუნებრივი მოქმედება.
36. უბიწოება არის მშვიდობიანი მდგომარეობა სულისა, რომლის წყალობითაც მას არ ძალუძს ბოროტება.
37. ვინც თავისი გულმოდგინებით სიყვარულის ნაყოფი მოიმკო, ის აღარ განშორდება მას, ათასგვარი ბოროტებაც რომ იგემოს. ამასი გვარწმუნებენ ქრისტეს მოწაფე - სტეფნე და მისი მსგავსნი და თავად ქრისტე უფალი, რომელიც მის მკვლელთათვის ევედრებოდა მამას და სთხოვდა მას, მიეტევებინა მათთვის, რამეთუ არა იცოდნენ, რას იქმოდნენ (ლკ.23,24).
38. თუკი სიყვარული სულგრძელია და მოწყალე (1კორ. 13,4), მაშინ ცხადია, რომ მრისხანისა და ბოროტმზრახველისათვის უცხოა სიყვარული. მაგრამ ვისთვისაც უცხოა სიყვარული, ის უცხოა ღვთისათვის, რამეთუ „ღმერთი სიყვარული არს“ (1იოან. 4,8).
39. ნუ იტყვით, რომ ტაძარნი ხართ ღვთისანი, ამბობს ღვთაებრივი იერემია (7,4). ნურც იმას იტყვით, რომ მხოლოდ უფალი იესო ქრისტეს რწმენა გიხსნით, რადგან ეს შეუძლებელია, თუკი არ მოიპოვებთ უფლისადმი სიყვარულს, საქმით დამტკიცებულს. რაც შეეხება შიშველ რწმენას, „ეშმაკთაც ჰსწამთ და ჰსძრწიან მისგან“ (იაკ. 2,19).
40. სიყვარულის ღვაწლია; მოყვასისადმი გულმოდგინე სამსახური, სულგრძელობა, მოთმინება და ნივთების გონივრული გამოყენება.
41. ღვთის მოყვარული არავის აწყენინებს და არავიზე განაწყენდება წარმავალის გამო: ის სხვას აწუხებს და თვითონაც წუხს მხოლოდ ცხონების დარდით, რითაც ნეტარი პავლე დამწუხრდა და კორინთელებიც დაამწუხრა (2კორ. 2,4).
42. ღვთის მოყვარული დედამიწაზე ანგელოზივით ცხოვრობს, მარხულობს და ფხიზლობს, გალობს და ლოცულობს და ყველა ადამიანის მიმართ ყოველთვის სიკეთეს განიზრახავს.
43. თუკი ყველა ცდილობს მიაღწიოს იმას, რაც ნებავს, მაშინ რაოდენი გულმოდგინება გვმართებს, რათა მივაღწიოთ ღმერთამდე - თავისი ბუნებით სახიერსა და სასურველამდე, რამეთუ ღმერთი ყველა მშვენიერ და სანატრელ საგანზე უსაზღვროდ კეთილი და სანატრელია.
44. ნუ გახრწნი სხეულს ბილწი საქმეებით, ნუ დააბინძურებ სულს ბოროტი გულისთქმებით, მაშინ ღვთიური სამყარო გარდამოვა შენზე და სიყვარულს მოგიტანს.
45. დაიუძლურე სხეული მარხვითა და მღვიძარებით, დაუზარებლად ივარჯიშე ფსამუნებასა და ლოცვაში, მაშინ უბიწოების ნათელი გარდამოვა შენზე და სიყვარულს მოგიტანს.
46. ვინც ღვთის შემეცნების ღირსი გახდა და სიყვარული მოიპოვა, მის ცოდნას არასდროს დაეუფლება პატივმოყვარეობის სული, ხოლო ვინც ამას ვერ მიაღწია, მას ადვილად შეიპყრობს იგი. ხოლო, თუ ასეთი ადამიანი, რასაც არ უნდა იქმოდეს, ღმრთზე იფიქრებს, ყველაფერს მისთვის გააკეთებს, მაშინ, ღვთის შემწეობით, ადვილად დაძლევს ამ სენს.
47. ვინც ჯერ კიდევ ვერ მოიპოვა სიყვარულით შთაგონებული ღვთის შემეცნება, ის ბევრს ფიქრობს, თუ რას აკეთებს ღვთისნიერს. ხოლო ვინც ამას მიაღწია, გულში იმეორებს პატრიარქი აბრაამის სიტყვებს, რომელიც მაშინ წარმოთქვა, როცა ღვთის გამოცხაების ღირსი გახდა: „აჰა, გავბედე უფალთან ლაპარაკი, მე, მტვერმა და ნაცარმა“ (დაბ.18,27).
48. ღვთის მოშიშს ჰყავს თავისი მუდმივი თანამოსაუბრე - სიმდაბლე, და მისი კარნახით ღვთის სიყვარულსა და მადლიერებამდე ამაღლდება. ღმერთი შეახსენებს მას, რომ ადრე წუთისოფლის მოთხოვნილებათა მიხედვით ცხოვრეობდა, შეახსენებს მის სხვადასხვა ცოდვას, სიჭაბუკის ჟამს ჩადენილს და იმას, თუ როგორ იხსნა უფალმა ყოველივე ამისაგან და ვნებებით აღსავსე ცხოვრებიდან როგორ მოაქცია უფლისმიერი ცხოვრებისაკენ. ის შიშით მიიღებს სიყვარულსაც და ღრმა სიმდაბლით მადლობას შესწირავს უფალს, ჩვენი ცხოვრების კეთილისმყოფელსა და ხელმძღვანელს.
49. ნუ წაბილწავ გონებას ავხორცული და მრისხანე გულისთქმებით, რათა, წმინდა ლოცვას მოწყვეტილს, მოწყინების სული არ დაგეუფლოს.
50. გონება ღვთის იმედს კარგავს მაშინ, როცა ბოროტი და უწმინდური გულისთქმების თანამოსაუბრე ხდება.
51. უგუნური, ვნებებს დამონებული, მრისხანებით ძლეული, აფორიაქების ჟამს ისწრაფვის, განუსჯელად გაიქცეს ძმათგან. ხოლო, როცა ავხორცობა შეიპყრობს, მაშინ მონანული კვლავ ბრუნდება და მათთან საუბრობს. კეთილგონიერი კი ორსავე შემთხვევაში სხვაგვარად იქცევა. როცა გამწყრალია, აღკვეთს აღშფოთების მიზეზებს და თავისუფლდება ძმებზე წყრომისაგან, ავხორცობის მოძალებისას კი თავს იკავებს გულისთქმათა და უქმი მეტყველებისაგან.
52. დაბრკოლებათა ჟამს ნუ მიატოვებ შენს მონასტერს, არამედ ვაჟკაცურად დაითმინე გულისთქმათა, განსაკუთრებით მოწყინებისა და სევდის აღმძვრელთა ამბოხი, რამეთუ ამ გზით, განსაცდელთა მეშვეობით, კეთილგანზრახულად გამოცდილი, უფლის მტკიცე იმედს მოიპოვებ. თუკი დატოვებ მონასტერს,მაშინ გამოუცდელი, ლაჩარი და მერყევი იქნები.
53. თუ ღვთის სიყვარულის დაკარგვა არ გინდა, მაშინ ძმაზე გამწყრალი ნუ დაიძინებ და ნურც მას დააძინებ შენზე ნაწყენს. „არამედ ჯერ შენი ძმა შემოირიგე, და მხოლოდ შემდეგ მიდი“ (მათ.5,24) წმინდა სინდისით, და მიუძღვენი ქრისტეს სიყვარულის შესაწირავი ძილის წინა ლოცვებში.
54. თუ, ღვთაებრივი მოციქულის სიტყვებით, სიყვარულის გარეშე, სულიწმიდის ყველა სხვა მადლის მქონე, ვერნაირ სარგებელს მიიღებს, მაშინ რა გულმოდგინება გვმართებს, რათა სიყვარული მოვიპოვოთ (1 კორ. 13,3).
55. თუ სიყვარულმა „მოყვასსა თვისსა ბოროტი არა უყვის“ (რომ. 13,10), მაშინ ძმის მოშურნე, მისი დიდებით დამწუხრებული, ანდა ბოროტი სიტყვით მისი სახელის შემბღალავი, მისი ბოროტად ცილისმწამებელი, განა არ ხდის თავის თავს სიყვარულისათვის უცხოსა და მარადიული სასჯელისათვის ბრალდებულს?
56. თუ სიყვრული არის „აღმასრულებელი ჰსჯულისა“ (1კორ. 13,10), მაშნ მოყვასის ძვირადმახსენებელი, მისთვის ბოროტების მზრახველი მისი მაწყევარი და მისი დაცემით გახარებული, განა არ არის სჯულის დამრღვევი და განა არ იმსახურებს მარადიულ ტანჯვას?
57. თუ „რომელი ძვირსა იტყოდეს ძმისათვის და განიკითხავს ძმასა თვისსა, განიკითხავს ჰსჯულსა“ (იაკ. 4,11), ქრისტეს სჯული კი არის სიყვარული (იოან. 13, 34), მაშინ განა მაწყევარი არ განეშორება ქრისტეს სიყვარულს და განა თავად არ ხდება საკუთარი მარადიული ტანჯვის მიზეზი?
58. ყურს ნუ მიაპყრობ მაწყევარის ენას, ნურც ავსიტყვაობის მოყვარულისას, სიამოვნებით რომ ამბობს ან ისმენს მოყვასის საწინააღმდეგო სიტყვას; რათა არ განეშორო ღვთის სიყვრულს და უცხო არ გახდე მარადიული ცხოვრებისათვის.
59. ნუ უსმენ შენს მამაზე საყვედურის მთქმელს და ნურც მას წაახალისებ, ვინც მას შეურაცხყოფს; რათა შენი ნამოქმედარის გამო უფალი არ განგირისხდეს და არ აღგგავოს პირისაგან მიწისა.
60. ცილისმწამებლის ბაგენი დაახშვე შენს ყურთასმენაში, რათა ორმაგად არ შესცოდო, მასთან ერთად: არ გახდე ამ დამღუპველი ვნების თანამონაწილე და მისადმი წინააღმდეგობის გაუწევლობით აუგად არ მოიხსენიო მოყვასი.
61. „ხოლო მე გეტყვი თქვენ, ამბობს უფალი, გიყვარდეთ მტერნი თქვენნი, და აკურთხევდით მაწყევართა თქვენთა და კეთილსა უყოფდით მოძულეთა თქვენთა“ (მათ.5,44). რატომ მოგცა უფალმა ეს მცნება? - რათა ეხსენი სიძულვილის, წყენის მრისხანების და ძვირადმახსენებლობისაგან და ღირს ეყავი სრულყოფილი, დიადი სიყვარულის მოპოვებისა, რომელსაც ვერ იტვირთავს ის, ვისაც თანასწორად არ უყვარს ყველა ადამიანი, მსგავსად უფლისა, ყველა ერთნაირად რომ უყვარს და „რომელსა ყოველთა კაცთა ჰნებავს ცხონებაი და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მისვლაი (1ტიმ. 2,4).
62. „ხოლო მე გეტყვი თქვენ: არა წინა-აღდგომად ბოროტისა, არამედ რომელმან ჰგცეს შენ ყურიმალსა შენსა მარჯუენესა, მიუპყარ მას ერთ კერძოცა. და რომელსა უნდეს სასჯელად და მიღებად კუართი შენი, მიუტევე მას სამოსელიცა შენი. და რომელი წარგიქცევდეს შენ მილიონ ერთ, მიჰვლე მისთანაცა ორიცა“ (მათ. 5, 39-41). რატომ? - რათა შენც დაგიცვას უფალმა ურისხველად, უშფოთველად და უწყრომლად და შენი ურისხველობით მასაც სიკეთე ასწავლოს და ორივე გატაროთ თავისი სიყვარულით, რამეთუ ღმერთი კეთილ არს.
63. რომელი საგნებისკენაც ვილტვოდით ოდესღაც, მათ შესახებ ვნებიან წარმოსახვას დავატარებთ. თავისთავად რატომ სძულს ვნებიან წარმოსახვათა დამმარცხებელს წარმოსახული საგნები? იმიტომ რომ, თავად საგნებთან შედარებით, ბრძოლა საგნების მოგონებებთან იმდენადაა ძნელი, რამდენადაც გონებით შეცოდება უფრო ადვილია, საქმით შეცოდებასთან შედარებით.
64. ვნებათა შორის განასხვავებენ ხორციელსა და სულიერს. ხორციელნი სხეულიდან იღებენ მიზეზს, ხოლო სულიერნი - შინაგანი მდგომარეობიდან. მაგრამ სიყვარული და თავშეკავება აღკვეთს ერთსაც და მეორესაც; სიყვარული - სულიერს, ხოლო თავშეკავება - ხორციელს.
65. ზოგი ვნება სულის გულისწყრომის ნაწილს მიეკუთვნება, ხოლო ზოგი - გულისთქმისას. ერთიც და მეორეც აღმოცენდება გრძნობათა მეშვეობითა და მაშინ, როცა სული სიყვარულისა და თავშეკავების გარეშე რჩება.
66. სულის გულისწყრომის ვნებათა დაძლევა უფრო ძნელია, ვიდრე - გულისთქმისა, ამიტომ უფალმა მათ სამკურნალოდლ მოგვცა უძლიერესი მცნება - სიყვარული.
67. ყველა ვნება მიეკუთვნება ან სულის გულისწყრომის, ან გულისთქმის, ან კიდევ გონიერ ნაწილს, როგორც, მაგალითად, გულმავიწყობა და უცოდნიარობა, მოწყინება კი მთელი ძალით იპყრობს სულს. უეცრად, სწრაფად აამოქმედებს თითქმის ყველა ვნებას. ამიტომაა ის ყველა სხვა ვნებაზე მძიმე. მაგრამ სახიერი უფალი გვაძლევს რა მის საწინააღმდეგო წამალს, გვეუბნება: „მოთმინებითა თქვენითა მოიპოვეთ სული თქვენი“ (ლკ.21,18)
68. ნურასდროს სცემ ძმათგან ვინმეს, განსაკუთებით - უმიზეზოდ, რათა ის, განსაცდელის დაუთმენლობის გამო, არ გაიქცეს. მაშინ შენ ვერსად წაუხვალ სინდისის ქეჯნას, რომელიც ლოცვის ჟამს ყოველთვის მწუხრებას მოგგვრის და გონებას ღვთის იმედს განაშორებს.
69. ნუ შეიწყნარებ მას, ვინც რომელიმე ადამიანის მიმართ, როგორიც არ უნდა იყოს ის, რაიმე სახის ეჭვის საცდურს აღგიძრავს, რამეთუ ვინც ნებსით თუ უნებლიედ მომხდარი ამბიდან გამომდინარე, რომელიმე ადამიანის მიმართ ცუდად განგაწყობს, ის „ვერ ცნობს გზასა მშვიდობისასა“ (რომ. 3, 17), რომლსაც სიყარულის მეშვეობით ღვთის შემეცნებამდე მიჰყავს ამ გზის მოყვარულნი.
70. სრულყოფილი სიყვარული ჯერ კიდევ ვერ მოუპოვებია მას, ვინც ადამიანებს მათ ზნე-ჩვეულებათა მიხედივთ ექცევა: ერთი უყვ არს, მეორე სძულს ამა თუ იმ მიზეზის გამო; ანდა ერთი და იგივე ადამიანი ზოგჯერ უყვარს და ზოგჯერ სძულს ამავე მიზეზით.
71. სრულყოფილი სიყვარული ადამიანთა მთლიან ბუნებას არ ანაწევრებს მის სხვადასხვა თვისებათა მიხედვით, არამედ ყველა ერთნაირად უყვარს. კეთილი უყვარს, როგორც მეგობარი, ხოლო უკეთური - როგორც მტერი. სიკეთეს უკეთებს მას, სულგრძელია, იტანს მისგან მიყენებულ ზიანს, ბოროტებას არ აზღვევინებს, ეხმარება კიდეც, როცა ამას შემთხვევა მოითხოვს, რათა, თუ შესაძლო იქნება, ისიც თავის მეგობრად აქციოს. ხოლო თუკი ამას ვერ ახერხებს, მაინც უარს არ ამბობს მისადმი კარგ დამოკიდებულებაზე, ყოველთვის თანაბრად ამჟღავნებს სიყვარულის ნაყოფს ყველა ადამიანისადმი, ასევე უფალმა ჩვენმა იესო ქრისტემ გამოხატა რა ჩვენდამი თავისი სიყვარული, ევნო მთელი კაცობრიობისათვის და ყველას თანაბრად მოგვანიჭა ადგომის იმედი. თუმცა კი თითოეული თავად ხდის თავის თავს ან ნეტარების, ან ჯოჯოხეთის ღირსად.
72. ვინც ერთნაირ არარაობად არ მიიჩნევს დიდებასა და უბრალოებას, სიმდიდრესა და სიღარიბეს, სიამესა და მწუხარებას, მას ჯერ კიდევ ვერ მიუღწევია სრულყოფილი სიყვარულისათვის. სრულყოფილი სიყვარული არა თუ ყოველივე ამას მიიჩნევს არარად, არამედ თავად ამქვეყნიურ სიცოცხლესა და სიკვდილსაც კი.
73. ყური უგდე რას ამბობს ის, ვინც სრულყოფილ სიყვარულს მიაღწია: „ვინ განგვაშორებს ქრისტეს სიყვარულს: ურვა თუ ვიწროება, დევნა თუ შიმშილი, სიშიშვლე თუ საფრთხე, გინდაც მახვილი? რამეთუ წერილ არს; შენთვის გვხოცავენ ყოველდღე; ცხვრებად გვთვლიან, დასაკლავად განწირულებად, მაგრამ ყოველივე ამას ვძლევთ მისი წყალობით, რომელმაც შეგვიყვარა ჩვენ. რადგან გვწამს, რომ სიკვდილი, ვერც სიცოცხლე, ვერც ანგელოზი, ვერც მთავრობანი, ვერც ძალნი, ვერც აწმყო, ვერც მომავალი, ვერც სიმაღლე, ვერც სიღრმე, ვერც რაიმე სხვა ქმნილება ვერ განგვაშორებს სიყვარულს ღვთისას უფლის ჩვენის იესოს მიერ (რომ. 8, 35-39).
74. ყური უგდე, რას ამბობენ მოყვასის სიყვარულის შესახებ: „ჭეშმარიტად ვამბობ, ქრისტეს მიერ და არა ვცრუობ, მემოწმება ჩემი სინდისი სულით წმიდითა, რომ დიდია ჩემი მწუხარება, და დაუმცხრალია ტკივილი ჩემი გულისა; ასე რომ, ვისურვებდი თავად ვყოფილიყავ შეჩვენებული ქრისტეს მიერ ჩემი ძმების, ჩემი სისხლის და ხორცის გამო, რომლებიც არიან ისრაიტელნი„, - და ა. შ. (რომ. 9,1-4). ამასვე ამბობდნენ მოსეც და სხვა წმინდანებიც.
75. ვინც არ მოაშთობს პატივმოყვარეობასა და ავხრცობას და მათგან აღმოცენებულ და შობილ ვერცხლისმოყვარეობას, ის ვერ აღკვეთს მრისხანების აღმგზნებ მიზეზებს. ხოლო ვინც ყოველივე ამას არ მოიკვეთს, ის სრულყოფილ სიყვარულსაც ვერ მიაღწევს.
76. სიმდაბლე და ტანჯვა (ხორციელი სივიწროვე) ადამიანს ყოველგვარი ცოდვისაგან ათავისუფლებს, იმიტომ რომ პირველი სულიერ ვნებებს აღკვეთს, მეორე კი - ხორციელს. ასე იღვწოდა ნეტარი დავითი, როგორც მისი ღვთისადმი ლოცვიდან ჩანს: „ იხილე სიმდაბლეი ჩემი და შრომაი ჩემი და მიმიტევე ყოველი შეცოდებანი ჩემნი“ (ფს. 24,18).
77. მცნებათა მეშვეობით, მათ აღმსრულებელთ, უფალი უბიწოებას ანიჭებს, ხოლო ღვთიური დოგმატების მეშვეობით - შემეცნების ნათელს.
78. ყველა დოგმატი მეტყველებს ან უფალზე, ან მის ხილულ თუ უხილავ ქმნილებებზე, ანდა მათში განცხადებულ აზრსა და მსჯავრზე.
79. მოწყალება სულის გულისწყრომის ნაწილს კურნავს, მარხვა - ავხორცობას აშთობს; ლოცვა გონებას წმენდს და მას ჭეშმარიტების შესაცნობლად ამზადებს, რადგან სულიერი შესაძლებლობათა მიხედვით მოგვცა უფალმა მცნებები.
80. „ისწავლეთ ჩემგან, ამბობს უფალი, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა“ (მათ. 11,29).სიმშვიდე გულისწყრომას აღშფოთებისაგან იცავს, ხოლო სიმდაბლე გონებას ამპარტავნობისა და პატივმოყვარეობისაგან ათავისუფლებს.
81. ღვთის შიში ორგვარია: პირველს წარმოშობს დასჯის საშიშროება, რომლისგანაც ჩვენში თანმიმდევრობით იბადება თავშეკავებულობა, ღვთის სასოება და უბიწოება, ამისგან კი - სიყვარული. მეორე თავად სიყვარულს უკავშირდება და სულში შობს მოწიწებას, რათა სული, სიყვარულით გათამამებული, ღვთის უპატივცემულობამდე არ მივიდეს.
82. პირველი სახის შიშს სრულყოფილი სიყვარული „გარე განსდევნის“ (1იოან. 4,18) სულიდან, მის მომპოვებელს აღარა აქვს ტანჯვის შიში; ხოლო მეორე - როგორც უკვე ითქვა - ყოველთვის თან ახლავს სულს. პირველს შეესატყვისება წმინდა წერილის შემდეგი სიტყვები: „უფლის შიშით სიბრძნე ისწავლება და მორჩილება წინ უძღის დიდებას“ (იგავ. 15,33), „უფლის შიში ცოდნის სათავეა“ (იგავ. 1,7), მეორეს: „შიში უფლისაი წმინდა არს და ჰგიეს იგი უკუნით უკუნისამდე“ (ფს. 18,9) „და არა არს ნაკლულევანებაი მოშიშთა მისთა“ (ფს. 33,9).
83. „მოაკვდინეთ თქვენი მიწიერი ასონი: სიძვა, უწმინდურება, ვნება, ბოროტი გულისთქმა და ანგარება„ და სხვა (კოლ.3,5). მიწიერი უწოდა ამ მოციქულმა ხორციელ სიბრძნეს: სიძვა - საქმით აღსრულებულ ცოდვას, უწმინურება - სიძვის მოსურვებას, ვნება - ვნებიან აზრებს, ბოროტი გულისთქმა - ავხორცული ფიქრების ჩვეულებრივ მიღებას; ანგარება - ვნების აღმძვრელ და გამაძლიერებელ ნივთებს. ღვთაებრივი მოციქული მოგვიწოდებს, მოვაკვდინოთ ყოველივე ეს, როგორც ხორციელი სიბრძნის ნაწილი.
84. თავიდან მეხსიერებას გონებაში უბრალო გულისთქმა შემოაქვს და თუ ის დაყოვნდება მასში, მაშინ მისგან ამოქმედდება ვნება; თუ არ მოაშთობ ვნებას, ის გონებას მიდრეკს სურვილისაკენ, და როცა ესეც მოხდება, მაშინ ცოდვა საქმითაც აღსრულდება. ამიტომაც ბრძენი მოციქული, როცა წარმართობიდან მოქცეულ ქრისტიანებს სწერს, პირველ რიგში, საქმით აღსრულებული ცოდვის აღკვეთას ურჩევს, შემდეგ კვლავ უბრუნდება იმავე თანმიმდევრობას და ცოდვის მიზეზებამდე მიდის. ვნების წარმომშობი და გამაძლიერებელი მიზეზი არის, როგორც ზემოთ ითქვა, ანგარება, რომელიც, ჩემი აზრით, აქ გულისხმობს ნაყროვანებას, ცოდვის დედასა და მასაზრდოებელს, რამეთუ ანგარება, როგორც ქონებასთან, ასევე საკვებთან მიმართებაში, ბოროტებაა, ისევე როგორც თავშეკავებულობა არა მარტო საკვებთან, არამედ ნივთებთან მიმართებაშიც არის სიკეთე.
85. როგორც ფეხით დაბმული ფრინველი ფრენის დაწყებისთანავე მიწას უბრუნდება, რადგან თოკი აბრკოლებს, ასევე გონებაც, რომელმაც უბიწოებას ვერ მიაღწია, თუმცა კი მიილტვის ზეციური საგნების შეცნობისაკენ, მაგრამ ვნებებს მიჯაჭვულს, კვლავ მიწა იზიდავს.
86. როცა გონება სავსებით განიწმინდება ვნებათაგან, მაშინ ის დაუბრკოლებლად მიიწევს ჭეშმარიტების განჭვრეგისაკენ, მისი მიზანია, შეიცნოს წმინდა სამება.
87. წმინდა გონება ჩაწვდება რა საგნებს, ესწრაფვის მათ სულიერ განჭვრეტას, ხოლო, როცა სიზარმაცის შედეგად გაუწმინდურდება, საგნებს უბრალოდ წარმოისახავს, ხოლო რაიმე ადამიანურს ბილწი და ბოროტი გულისთქმების მიხედვით აღიქვამს.
88. თუკი ლოცვის დროს შენს გონებას არასდროს აბრკოლებს არანაირი მიწიერი ზრახვა, მაშინ იცოდე, რომ შენ არ იმყოფები უბიწოების მიღმა.
89. როცა სული სიჯანსაღეს იგრძნობს, მაშინ დაიწყება წმინდა და უშფოთველი სიზმრები.
90. როგორც მგრძნობიარე თვალს იზიდავს ხილულ საგანთა სიმშვენიერე, ასევე წმინდა გონებას -უხილავის შემეცნება. უხილავს მე უსხეულოს ვუწოდებ.
91. დიადი რამაა, როცა არ მიელტვი საგნებს, მაგრამ გაცილებით მეტია, როცა არ გიპყრობს მათი წარმოსახვის ვნება, რამეთუ ბოროტი სულები თავად საგნებზე მეტი გააფთრებით მათ წარმოსწახვათა მეშვეობით გვებრძვიან.
92. სათნოებაში წარმატებული და შემეცნებით გამდიდრებული, როგორც საგანათა თავისი ჭეშმარიტი არსით მჭვრეტელი, ყოველთვის ყველაფერს აკეთებს და ამბობს ჯანსაღი გონებით, არამც და არამც არ გადაუხვევს ამ გზიდან. აქედან გამომდინაე, საგნებისადმი კეთილგონიერი ან უგუნური დამოკიდებულებით, ჩვენ ან კეთილნი ვართ ან უკეთურნი.
93. სრულყოფილი უბიწოების გამოხატულებაა ის, როცა მღვიძარების დროსაც და ძილშიაც საგანთა წარმოსახვა გულს უბრალოდ ხვდება.
94. მცნებათა აღსრულებით გონება ვნებათაგან თავისუფლდება; ხილულის სულიერი განჭვრეტით კი - საგანთადმი ვნებიან ზრახვათაგან; უხილავის შემეცნებით უარს ამბობს ხილული საგნების განჭვრეტაზე; და ბოლოს, წმინდა სამების შეცნობით - თვით უხილავ საგანთა ცოდნაზეც კი.
95. როგროც მზე თავისი ამოსვლით ანათებს სამყაროს და განაცხადებს თავის თავსაც და თავის მიერ განათებულ საგნებსაც, ასევე ჭეშმარიტების მზე (უფალი) გამობრწყინდება რა წმინდა გონებაში, განაცხადებს როგორც თავის თავს, ასევე ყოველივეს მისგან ქმნილსა და მისით არსებულს.
96. ღმერთს ჩვენ ვიცნობთ არა მისი არსებით, არამედ მისი დიადი ქმნილებებითა და მათდამი მისი მზრუნველობით. მათში,როგორც სარკეში, ჩვენ ღვთის უსასრულო სიკეთეს, სიბრძნესა და ძალას ვხედავთ.
97. წმინდაა გონება ან ადამიანურ საკითხებზე უმწიკვლოდ ფიქრისას, ან ხილულის ბუნებრივი შემეცნებისას, ან უხილავის შემეცნებისას, ანდა წმინდა სამების შუქზე.
98. ხილული საგნების ჭვრეტისას გონება ან მათ ბუნებრივ თვისებებს იკვლევს, ან იმას, რაც მათი მეშვეობით განიდიდება, ან კიდევ ეძებს თავად მათ მიზეზს.
99. უხილავ საგანთა შემეცნებაში ვარჯიშისას კი გონება ცდილობს, გაიგოს მათი ბუნებრივი თვისებები, მათი არსებობის მიზეზი და თუ რა მომდინარეობს მათგან და როგორია მათდამი ღვთის ზრახვა და მსჯავრი.
100. როცა გონება უფლისმიერია, მაშინ, სიყვარულით ანთებული, იგი თავიდან ღვთის, როგორც არსების, შეცნობას ცდილობს, მაგრამ ნუგეშს პოულობს არა იმის შემეცნებით, რაც უფალშია, რამეთუ ეს ყველა ქმნილი არსებისათვის შეუძლებელი და დაუტეველია, არამედ მშვიდდება იმის შეცნობით, რითაც უფალია მოცული, მაგალითად; მარადიულობით, დაუსაბამოობით, გარეშემოუწერელობით, სახიერებით, სიბრძნით, ყოვლისშემძლეობის, ყოვლადმზრუნველობისა და ყოვლადსამართლიანობის ძალით. უფალში ყველასათვის მხოლოდ ისაა შესაცნობი, რომ ის დაუსაბამოა და თავად მისი შეუცნობლობის შეცნობა არის გონებას აღმატებული სიბრძნე, როგორც ეს თქვეს ღვთისმეტყელების ძლიერმა მამებმა - გრიგორმა და დიონისემ.