1. ვისაც ჭეშმარიტად უყვარს ღმერთი, ყოველგვარი გონებაგაფანტულობის გარეშე ლოცულობს, ისევე როგორც ყოველგვარი გონებაგაფანტულობის გარეშე მლოცველს ჭეშმარიტად უყვარს ღმერთი. მაგრამ გონებაგაუფანტავად ვერ ილოცებს ის, ვისი გონებაც რაიმე მიწიერსაა მიმსჭვალული. ამრიგად, ღმერთი არ უყვარს მას, ვისი გონებაც რაიმე მიწიერსაა მიჯაჭვული.
2. გონებას, რომელიც ხანგრძლივადაა მოცული რაიმე გრძნობადზე ფიქრით, რა თქმა უნდა, მისდამი ან წადილის, ან მჭმუნვარების, ან მრისხანების, ან გულისწყრომის ვნება გააჩნია და , თუკი არარაობად არ შერაცხს იმ საგანს, მაშინ ვნებისაგან ვერ განთავისუფლდება.
3. ვნებები , მოიცავენ რა გონებას, მას ნივთიერ საგნებს აჯაჭვავენ და, ღვთისაგან მოწყვეტილს, აიძულებენ მათით იყოს შეპყრობილი და, პირიქით, ღვთის სიყვარულის დაუფლება მას ვნებათა მარწუხებისაგან ათავისუფლებს იმაში დარწმუნებით, რომ დიდ რამედ არ შერაცხოს არამარტო გრძნობადი საგნები, არამედ თვით ამქვეყნიური ცხოვრებაც კი.
4. მცნებათა დანიშნულებაა, საგნებზე ფიქრი უმწიკვლო გახადოს, კითხვისა და შემეცნებისა კი - გონება არანივთიერად და არამიწიერად აქციოს. ამის შედეგად ლოცვა გონებაგაუფანტავი ხდება.
5. გონების ვნებათაგან სავსებით გასათავისუფლებლად ისე, რომ მას გონებაგაუფანტავი ლოცვა შეეძლოს, არაა საკმარისი მხოლოდ ღვაწლი, თუ მას სხვადასხვა სახის სულიერი შემეცნება არ ახლავს. პირველი გონებას თავშეუკავებლობისა და სიძულვილისაგან ათავისუფლებს, ხოლო მეორე გულმავიწყობისა და უცოდინარობისაგან იცავს და ამგვარად მას საშუალება ეძლევა ილოცოს ისე, როგორც ჯეროვანია.
6. წმინდა ლოცვის ორი უმაღლესი მდგომარიობა არსებობს. ერთი ღვაწლმოსილი ცხოვრების მქონე ადამიანებს ემართებათ, მეორე - შემეცნებითი ცხოვრებისა. პირველს სულში ღვთის შიში და სასოების მადლი შომს, მეორეს - ღვთის სიყვარული და უსაზღვრო სიწმინდე. პირველის ნიშანია გონების ამქვეყნიური ზრახვებისაგან შემოზღუდვა, გონებაგაფანტულობისა და ძრწოლის გარეშე ლოცვა ისე, თითქოს თავად ღმერთი იდგეს მლოცველის წინაშე, როგორც ეს სინამდვილეშია. მეორის ნიშანია ის, რომ ლოცვის წარმოთქმისას გონება ღვთიური და უსაზღვრო ნათლითაა აღტაცებული და სავსებით ვერ გრძნობს ვერც საკუთარ თავს, ვერც ვერაფერს არსებულს, გარდა ერთადერთისა, ვინც სიყვარულით მასში ასეთი სინათლე შთანერგა. ამგვარ მდგტომარეობაში მყოფი იღვწის, გაიგოს ღვთიური სიტყვები და იგი ღვთის წმიდა და ნათელ შემეცნებას იღებს.
7. ვისაც რა უყვარს, ცდილობს ყოველნაირად მისით იყოს მოცული და იშორებს ყველაფერს, რაც ამაში ხელს უშლის, ოღონდაც არ დაკარგოს სასურველი. ასეთივეა ღვთისმოყვარულის სწრაფვა წმინდა ლოცვისაკენ და ყოველგვარ ვნებას, რაც, შეიძლება, დაბრკოლებად იქცეს, თავისგან განაგდებს.
8. ვინც ვნებათა მშობელს, თავმოყვარეობას, უარყოფს, ის, ღვთის შეწევნით, ყველა სხვა ვნების: მრისხანების, მოწყნიების, გულღვარძლიანობის და სხვათა, დაძლევასაც შეძლებს. ვისაც პირველი ძლევს, რომც არ უნდოდეს, დანარჩენებითაც მოიშხამება. თავმოყვარეობა ხომ სხეულის უსაზღვრო სიყვარულია.
9. ადამიანებს ერთმანეთი შემდეგი ხუთი მიზეზის გამო უყვართ, რომელთაგან ზოგი მოსაწონია, ზოგი საძრახისი: უყვართ ან ღვთის გულისათვის, - როგორც კეთილს უყვარს ყველა, ხოლო კეთილი თვით უკეთურსაც უყვარს; ან ბუნებრივად. - როგორც მშობელს შვილი და პირიქით; ან პატივმოყვარეობის გამო, - როგორც შექებულს მაქებარი; ან ანგარებიდან გამომდინარე; - როგორც მდიდარი გამორჩენის მიზნით; ან ავხორცობის გამო, - როგორც ნაყროვანებით შეპყრობილს ლხინის ამათგან პირველი მოსაწონია, მეორე ორმხრივი, ხოლო დანარჩენი - ვნებიანი
10. თუ ზოგი გძულს, ზოგი კი არც გიყვარს და არც გძულს, ზოგი გიყვარს, ოღონდ საშუალოდ, ზოგი კიდევ - ძალიან, მაშინ ამ განსხვავებებიდან გამომდინარე, იცოდე, რომ ჯერ კიდევ შორსა ხარ სრულყოფილი სიყვარულისგან, რომელიც გვასწავლის, ყველა ადამიანი თანაბრად გვიყვარდეს.
11. „მოიქეც ბოროტისაგან და ჰქმენ კეთილი“ (ფს.36,27), ე.ი. უნდა ებრძოლო ბოროტს, რათა ვნებები შეამცირო, შემდეგ კი იფხიზლე, რათა ისინი არ გაგიმრავლდნენ; და კვლავ იბრძოლე, რათა სათნოებანი მოიპოვო და ამის შემდეგ იფხიზლე, რათა ისინი შეინარჩუნო. და ესაა დასამუშავებელიც და დახაცავიც(დაბ.2,15).
12. ღვთის დაშვებით ჩვენი მაცდუნებელნი ან სულის გულისთქმის ნაწილს აღვივებენ, ან გულისწყრობის ნაწილს აფორიაქებენ, ან გონიერ ნაწილს აბნელებენ, ან სხეულს იპყრობენ, ანდა ხორციელ მოთხოვნილებებს იტაცებენ.
13. დემონები ან თავად გვაბრკოლებენ, ანდა იმ ადამიანებს აღჭურავენ ჩვენს საწინაარმდეგოდ, რომელთაც ღვთის არ ეშინიათ; თავად მაშინ გვაბრკოლებენ, როცა ადამიანებს განვეშორებით, მსგავსად უდაბნოში გამოცდილი უფლისა. ადამიანთა მეშვეობით კი მათთან ურთიერთობის ჟამს გვაბრკოლებენ, როგორც უფალი გამოსცადეს ფარისეველთა მეშვეობით. მაგრამ ჩვენ მივბაძოთ ჩვენს ხატებას, ე.ი. უფალს, და განვაგდოთ ისინი ორსავე შემთხვევაში.
14. როცა გონება ღვთის სიყვარულში წარმატებულია, მაშინ ბოროტი სული მის დაბრკოლებას იწყებს და ისეთ აზრებს შთააგონებს, რომელთა გამოგონებაც არც ერთ ადამიანს ძალუძს, გარდა ბოროტი სულის მამისა, დემონისა. ყოველივე ამას ღვთისმოყვარე ადამიანისადმი შურის გამო აკეთებს, რათა ის, ამგვარ აზრთა მპყრობელი, სასოწარკვეთილებაში ჩავარდეს და აღარ ესწრაფვოს ღვთისათვის ლოცვის აღვლენას. მაგრამ ყოველივე ამით მზაკვარს თავისი მიზნისათვის ვერანაირი სარგებელი მოაქვს, პირიქით, უფრო ვმტკიცდებით. რამეთუ, ჩვენ, ბრძოლაგამოვლილნი და წინააღდგომილნი, ღვთის სიყვარულში გამოცდილნი და წრფელნი ვხდებით. „მახვილი მათი განეწონენ გულსა მათსა, და მშვილდი მათი შეიმუსრენ“ (ფს.36,15).
15. გრძნობათა მეშვეობით გონება საგნებს ბუნებრივად აღიქვამს. არც გონება, არც საგანთა ბუნებრივი აღქმა, არც თავად საგნები, არც გრძნობები არაა ბოროტება, რამეთუ ისინი ღვთისგან შექმნილნი არიან. მაშ რაა აქ ბოროტება? ცხადია, ვნება, რომელიც ხელს გვიშლის საგნების ბუნებრივ აღქმაში. და თუ გონება ფხიზელია, ვნება არ დაგვაბრკოლებს საგანთა ბუნებრივი აღქმისას.
16. ვნება არის სულის არაბუნებრივი ქმედება ან უგონო სიყვრულიდან ან რაიმე გრძნობადისადმი და და რაიმე გრძნობადის გამო განუსჯელი სიძულვილიდან გამომდინარე. უგონოა სიყვარული საკვებისადმი, ან დედაკაცისადმი, ან ქონებისადმი, ან წარმავალი დიდებისადმი ან სხვა რაიმე გრძნობადისადმი. უგონო სუძულვილია, როცა განუსჯელად სძულთ, როგორც ზემოთ ითქვა, აღნიშნული საგნებიდან რომელიმე ან ვინმე მათ გამო.
17. და კვლავ, ბოროტებაა ხილულ საგნებზე ცოდვილი მსჯელობა, რომელსაც თან ახლავს მათი არასწორი გამოყენება. ამგვარად თუ ვიმსჯელებთ, ქორწინებისდმი მართებული დამოკიდებულება მის მიზნად შვილთა სხმას სახავს. მაგრამ ვინც ამაში მხოლოდ ავხორცულ ტკბობას გულისხმობს, ის განსჯაში ცდება. ბოროტებას სიკეთედ რაცხს და ბოროტად იყენებს მას. ასე უნდა განვიხილოთ სხვა საგანთა გააზრებაცა და მათი გამოყენებაც.
18. როცადემონები შეინს გონებას უბოწოებას მოსწყვეტენ და სიძვის გულისთქმებით შეიპყრობენ, მაშინ ცრებლებით შეჰღაღადე მეუფეს: „განმაგდეს მე და აწ ესერა მომიცვეს მე,სიხარულო ჩემო, მიხსენ მე მათგან, რომელთა გარე მოუცავ მე“ (ას.16, 11; 31, 7). და განთავისუფლდები.
19. ძლიერია სიძვის დემონი და მთელი ძალით ესხმის თავს ამ ვნების წინააღმდეგ მებრძოლთ, განსაკუთრებით საკვებთან მიმართებაში თავშიუკავებლობისა და დედაკაცებთან შეხვედრისა თუ საუბრის ჟამს. თავიდან ის გონებაში შეუმჩნევლად შემოაპარებს ავხორცულ სიამეთა წადილს, შემდეგ კი მეხსიერების მეშვეობით შეაღწევს მდუმარეში, და რამდენადაც სხეულს აღანთებს, იმდენად გონებას სხვადასხვა სახის ბილწ სურათს წარმოუსახავს და ამგვარად აღძრავს ცოდვის წადილს. თუკი არ გსურს, ყოველივე ეს შენში გაგრძელდეს, შეუდექი მარხვას, შრომას, მღვიძარებას და კეთილ მდუმარებას, ძილად მოსვლის ლოცვასთან ერთად.
20. ჩვენი სულების დაუცხრომელი მაძიებელნი ვნებიან გულისთქმათა მეშვეობით ცდილობენ, სული გულისხმისყოფით და საქმით აღსრულებულ ცოდვაში ჩააგდონ. მაგრამ, როცა მათ უგარმყოფელ გონებას წააწყდებიან, „ჰრცხვენიათ და კდემებიან„, ხოლო , როცა მიხვდებიან, რომ გონება სულიერი ჭვრეტითაა მოცული, მაშინ „მართლ უკუნ იქცევიან და ჰრცხვენიათ ფრიად დამსთუად“ (ფს.34.4; 6,11).
21. დიაკვინს საქმეს აღასრულებს ის, ვინც გონებას წმინდა ღვაწლში წვრთნის და მისგან ვნებიან ფიქრებს განაგდებს, მღვდლის საქმეს - ვინც არსებულის შეცნობით ანათლებს გონებას და მცდარ ცოდნას აღმოფხვრის, ეპისკოპოსის საქმეს - ვინც გონების სრულყოფას წმინდა სამების თაყვანისმცემელი ცოდნის თანაზიარებით დაასრულებს.
22. დემონები უძლურდებიან, როცა მცნებათა აღსრულების შედეგად ჩვენში ვნებანი მცირდებიან; იღუპებიან, როცა სულის უბიწოების გამო სავსებით განიდევნებიან მისგან, რადგან მასში ისეთს ვერაფერს ნახულობენ, რის გამოც შეძლებდნენ იქ დარჩენასა და მის წინააღმდეგ ბრძოლას. ეს იმას ნიშნავს, რომ „მოუძლურდნენ და წარწყმდენ პირისაგან შენისა“ (ფს.9.4)
23. ზოგი ვნებათაგან თავს იკავებს ადამიანური შიშის გამო, ზოგიც პატივმოყვარეობიდან გამომდინარე, ზოგი თავშეკავებულობის გამო, ხოლო ზოგი ღვთის განგებით თავისუფლდება ვნებათაგან.
24. უფლის ყველს სიტყვა შემდეგ ოთს რამეს მოიცავს: მცნებებს, დოგმატებს, მუქარასა და აღთქმას. და ჩვენ ყოველივე ამათ გამო ვიტანთ ცხოვრების მთელ სიმკაცრეს: მარხვას, მღვიძარებას, შიშველ მიწაზე წოლას, უსახსრობას, მორჩილებაში შრომას, წყენას, შეურაცხყოფას, წამებას, სიკვდილს და ყოველილვე ამათ მსგავსს. „რათა არა იტყოდის პირი ჩემი საქმესა კაცთასა, სიტყვათათვის ბაგეთა შენთასა მე დავიცევ გზანი ფიცხელნი“ (ფს.16, 4).
25. თავშეკავებულობის ჯილდოა უბიწოება, რწნმენისა- ცოდნაუბიწოება შობს განსჯის უნარს, ხოლო ცოდნა - ღვთის სიყვარულს.
26. გონება, რომელიც მართებულ ღვაწლმოსილ ცხოვრებას ეწევა, კეთილგონიერებაში აღწევს წარმატებას, ხოლო, როცა მართებულად ჭვრეტს, - ცოდნაში. პირველი, ამ კუთხით მოღვაწეს, სიკეთისა და ბოროტების გარჩევის უნარს ანიჭებს. მეორე, თავის თანაზიარს, უხორცო და ხორციელ არსებათა თვისებების შეცნობის უნარით აჯილდოებს. ღვთის მეტყველების მადლს კი გონება მიშინ მოიპოვებს, როცა, სიყვარულით ფრთოვანქმნილი, ყოველივე ზემოაღნოშნულს გადაიფრენს და , ღმერთთან ყოფნას მიწეული, ღვთის თვისებებს სულით განჭვრეტს, რამდენადაც ეს ადამიანის გონებას ძალუძს.
27. როცა გსურს, ღვთისმეტყველებდე, ნუ ეძიებ იმას, რასაც თავისთავად ღმერთი წარმოადგენს, რამეთუ ამას არა მარტო ადამიანურის, არამედ თვით იმ არსებათა გონებაც კი ვერ ჰპოვებს, რომელნიც ღვთის შემდეგ დგანან. შენ შეძლებისდაგვარად დაინახე ის თვისებები, რითაც ღმერთა მოცული: მარადიულობა, დაუსაბამობა, გარეშემოუწერელობა,სიკეთე, სიბრძნე, ყოველთა შემწეობა, ყოვლადმზრუნველობისა და ყველა არსების განსჯის ძალა. კაცთა შორის უკვე ღვთისმეტყველია ის, ვინც ოდნავ მაინც ხედავს ამ თვისებებს.
28. ძლიერია ის კაცი, ვინც ცოდნასა და ქმედებას ერთმანეთს უკავშირებს, რამეთუ მაშინ ის ავხორცობას აშთობს და გულისწყრომას ამცირებს, ხოლო ამით გონებას ფრთროვანყოფს და უფალთან ჰგიებს.
29. როცა უფალი ამბობს, რომ „ მე და მამა ერთი ვართ„, ამით ბუნების ერთობას აღნიშნავს; ხოლო, როცა ამბობს, რომ „მე მამაში ვარ და მამა ჩემშია„, მაშინ ჰიპოსტასის განუყოფლობას გვიჩვენებს. ამრიგად, ტრითეოტები (სამღმერთიანელები), გამიყოფენ რა ძეს მამისაგან, ორივე მხრიდან უფსკრულში ცვივდებიან: ან ძეს აღიარებენ მამის თანაარსად, მაგრამ მას მამისაგან გამოყოფენ და იძულებულნი არიან, თქვან, რომ ძე მამისაგან არ შობილა და ამგვარად ერესში ცვივდებიან, აღიარებენ სამ ღმერთსა და სამ საწყისს; ანდა აღიარებენ, რომ ძე მამისაგანაა შობილი, ძის მამისაგან გამოყოფით , აუცილებლობიდან გამომდინარე უშვებენ, რომ ძე მამის თანაარსი არაა და ჟამთა მეუფეს ჟამიერებას უქვემდებარებენ. გრიგოლი დიდის სწავლებით , გვმართებს, ვაღიაროთ ერთარსება ღმერთი და სამი ჰიპოსტასი, თითოეული თავისი კუთვნილი თვისებების მიხედვით, რამეთუ მისივე სწავლებით, სამება იყოფა, მაგრამ განუყოფელია, ერთდება, მაგრამ ცალ-ცალკია. საოცარი დაყოფა და ერთობაა! მაგრამ რაღა საოცრება იქნებოდა, თუ მამა ღმერთი ძე ღმერთს ისე შეუერთდებოდა და გამოეყოფოდა, როგორც ადამიანი უერთდება და გამოეყოფა ადამიანს?
30. ვინც სიყვარულში სრულყოფილია და უბიწოების მწვერვალს მიაღწია, არ განასხვავებს თავისას და სხვისას, ერთგულსა და ორგულს, მონასა და აზნაურს, თვით მამრობითსა და მდედრობით სქესსაც კი, არამედ, ვნებათა სიმძლავრეზე ამაღლებული, მხოლოდ ერთადერთს, ადამიანის ბუნებას, ხედავს, ყველას თანაბრად უცქერის და ყველასადმი თანასწორადაა განწყობილი. მასში არც იუდეველია, არც ელინი, არც მამრობითი სქესია, არც მდედრობითი, არც მონაა და არც აზნაური, არამედ ყველგან და ყველაფერში ქრისტეა.
31. დემონები საბაბს სულში არსებულ ვნებათაგან იღებენ, რათა ჩვენში ვნებიანი გულისთქმანი აღძრან. შემდეგ მათი მეშვეობით გონებას ამარცხებენ და აიძულებენ, რომ ცოდვის წადილით დაეცეს. უკვე ამაში დამარცხებული გონება გულისხმისყოფით ცოდვამდე მიჰყავთ, ხოლი ამის შემდეგ მას, როგორც ტყვეს, თავად ცოდვილ საქმეებსაც აღასრულებინებენ. ბოლოს, ყოველივე ამის შემდეგ, როცა გულისთქმებით სულს გააპარტახებენ, მათთან ერთად, უკან იხევენ. გონებაში რჩება მხოლოდ კერპი (წარმოსახვითი სახე) ცოდვისა, რომლის შესახებაც უფალი ამბობს: „იხილოთ საძაგელი იგი მოოხრებისა, მდგომარე ადგილსა წმიდასა“ (მათ.24,15). მკითხველი, მიხვდება, რომ წმინდა ადგილი და ღვთის ტაძარი არის ადამიანის გონება, რომელშიც დემონებმა ცოდვისკერპი დადგეს, რადგან იგი ვნებიანი გულისთქმებით მოაოხრეს. უფლის ნათქვამი რომ ისტორიულად აღსრულდა, ვფიქრობ, ამაში ყველა დარწმუნდება, ვინც იოსებ ფლავიოსს წაიკითხავს. სხვათა შორის, ზოგი ამბობს, რომ ანტიქრისტეს დროსაც იგივე მოხდება.
32. სიკეთისაკენ სამი საწყისი გვიბიძგებს: ბუნებით მონიჭებული სიკეთე, წმინდა ძალნი და კეთილი ნება. ბუნებით მინიჭებული სიკეთეა, როცა, მაგალითად, ისე ვექცევით ადამიანებს, როგოც გვსურს, ჩვენ გვექცეოდნენ. ანდა როცა ადამიანს სივიწროვესა და უპოვარებაში მყოფს ვხედავთ და ბუნებრივად ვიბრალებთ მას. წმინდა ძალთაგან არის სიკეთე, როცა კეთილი საქმისადმი ჩვენი სწრაფვისას ჩვენს თავში კეთილ შემწეს აღმოვაჩენთ და წარმატებას მივაღწევთ. და ბოლო, კეთილი ნებაა, როცა განვასხვავებთ რა სიკეთეს ბოროტებისაგან, ვირჩევთ სიკეთეს.
33. ასევე სამი საწყისია, რომელიც ბოროტებისაკენ გვიბიძგებს: ვნებები, დემონები და ბოროტი ნება. ვნებაა, როცა გვსურს რაღაც უგუნური, როგორიცაა, მაგალითად, უდროო და უჯერო ჭამა, ანდა, როცა დედაცაცებს არ სურთ შვილების გაჩენა, ასევე უსამართლობა, როცა ვურისხდებით და ვუწყრებით ვინმეს, ვინც არ უნდა იყოს ის, ჩვენი შეურაცხმყოფელი თუ მაწუხებელი. დემონები კი, ჩვენივე დაუდევრობით, იხელთებენ რა მათთვის შესაფერის ჟამს, მოულოდნელად გვესხმიან თავს და უდიდესი ძალით ჩვენში ზემოხსენებულ მსგავს ვნებებს აღძრავენ. და ბოლოს. ბოროტი ნებაა, როცა ვიცით რაა სიკეთე, მაგრამ ნებით ვირჩევთ ბოროტებას.
34. სათნოებებში ღვაწლისათვის ჯილდოა უბიწოება და ცოდნა. როგორც ესენია ჩვენთვის ცათა სასუფევლის მიზეზი, ასევე ვნებები და უცოდინრობა - ჯოჯოხეთის ტანჯვათა. ამიტომ ვინც მათ ამქვეყნიური დიდებისათვის ეძიებს და არა იმისათვის, რომ ეს სიკეთეა, წმინდა წერილი ეუბნება: „ითხოვთ და ვერ მიიღებთ, რამეთუ ბორიტად ითხოვთ“ (იაკ. 4,3).
35. ადამიანურ ქმედებათა შორის ბევრი სიკეთეა თავისთავად, მაგრამ რაღაც მიზეზით უკეთურებად იქცევა. მაგალითად, მარხვა და მღვიძარება, ლოცვა და ფსალმუნება, მოწყალება და უცხოთა შევრდომა, თავისთავად კითილი საქმეებია, მაგრამ როცა ყოველივე ამას პატივმოყვარეობის გამო აკეთებენ, მაშინ უკვე აღარაა სიკეთე.
36. ყველა ჩვენს ქმედებაში ღმერთი განზრახვას ხედავს; მისთვის ვაკეთბთ ჩვენ ამა თუ იმ მიზეზის გამო.
37. როცა გაიგონებთ წმიდა წერილის სიტყვებს: „რომელმან მიაგოს კაცადკაცადსა საქმეთა მისთაებრ“ (რომ.2,6.), გახსოვდეთ, რომ ღმერთი სიკეთით მოგაგებთ არა იმისათვის, რაც უკეთური განზრახვით კეთდება, თუმცა, შეიძლება, ის სიკითედ გეჩვენებოდეთ, არამედ სწორედ კეთილი განზრახვით ქმნილის გამო. რამეთუ ღვთის მსჯავრი ხედავს არა მხოლოდ იმას, რა კეთდება, არამედ განზრაზვას, რომლითაც კეთდება.
38. ამპარტავნობის დემონს ორგვარი მზაკვრობა გააჩნია: მონაზვნებს ან იმაში არწმუნებს, რომ თავიანთი მართებული საქმეები თავის თავს მიაწერონ და არა ღმერთს, რომელიც მადლის მომნიჭებელი და კეთილმორწმუნეობის შემწეა, ანდა, როცა ისინი დემონს ამაში არ დაეთანხმებიან, მაშინ შთააგონებს, რომ ნაკლებად სრულყოფილი ძმები დაამცირონ. მაგრამ ისინი ვერ ხვდებიან, რომ ამგვარი ქმედების ჟამსაც კი მათ დემონი აქეზებს, ღვთის შეწევნა უარყონ. რამეთუ მათი დამცირებით, ვინც, მათ მსგავსად, არაა სრულყოფილი, ააშკარავებენ, რომ თავიანთ წესიერებას მეტწილად თავის თავს მიაწერენ, რაც შეუძლებელია. როგორც უფალი ამბობს: „თვინიერ ჩემსა არა ძალ-გიძსთ ყოფად არცა ერთი“ (იოან.15,5). ჩვენი უძლურება იმდენად დიდია, რომ სიკეთის მოსურვების ჟამსაც კი მისი ბოლომდე მიყვანა არ ძალგვიძს, მადლთა მომნიჭებლის შეწევნის გარეშე.
39. ვინც კაცთა ბუნების უძლურებას ჩასწვდა, მან ღვთის შეწევნის ძალა გამოცდილებით შეიცნო. ასეთმა ადამიანმა ამ ძალის შეწევნით რაც არ უნდა გააკეთოს და რასაც არ უნდა აკეთებდეს, კაცთაგან არასდროს არავის დაამცირებს. რადგან იცის, თუ როგორ დაეხმარა ღმერთი მას და რამდენი ვნებისა და უბედურებისაგან იხსნა. ასე შეეწევა ის ყველას, ვინც ამას მოისურვებს, განსაკუთრებით კი მას, ვინც ღვთისათვის იღვწის; თუმცა, გარკვეულ მიზეზთა გამო, ყველას ერთბაშად არ ათავისუფლებს ვნებათაგან, მაგრამ, როგორც კეთილი და კაცთმოყვარე მკურნალი თითოეულ მისდამი ლტოლვილს თავის დროზე კურნავს.
40. ვნებათა უმოქმედობის ჟამს ამპარტავნობა წარმოიშობა, როცა მათი მიზეზები შეუმჩნეველია, ანდა როცა დემონები მზაკვრულად გარბიან.
41. თითქმის ყველა ცოდვა საკუთარი თავის საამებლად წარმოიქმნება და ამიტომ ან სინანულის შედეგად, ნებსითი თუ უნებლიე შრომითა და ტანჯვით აღიხოცება,ან იმ განსაცდელის ზემოქმედებით, რომელიც ჩვენდამი ღვთის განზრაზვაზეა დამოკიდებული.„ჩვენსავე თავს რომ განვსჯიდეთ, აღარ განვისჯებოდით - ამბობს წმიდა წერილი,- ხოლო რაკი განვისჯებით , უფლის მიერ განვისწავლებით, რათა წუთისოფელთან ერთად არ დავისაჯოთ.“ (1კორ.11,31,32).
42. თუ უეცრად განსაცდელი შეგემთხვევა, ნუ დაადანაშაულებ მას, მისი მიშვეობითაც იგი მოვიდა, არამედ ეძიე, თუ რატომ მოვიდა და გამოსწორდები. რამეთუ მისი თუ სხვისი მეშვეობით უნდა გეგემა ღვთის მსჯავრთა ფიალის სიმწარე.
43. რაც მეტად ცოდვილი ხარ, მით ნაკლებად უარყავი ხორციელი სივიწროვე, რათა, მისით დამდაბლებულმა , ამპარტავნობა უკუაგდო.
44. განსაცდელს ადამიანთათვის ზოგჯერ სიამოვნება მოაქვს, ზოგჯერ - მწუხარება. ზოგჯერ კი - ხორციელი ტანჯვა. რამეთუ სულთა მკურნალი , თავისი განგებით, სულში არსებულ ვნებათა მიზეზის შესაბამის წამალს იყენებს.
45. ზოგს განსაცდელი წარსულში ჩადენოლ ცოდვათა აღსახოცად შეემთხვევა ზოგს - აწმყოში ქმნულთა აღსაკვეთად, ზოგს კი - მომავალში აღსასრულებელთა ასარიდებლად, გარდა იმ განსაცელისა, რომელიც ადამიანსგამოცდის მიზინთ ხვდება, რაც იობს შეემთხვა.
46. კეთილგონიერი, ფიქრობს რა ღვთის განგების განმკურნებელ ძალაზე, მადლიერბით იტანს მასზე დამტყდარ უბედურებას, თავისი ცოდვების გარდა, სხვას არავის ადამაშაულებს მასში. ხოლო უგუნური, როცა სცოდავს და ამის გამო ისჯება, თავისი უბედურების მიზეზად ან ღმერთს მიიჩნევს, ან ადამიანებს და ვერ გულისხმაჰყოფს ღვთის ბრძნულ ზრახვას.
47. არსებობენ საშუალებანი, რომლებიც ვნებათა მოქმედებას აბრკოლებენ და არ აძლევენ ზრდის უფლებას. ასე, მაგალითად, მარხვა, შრომა და მღვიძარება ავხორცობას არ აძლევს ზრდის უფლებას; ხოლო განმარტოება, ცოდნა, ლოცვა და ღვთის სიყვარული ამცირებს მათ და საბოლოოდ ანადგურებს. ასევეა გულისწყრომასთან მიმართებაშიც; სულგრძელება, ძვირუხსენებლობა და სიმშვიდე ანელებს ვნებებს, ხოლო სიყვარული, მოწყალება, კეთილმოსურნეობა და კაცთმოყვარეობა ამცირებს მათ.
48. ვისი გონებაც დაუცხრომელად ღვთისაკენ ილტვის, მას გულისთქმა ღვთის წადილში გადაეზრდება, ხოლო გულისწყრომა კი მთლიანად ღვთის სიყვარულად ექცევა. რამეთუ , ღვთიურ ნათელთან ხანგრძლივი ერთიერთობის შედეგად, გონება სავსებით ნათლითმოსილი ხდება, თავის გულისთქმის ნაწილს ავიწროებს და აშთობს. მას, როგორც აღვნიშნეთ, ღვთის წადილად და ღვთის დაუცხრომელ სიყვარულად აქცევს, რადგან გონება მთლიანად მიწიერიდან ღვთაებრივში გადაჰყავს.
49. ყველას, ვისაც შეურაცხმყოფელისა არც შურს, არც ურისხდება, არც ძვირად იხსენიებს, ბოროტებაზე ბოროტებით არ პასუხობს, ჯერ კიდევ არ გააჩნია მისდამი სიყვარული, რამეთუ მას შეუძლია, მცნების თანახმად, სიყვარულის გარეშეც არ მიაგოს ბოროტებას ბოროტებით. საკუთარი თავის იძულების გარეშე კი, არც ისე ადვილია, ბოროტებას სიკეთით უპასუხო, იმიტომ რომ კეთილგანწყობით მოძულეთადმი სიკეთის ქმნა მხოლოდ სრულყოფილი სულიერი სიყვარულის მქონეთა თვისებაა.
50. ვინმეს უსიყვარულობა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს მის სიძულვილს, ისევე როგორც ვინმეს უძულველობა არ ნიშნავს უკვე მის სიყვარულს. შეიძლება, საშუალო იყო მასთან დამოკიდებულებაში, ე.ი. არც გიყვარდეს და არც გძულდეს. რამეთუ სულში სიყვარულის გრძნობა, ჩვეულებრივ, წარმოიშობა ამ მეორე ასეულის მეცხრე თავში აღნიშნული ხუთი საწყისისაგან, რომელთაგან ერთი მოსაწონია, მეორე - ორმხრივი, და ნარჩენი სამი კი - საძრახისი.
51. როცა შენიშნავ, რომ შენი გონება ნივთიერ საგნებში ტკბობას ჰპოვებს და მათზე სიამივნებით ფიქრობს, იცოდე, რომ ღმერთზე მეტად შენ ისინი გიყვარს.„ რამეთუ სადაცა არს საუნჯე თქვენი, მუნცა იყოს გული თქვენი„, ამბობს უფალი (მათ.6,21).
52. გონება, რომელიც უფალსაა მინდობილი და ლოცვითა და სიყვარულით მასთან ჰგიებს, არის ბრძენი, კეთილი, ძლიერი, კაცთმოყვარე, მოწყალე, სულგრძელი და უბრალოდ რომ ვთქვათ, თითქმის ყველა ღვთიური თვისების მატარებელი. ხოლო ღვთისაგან განშორებული და ნივთიერ საგნებთან დამეგობრებული, ავხორცობას მიცემული გონება, ან პირუტყვულია, ან მხეცური, რის გამიც ადამიანებს ებრძვის.
53. წმიდა წერილი გრძნობად საგნებს წუთისოფელს უწოდებს და ვისაც ამით აქვს გონება მოცული, არის წუთისოფლისა, რომლისადმი ძლიერი მიჯაჭვულობის გამო წმიდა წერილი ამბობს: „ნუ შეიყვარებ ამ წუთისოფელს, ნურც ამ წუთისოფლისას რასმე, ვინაიდან ამ წუთისოფელში ყველაფერი - გულისთქმა ხორცისა, გულისთქმა თვალისა და სიამაყე არსებობისა, - მამისგან კი არ არის, არამედ წუთისოფლისაგან„.(1იოან.2.15,16)
54. მონაზონია ის, ვინც თავისი გონება გრძნობად საგნებს განაშორა და თავშეკავებულობით, სიყვარულით , ფსალმუნებითა და ლოცვით ღმერთს მიეახლა.
55. სულიერი თვალსაზრისით, მეჯოგე ეწოდება მოღაწე ხალხს, რამეთუ სულიერ ცხოვრებაში ზნეობრივ, მართებულად აღსრულებულ საქმეებს აქვს მუშა ფოგის მნიშვნელობა. ამიტომ ამბობს იაკობი: „მიჯოგე ხალხი ვართ შენი მორჩილნი„. მწყემსი კი არის სემმეცნებელი ხასხი, რამეთუ ცხვრის მნიშვნელობა აქვს აზრებს, რომელთაც შემეცნების მთაზე გონება მწყემსავს. ამიყომაც „სისაძაგლეა ევიპტელთათვის„, ე.ი. მოწინააღმდეგე ძალთათვის, „ყოველი მეცხვარე“ (დაბ.46,34).
56. უკეთურია გონება, როცა აჰყვება სხეულს, რომელიც მისთვის დამახასიათებელი ავხორცული და ბიწიერი გრძნობებით აღეგზნება და მის ოცნებებსა და მისწრაფებებს შეერწყმება. მარალზნეობრივი გონება კი ვნებიან ოცნებებისა და მისწრაფებებისაგან თავს იკავებს და განეშორება რა მათ, ცდილობს, თავისი ქმედება უკეთესი გახადოს.
57. სათნოებათაგან ზოგი ხორციელია და ზოგი - სულიერი. ხორციელია: მარხვა, მღვიძარება, შიშველ მიწაზე წოლა, მსახურება, ხელსაქმის კეთება იმისათვის, რომ სხვებს არ დააწვე ტვირთად, მოწყალება გაიღო და სხვა; ხოლო სულიერია: სიყვარული, სულგრძელება, სიმშვიდე, თავშეკავება, ლოცვა და სხვა. ამრიგად, თუ რაიმე მიზეზის, უძლურების ან ავადმყოფობის და სხვათა გამო ჩვენ არ ძალგვიძს ზემოაღნიშნულ ხორციელ სათნოებათა აღსრულება, ამ შემთხვევაში გვწყალობს და გვაპატიებს უფალი, რომელმაც უწყის ამის მიზეზები; ხოლო,როცა სულიერ სათნოებებს არ აღვასრულებთ, მაშინ არანაირ შენდობას არ ვიმსახურებთ, რამეთუ მათ არ ეღობებათ ამგვარი დაბრკოლებანი.
58. ღვთის სიყვარული თავის თანაზიარს ყოველგვარ წარმავალ სიამეს, ყოველგვარ ტანჯვასა და მწუხარებას არად მიაჩნევინებს. ამაში დაგვარწმუნებს ყველა წმინდანი, რომელთაც ამდენი ტანჯვა გადაიტანეს ქრისტეს გამო.
59. ერიდე ბოროტებათა მშობელს, თავმოყვარეობას, რომელიც სხეულის უგონო სიყვარულია, რამეთუ მისგან, მოჩვენებითი სიკეთის სახით, წარმოიშობა სამი პირველი და თანდაყოლილი ვნება და დაუოკებელი გულისთქმანი, კერძოდ კი ნაყროვანება, ვერცხლოსმოყვარეობა და პატივმოყვარეობა, რომელთა საბაბი აუცილებელი ხორციელი მოთხოვნილებებია; მათგან კი წარმოიქმნება ვნებათა მთელი გროვა. აი, ამიტომ, როგორც ნათქვამია, სავსებით უნდა განვუდგეთ თავმოყვარეობას და უდიდესი სიფხიზლით ვებრძოლოთ მას. მისი მოსპობით კი მის ყველა წარმონაქმნს გავანადგურებთ.
60. თავმოყვარეობის ვნება მონაზონს თითქოსდა ჯანმრთელობის შენარჩუნების მიზნით, სხეულის დაზოგვას, საკვებთან მიმართებაში ლმობიერებას და სხეულის გონივრულ მართვას შთააგონებს, რათა, თანდათან სხეულისაკენ გადახრით, იგი ავხორცობის უფსკრულში ჩააგდოს; ერისკაცებს კი ეს ვნება იმის გამო, რომ ერისკაცები არიან, უბიძგებს „ხორცისათვის ზრუნვა ავხორცობად აქციონ„.(რომ.13,14).
61. ამბობენ, რომ ლოცვის უმაღლესი მდგომარეობაა ის, როცა ლოცვის ჟამს გონება სხეულის მიღმაა, სავსებით ვერ ხედავს და ვერ ამჩნევს წუთისოფელს. ვინც მტკიცედ ინარჩუნებს ამგვარ მდგომარეობას, ის ჭეშმარიტად დაუცხრომლად ლოცულობს.
62. როგორც სიკვდილის შედეგად სხეული სავსებით განეშოერბა ყოფით საგნებს, ასევე სრულყოფილი ლოცვის ზემოქმედებით მოკვდინებული გონება ყოველგვარ ამქვეყნიურ ზრახვას სწყდება. და თუ ამგვარი სიკვდილით არ მოკვდება, მაშინ ღმერთთან ცხოვრებასა და ყოფნას ვერ შეძლებს.
63. არავინ გაცდუნოს, მდაბალო მონაზონო, იმ აზრით, რომ თითქოს შენი ცხონება შეიძლებოდეს, თუ ავხორცობასა დაპატივმოყვარეობას ემსახურები.
64. როგორც სხეული სცოდავს საქმით და თავის გამოსასწორებლად ხორციელი სათნოებანი გააჩნია, რითაც უბიწო ხდება; ასევე გონებაც სცოდავს ვნებიანი ფიქრებით და გამოსასწორებლად სულიერი სათნოებანი გააჩნია და, წმინდად და უმწიკვლოდ უცქერის რა საგნებს, უბიწო ხდება.
65. როგორც დღეს ღამე ცვლის და ზაფხულს ზამთარი, ასევე პატივმოყვარეობა და ავხორცობა მწუხარებითა და მწარე ტკივილებით იცვლება ან ამქვეყნად, ან მომავალ ცხოვრებაში.
66. ცოდვილისათვის შეუძლებელია, მომავალ სამსჯავროს გადაურჩეს ამქვეყნიური ნებსითი მძიმე შრომისა, ან უნებლიე უბედურებით გამოწვეული ტანჯვის გარეშე
67. ამბობენ, ხუთი მიზეზის გამო დაუშვებს ღმერთი, რომ დემონები შეგვებრძოლონ: პირველი მიზეზია ის, რომ ჩვენ, ნაბრძოლთ და წინააღმდეგობაგამოვლილთ, შეგვეძლოს სათნოებისა და ცოდვის გარჩევა; მეორე - როცა ჩვენ ბრძოლითა და შრომით მოვიპოვებთ სათნოებებს, მტკიცედ და ერთგულად დავიცავთ მათ; მესამე - ჩვენ, სათნოებებში წარმატებულები, ჩვენს თავზე მაღალ წარმოდგენას კი არ ვიქონიებთ, არამედ სიმდაბლეს ვისწავლით; მეოთხე - როცა საქმით გამოვცდით ცოდვის ბოროტებას, სავსებით შევიძულებთ მას; მეხუთე და უმთავრისია ის, რომ ჩვენ, უბოწოქმნილთ , არ დაგვავიწყდება ჩვენი უძლურებანი და ჩვენი შემწე ძალნი.
68. მშიერის გონება პურზე ოცნებობს, მწყურვალისა კი წყალზე, გემოთმოყვარისა სხვადასხვა სახის სანოვაგეზე, ავხორცისა - დედაკაცზე, პატივმოყვარისა - ადამიანთაგან თაყვანისცემაზე, ვერცხლისმოყვარისა - სიმდიდრეზე, გულღვარძლიანისა - შეურაცხმყოფელის შურისგებაზე, შურიანისა - იმის უბედურებაზე, ვისიც შურს. იგივე ხდება სხვა ვნებათა შემთხვევაშიც, რამეთუ ვნებებით მოცული გონება ვნებიან აზრებს წარმოშობს. სხეულის მღვიძარებისა თუ ძილის ჟამს.
69. როცა ავხორცობა იზრდება, მაშინ გონება ძილში სიამეთა მომგვრელ საგნებზე ოცნებობს; ხოლო, როცა გულისწყრომა იზრდება, მაშინ ის შიშისმომგვრელ საგნებს ხედავს; არაწმინდა სულები თავის თანაშემწედ ჩვენსავე დაუდევრობას იყენებენ და აღძრავენ და აძლიერებენ ვნებებს; ხოლო მათ წმიდა ანგელოზები ამცირებენ მაშინ, როცა ჩვენ სათნოებათა აღსრულებისაკენ გვიბიძგებენ.
70. სულის გულისთქმის ნაწილის ხშირი აღგზნება სულში ავხორცული საქმეებისადმი დაუძლეველ მიდრეკილებას წარმოშობს, ხოლო გულისწყრომის ხშირი აღშფოთება, გონებას ალაჩრებს და გამბედაობას ართმევს. პირველს კურნავს ხანგრძლივი ღვაწლი მარხვაში, მღვიძარებასა და ლოცვაში; მეორეს - სიკეთე, კაცთმოყვარეობა, სიყვარული და მოწყალება.
71. ბოროტი სულები გვებრძვიან ან საგნებით, ან საგნებისადმი ვნებიანი ზრახვებით. საგნებით ებრძვიან მას, ვინც საგანთა შორის ტრიალებს, ხოლო ვნებიანი ზრახვებით მას, ვინც საგნებს განეშორა.
72. რამდენადაც საქმით შეცოდებასთან შედარებით ფიქრით შეცოდება უფრო ადვილია, იმდენად საგნებით ბრძოლასთან შედარებით, აზრებით ბრძოლა უფრო რთულია.
73. საგნები გონებამიღმადია, ხოლო მათზე ფიქრი კი გონებაში ხდება. ამიტომ მას ძალუძს, ისინი ან კარგად ან ცუდად გამოიყენოს, რამეთუ აზრების ცოდვილ გამოყენებას ნივთების ბოროტი გამოყენება მოსდევს.
74. გონება ცოდვილ ზრახვებს შემდეგი სამი გზით იღებს: გრძნობათა მეშვეობით, სხეულის მდგომარეობიდან გამომდინარე და მოგონებებიდან. გრძნობათა მეშვეობით, - როცა მათზე (გრძნობებზე) ისეთი საგნები მოახდენენ შთაბეჭდილებას, რომელთა მიმართაც ჩვენ ვნება გაგვაჩნია და ისინი გონებაში ვნებიან ზრახვებს აღძრავენ; სხეულის მდგომარეობიდან გამომდინარე, როცა თავს არ ვიკავებთ საკვებთან მიმართებაში, ანდა დემონის ან რომელიმე ავადმყოფობის ზემოქმედების შედეგად შეცვლილი სხეულის მდგომარეობა გონებაში ვნებიან ზრახვებს ან კიდევ ღვთის ნებისადმი წინააღმდეგობას აღძრავს; მოგონებებიდან, - როცა წარმოსახვა იმ საგნებზე ფიქრს განაახლებს, რომელთა მიმართაც ვილტვოდით და ამგვარად გონებაში ვნებიან ზრახვებს წარმოშობს.
75. ღვთისაგან ჩვენთვის გამოსაყენებლად ბოძებულ საგანთა შორის ზოგი სულშია, ზოგი - სხეულში, ზოგი კი - სხეულის მახლობლად. სულში სულიერი ძალებია, სხეულში - გრძნობები და სხვა ნაწილები, სხეულის მახლობლად - საკვები, მამული, ფული და სხვა. ამ საგნების კეთილი ან უკეთური გამოყენებითა და აქედან გამომდინარე შემთხვევათა მიხედვით ჩვენ ან სათნონი ვართ, ან მანკიერნი.
76 აღნიშნულ შემთხვევათაგან ზოგი იმისგამო ხდება, რაც სულშია, ხოგი - იმის გამო, რაც სხეულშია, ზოგიც - იმის გამო, რაც სხეულის მახლობლადაა.სულში ცოდნა და უმეცრება, ხსოვნა და გულმავიწყობა, სიყვარული და სიძულვილი, შიში და სიმამაცე, სიხარული და მწუხარებაა და სხვა; სხეულში განსვენება და დაღლილობა, მგრძნობიარობა და გრძნობათა მოდუნება, ჯანმრთელობა და ავადმყოფობა, სიცოცხლე და სიკვდილია და მისი მსგავსნი; ის რაც სხეულის მახლობლადაა შვილიერება და უშვილობა, სიმდიდრე და სიღარებე, დიდება და უბრალოებაა და სხვა. ამათგან, ადამიანთა თვალსაზრისით, ზოგი სიკეთეა და ზოგი - ბოროტება, მაშინ სინამდვილეში როცა არც ერთია ბოროტება, არამედ ბოროტია ან კეთილი იმის მიხედვით, თუ როგორ გამოიყენება.
77. ცოდნა თავისიბუნებით, ჯანმრთელობის მსგავსად, სიკეთეა. მაგრამ ბევრს ამის საპირისპირომ მოუტანა სარგებლობა, რადგან ბოროტთათვის ცოდნას სიკეთე არ მოაქვს, თუმცა, როგორც ითქვა, ის თავისი ბუნებით სიკეთეა. მსგავსად ამისა, მათთვის არასასიკეთოა ჯანმრთელობაც, სიმდიდრეც, სიხარულიც, რამეთუ ამათ ისინი მათდა სასიკეთოდ ვერ იყენებენ. ასეთთათვის ამათი საწინააღმდეგოა სასარგებლო და შესაბამისად ეს (ე.ი. საწინააღმდეგო) აღნიშნული შემთხვევაში არაა ბოროტება, თუმცა კი ბოროტებად გვეჩვენება.
78. ნუ გამოიყენებ ბოროტად აზრებს, რათა აუცილებლობის შემთხვევაში საგნებიც ბოროტად არ გამოიყენო, რამეთუ ჯერ თუ გონებით არ შესცოდე, საქმით არასდროს შესცოდავ.
79. მიწიერი ხატის (ადამის) მთავარი ნაკლია: უგნურება, სულმოკლეობა, თავშეუკავებლობა, უსამართლობა. ზეციური ხატის მთავარი სათნოებაა; კეთილგონიერება, სიმტკიცე, უბიწოება, სამართლიანობა. „ვითარცა იგი შევიმოსეთ ზატი იგი მიწიერისა, შევიმოსოთ ხატიცა იგი ზეციერისა“ (1კორ.15,49).
80. თუ გსურს, იპოვო გზა, რომელიც მარადისობაში შეგიყვანს, ეძიე იმ გზგზე, რომელიც გეუბნება; „ მე ვარ გზა და კარი, ჭეშმარიტება და ცხოვრება“ (იოან.14,6; 10,9)
81. სული შემდეგი ხუთი განზრახვით განუდგება ცოდვას: ან ადამიანური შიშის გამო, ან სასჯელის შიშიდან გამომდინარე, ან მომავალი სამსჯავროს გამო, ან ღვთის სიყვარულიდან გამომდინარე და ბოლოს სინდისის ქენჯნის გამო.
82. ზოგიერთები ამბობენ, რომ ქმნილებებში ბოროტება არ იქნებოდა, რომ არა გარკვეული გარეგანი ძალა, რომელიც ბოროტებისაკენ გვიბიძგებს. მაგრამ ეს ძალა სხვა არაფერია, თუ არა ჩვენივე დაუდევრობა იმაში, რომ გონება ბუნებრივად მოქმედებდეს. ამიტომ ვინც ამაზე ზრუნავს, ყოველთვის სიკეთეს იქმს და არასდროს - ბოროტებას. ამრიგად, აღმოფხვერი დაუდევრობა და , ამასთან ერთად, მოაშთობ ბოროტებასაც, რაც ზრახვათა უკეთური გამოყენებაა და რომელსაც საგნების ბოროტი გამოყენება ახლავს თან.
83. ჩვენში არსებული გონიერი ნაწილიდან გამომდინარე, გვმართებს,დავემორჩილოთ ღვთის სიტყვას და ვიბატონოთ ჩვენში არსებულ უგუნურ ნაწილზე, ყოველთვის ეს წესი აღვასრულოთ და ქმნილებებში არც ბოროტება იქნება და არც ის, რაც ბოროტებისაკენ გვიბიძგებს.
84. გულისთქმათა შორის ზოგი მარტივია, ზოგი კი - რთული. მარტივია უბიწოება, ხოლო რთულია ვნებანი, ისევე როგორც ვნებებით გამოწვეული ფიქრებია რთული. ამასთანავე იმის დანახვაც შეიძლება, რომ მრავალ მარტივს რთული მოსდევს მაშინ, როცა გულისთქმა იქითკენ ისწრაფვის, რომ ფიქრით შესცოდოს. მაგალითისათვის ავიღოთ ოქრო.ვიღაცას გონებაში ვნებიანი გულისთქმა აქვს ოქროს მიმართ და ცდილობს, ფიქრში მოიპაროს იგი, მან გონებაში უკვე აღასრულა ცოდვა. ზოგჯერ ოქროს მოგონებას მოჰყვება ქისის, სკივრის, საკუჭნაოს და სხვათა გახსენება. პირველ შემთხვევაში ოქროს მოგონება იყო რთული, რამეთუ ვნებას უკავშირდებოდა, ხოლო ქისის, სკივრის და სხვათა - უმწიკვლო, რადგან გონებას მათდამი ვნება არ ჰქონია. იგივე ემართება ყველა გულისთქმას, მაგალითად, პატივმოყვარეობის გულისთქმას, დედაკაცისადმი გულისთქმას და სხვას. ყველა გულისთქმა, რომელიც ვნებიან გულისთქმას მოსდევს, არაა ვნებიანი, როგორც მაგალითშია ნაჩვენები. აქედან შეიძლება გავიგოთ, თუ რომელი გულისთქმაა ვნებიანი და რომელი - არა
85. ზოგიერთები ამბობენ, რომ დემონები, რომლებიც ძილის დროს ჩვენი სხეულის სასირცხო ნაწილებს ეხებიან, სიძვის ვნებას აღძრავენ; შემდეგ აღძრულ ვნებას მეხსიერების მეშვეობით გონებაში დედაკაცის წარმოსახვა შემოაქვს. სხვები ამბობენ, რომ თავად დემონები დედაკაცის სახით ეცხადებიან გონებას, შემდეგ კი, ეხებიან რა სხეულის სასირცხო ნაწილს, დედაცაცის წადილს აღძრავენ; ამგვარი ოცნებებიც არსებობს. ზოგი კიდევ ფიქრობს, რომ მოახლოებულ დემონში რომელი ვნებაც არსებობს, იმავეს აღძრავს ადამიანშიც, ამგვარად აღინთება სულში გულისთქმები და მეხსიერების მეშვეობით შემოაქვს წარმოსახვანი. სხვა ვნებიან ოცნებათა შესახებ. ზოგი ამბობს, რომ ასე ხდება, ზოგი კიდევ - ისე. მაგრამ დემონები ვერც ერთი ზემოთქმული ხერხით ვერ შეძლებენ რაიმე ვნების აღძვრას, ვერც მღვიძარების ჟამს, ვერც ძილში, თუკი სულში სიყვარული და თავშეკავება სუფევს.
86. მცნებათაგან ზოგი უნდა დავიცვათ როგორც სულიერად, ასევე ხორციელად, ხოლო ზოგი - მხოლოდ სულიერად. მაგალითად : არა იმრუშო, არა კაც ჰკლა, არა იპარო და სხვა მსგავსნი ხორციელადაც უნდა დავიცვათ და სულიერადაც, სულიერად კი სამმაგად. ამის საპირისპიროდ წინადაცვეთა, შაბათის დაცვა, მსხვერპლის შეწირვა და ხსვანი - მხოლოდ სულიერად.
87. მონაზვნებს სამი უმთავრესი ზნეობრივი მდგომარეობა გააჩნიათ: პირველი, როცა საქმით არასდროს სცოდავენ, მეორე, როცა ცოდვილ გულისთქმებს სულში დაყოვნების საშუალებას არ აძლევენ, მესამე, როცა გონებაში დედაკაცსა და შეურაცხმყოფელთ უბიწოდ წარმოისახავენ.
88. უანგაროა ის, ვიც ყოველგვარ პირადულზე უარი თქვა, მას დედამოწაზე, სხეულის გარდა, არაფერი გააჩნია და ისიც ყოველგვარ სიამეს მოარიდა, საკუთარ თავზე ზრუნვა კი მთლიანად ღმერთსა და ღვთისმოსავ ადამიანებს მიანდო.
89. ზოგნი ქონებას ვნების გარეშე მოიპოვებენ და ამიტომ მის დაკარგვასაც არ განიცდიან, ისევე როგორც ოდესღაც ზოგიერთებმა სიხარულით მიიღეს თავიანთი ქონების იავარყოფა(ებრ.10,34). სხვები კი მას ვნებით მოიხვეჭენ, ამიტომ, როცა მათ მონაგების დატოვებას შესთავაზებენ, მწუხარებას ეძლევიან, მსგავსად სახარებისეული მდიდრისა, დამწუხრებული რომ წავიდა(მათ.19.22); და თუ მართლაც დაკარგავენ მას, საშინლად განიცდიან. ამგვარად ამხელს ქონების დაკარგვა მის ვნებით ან ვნების გარეშე მომპოვებელს.
90. დიდ მლოცველებს დემონები ესხმიან თავს, მათ გონებას გრძნობად საგნებზე ფიქრით იპყრობენ და ამით ლოცვას განაშორებენ. შემეცნებაში წამატებულთ კი ხანგრძლივად ამყოფებენ ვნებიან გულისთქმათა გარემოცვაში, ხოლო შრომით ღვაწლში მყოფთ უბიძგებენ, საქმით შესცოდონ. წყეულნი ყველას სხვადასხვა ხერხით ებრძვიან, რათა ადამიანები ღმერთს განაშორონ.
91. ღვთის განგებით, ვინც ღვთისმოსაობაში იწვრთნება, ამქვეყნად შემდეგი სამი სახის საცდურით გამოიცდება: ან კეთღილდღეობათა მინიჭებით, როგორიცაა: ჯანმრთელობა, სილამაზე, მრავალშვილიანობა , სიმდიდრე, დიდება და ამის მსგავსნი; ან განსაცდელის მოვლინებით, როგორიცაა; შვილების, მამულის, დიდების დაკარგვა; ან იმით, რაც სხეულს ტანჯავს, მაგალითად, ავადმყოფობით, წამებით და სხვა. პირველთ უფალი ეუბნება: ვერც ერთი თქვენგანი, „ვინც არ განუდგება ყველაფერს, რაც აბადია, ვერ იქნება ჩემი მოწაფე“ (ლუკ.14.33);მეორეთ და მესამეთ კი; „მოთმინებითა თქვენითა მოიპოვეთ სული თქვენი“ (ლუკ.21,19)
92. ამბობენ, რომ სხეულის მდდგომარეობას ცვლის და, აქედან გამომდინარე, გონებაში ვნებებს ან უბიწო აზრებს წარმოშობს შემდეგი ოთხი მოზეზი: ანგელოზები, დემონები, ჰაერი, საკვები. ამბობენ, რომ ანგელოზები, სიტყვით ცვლიან;დემონები - შეხებით; ჰაერი - თავისი ცვალებადობით; საკვები - საჭმლისა და წყლის რაოდენობით, მათი ზედმეტი ან ნაკლები მიღებით. გარდა ამისა, ნათქვამია, რომ ცვლილეები მეხსიერების, სმენისა და მხედველობის მეშვეობით ხდება კიდევ მაშინ, როცა სული წინასწარ სამწუხარო ან სასიხარულო ვითარებათა ზეგავლენის ქვეშ ექცევა და, მათგან დაზარალებული სხეულის მდგომარეობის შეცვლას იწვევს; ხოლო მდგომარეობაშეცვლილი სხეული, ზემოთქმულის თანახმად, გონებას შესაბამის გულისთქმას აწვდის.
93. თავისთავად სიკვდილი ღვთისაგან განშორებაა; სიკვდილის ნესტარი კი ცოდვაა, რომლის აღსრლებითაც ადამი ერთდროულად განიდევნა ცხოვრების ხიდანაც, სამოთხიდანაც და ღვთისგანაც, რასაც თან გარდგუვალი სიკვდილი მოჰყვა. ცხოვრება ხომ სინამდვილეში არის ის, ვინც გვეუბნება: „ მე ვარ ცხოვრება“ (იოან.14,6). მან მკვდრეთით მყოფმა, კვლავ განახოცხლა მკვდარი.
94. როცა რაიმე იწერება, იწერება ან საკუთარი თავის სამახსოვროდ, ან სხვათა სასარგებლოდ, ან ამ ორივე მოზნისათვის ერთად, ან ვინმეს საზიანოდ, ან საჩვენებლად, ან საჭიროების გამო.
95. „ადგილი მწვანვილი“ (ფს.22,2„ არის ქმედითი სათნოება; „წყალი განსასვენებული„ კი არის ქმნილებათა შეცნობა.
96. „აჩრდილი სიკვდილისა„ არის ადამიანის სიცოცხლე. და მას, ვინც ღმერთთანაა და ვისთანაც ღმერთია, შეუძლია თამამად თქვას: „ვიდოდიღათუ შორის აჩრდილთა სიკვდილისათა, არა შემიშინოს მე ბოროტისაგან, რამეთუ შენ ჩემთანა ხარ“ (ფს.22,4).
97. წმინდა გონება უმწიკვლოდ უცქერის საგნებს, მოზომილად წარმოთქმული სიტყვა ნანახს ისე გადმოცემს, თითქოს სხვისი თვალით უცქერდეს, ხოლო მახვილი ყურთასმენა კარგად გაიგონებს ნათქვამს. სამივე ამ თვისების არმქონე კი მთქმელს გაკიცხავს.
98. ღმერთთან ის არის, ვინც შეიცნო წმნდა სამება, მისი ქმნილებანი და ზრახვანი და ვინც სულის ვნების წარმომშობ ნაწილს უბიწოდ იმარხავს.
99. ამბობენ, „კვერთხი„ ღვთის მსჯავრს აღნიშნავს, ხოლო „ არგანი„ - განზრახვას. ვინც ეს შეიცნო. შეუძლია, თქვას: „კვერთხმან შენმან და არგანმან შენმან, ამათ ნუგეშინის მცეს მე“ (ფს.22,4).
100. როცა გონება ვნებათაგან განთავისუფლდება და ჭეშმარიტების შემეცნებით განათლდება, მაშინ შეძლებს უფალთანაც ჰგიებდეს და ჯეროვნადაც ოლოცოს.