1. აზრებისა და საგნების გონივრული გამოყენება უბიწოებას, სიყვარულსა და ცოდნას გვანიჭებს, ხოლო უგნური - თავშეუკავებლობას, სიძულვილსა და უცოდინრობას.
2. „განმზადე წინაშე ჩემსა ტაბლა“. ‘ტაბლა“ აქ ქმედით სათნოებას აღნიშნავს, რამეთუ ის იესო ქრისტეს მიერ ჩვენს მაჭირვებელთა წინააღმდეგაა განმზადებული; „ზეთით“ გაპოხილი გონება ქმნილებათა ჭვრეტას აღნიშნავს; „სასმელი“ ღვთისა - ღვთის შემეცნებას; „წყალობა“ მისი არის სიტყვა ღვთისა და ღმერთი, რამეთუ ის თავისი განკაცებით ჩვენთანაა ყოველთა დღეთა ცხოვრებისა ჩვენისათა, ვიდრე არ მოიძიებს ყველა საცხონებელს ისე, როგორც პავლე მოიძია. „სახლი“ აღნიშნავს სასუფეველს, რომელშიც მკვიდრობს ყველა წმიდანი; „დღეთა განგრძობა“ არის საუკუნო ცხოვრება (ფს 22,5,6).
3. ცოდვები სულიერ ძალთა ე.ი. გონების, გულისთქმისა და გულისწყრომის არასწორი გამოყენების შედეგად შეგვემთხვევა. გონების ძალის არასწორი გამოყენებაა: უვიცობა და განუსჯელობა, გულისწყრომისა და გულისთქმის ძალთა - სიძულვილი და თავშეუკავებლობა. მათი კეთილი გამოყენებაა: ცოდნა, კეთილგონიერება, სიყვარული და უბიწოება. ამგვარ ვითარებაში ღვთისაგან ქმნილთა და არსებულთა შორის არაფერია ბოროტი.
4. ბოროტებაა არა საკვები, არამედ ნაყროვანება, არა შვილიერება, არამედ სიძვა, არა ფული, არამედ ვერცხლისმოყვარეობა, არა დიდება, არამედ პატივმოყვარეობა. და როცა ეს ასეა, მაშინ არაფერია ბოროტი, გარდა ბოროტად გამოყენებისა, რაც ბუნების (სულიერი ძალები და მათი კეთილად წარმართვა) მოქმედების საკითხში გონების დაუდევრობით გამოიხატება.
5. განუსჯელი გულისწყრომა , უგუნური გულისთქმა, წინდაუხედავი ოცნება არის დემონებში არსებული ბოროტება, ამბობს ნეტარი დიონისე, მაგრამ განუსჯელობა, უგუნურება დ წინდაუხედაობა გონიერ ქმნილებებში განსჯის უნარის, გონიერებისა და წინდახედულობის დაკარგვის შედეგია. რაიმეს დაკარგვა კი მხოლოდ მისი ქონების და ფლობის შემდეგ შეიძლება. მაშასადამე, იყო დრო, როცა მათში განსჯის უნარიც, გონიერებაცა და მოკრძალებული წინდახედულებაც სუფევდა. თუკი ეს ასეა, მაშინ დემონები თავისი ბუნებით არ ყოფილან ბოროტნი; მაგრამ ბუნებრივი ძალების ბოროტად გამოყენების შედეგად ისინი ბოროტნი გახდნენ.
6. თავშეუკავებლობის წარმომქმნელი ვნება სხვაა, სიძულვილისა სხვა, ხოლო თავშეუკავებლობისა და სიძულვილისა ერთად კი - სხვა.
7. ნაყროვანება და გემოთმოყვარეობა არის სიბილწის მიზეზი; ვერცხლისმოყვარეობა და პატივმოყვარეობა - მოყვასის სიძულვილისა; მათი მშობელი. თავმოყვარეობა, კი ორივეს მიზეზია.
8. თავმოყვარეობა სხეულის ვნებიანი და განუსჯელი სიყვარულია. მათი საპირისპიროა სიყვარული და თავშეკავება. ცხადია, თავმოყვარეობის მქონეს ყველა სხვა ვნება გააჩნია.
9. „არავის, ამბობს მოციქული, არასოდეს მოუძულებია თავისი ხორცი“ (ეფეს.5, 29). მაგრამ, მიუხედავად ამისა, „თრგუნავს და იმონებს მას“ (კორ.9, 27). იმით, რომ აძლევს მხოლოდ „საჭმელსა და ტანსაცმელს“ (1 ტიმ.6.8). და მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს სიცოცხლისათვის აუცილებელია. ასე, ვნებათა გარეშე, უყვართ სხეული და, როგორც ღვთის მსახურს, კვებავენ და ათბობენ მას, რათა დაუძლურებისაგან დაიცვან.
10. ვისაც ვინ უყვარს, ყოველნაირად ცდილობს, მას აამოს. ამრიგად, ვისაც ღმერთი უყვარს, ის, რა თქმა უნდა, მის სათნოყოფას ლამობს; ხოლო, ვისაც სხეული უყვარს, ის მის საამებლად მოქმედებს.
11. ღვთისათვის სათნოა სიყვარული, უბიწოება, ცოდნა და ლოცვა. სხეულისათვის კი სათნოა ნაყროვანება, თავშეუკავებლობა და ყოველივე ამის მსგავსი. ამიტომ „რომელნი იგი ხორცთა შინა არიან ღმრთისა სათნო ყოფად ვერ ძალ-უძს“ (რომ 8.8).ხოლო „მათ, რომელნიც არიან ქრისტესნი, ჯვარს აცვეს ხორცი მისი სურვილებითა და ვნებებით“ (გალ. 5,24).
12. როცა გონება ღვთისაკენ მიილტვის, მაშინ სხეულს იმონებს და, სიცოცხლისათვის აუცილებლის გარდა, არაფერს აძლევს მას; ხოლო როცა გონება სხეულისაკენ იხრება, მაშინ მისი ვნებების მონა ხდება და „ხორცისათვის ზრუნვას ავხორცობად აქცევს“ (რომ.13,14).
13. თუ გულისთქმათაგან განთავისუფლება გსურს, ვნებებს უმკურნალე და გონებიდან მათ განდევნასაც შეძლებ. სიძვის ვნებასთან ბრძოლისას იმარხულე, იფხიზლე, იშრომე და განმარტოვდი; მრისხანებისა და მოწყნიების ჟამს არარაობად შერაცხე დიდებაც, უბრალოებაც და სხვა მიწიერი საგნები; გულღვარძლიანობისას შეურაცხმყოფელთათვის ილოცე და განთავისუფლდები.
14. ნუ დაემსგავსები ადამიანთა შორის უსუსტესს, უმჯობესია, სიყვარულის მცნებაში განვითარდე. როცა სიამაყის უფსკურლში ჩაცვენილ ადამიანებს ემსგავსები და შენს თავს სიყვარულის საკითხში ავითარებ, მაშინ სიმდაბლის მწვერვალს აღწევ.
15. თუ მოყვასისადმი სიყვარულის მცნებას ზუსტად იცავ, მაშინ რატომ შთაინერგავ მისდამი წყენის სიმწარეს? განა ცხადი არაა, რომ შენ წარმავალ სიყვარულს ანიჭებ უპირატესობას და ამის გამო ომს უცხადებ მოძმეს?
16. ოქრო არა იმდენად საჭიროების გამოა ადამიანთათვის სასურველი, რამდენადაც იმის გამო, რომ ბევრი მისი მეშვეობით ავხორცობას იკმაყოფილებს.
17. სიმდიდრის სიყვარულის სამი მიზეზი არსებობს: ავხორცობა, პატივმოყვარეობა და ურწმუნოება. პირველ ორზე უფრო ძლიერი ურწმუნოებაა.
18. ავხორცს უყვარს ფული, რათა მისი მეშვეობით ინეტაროს, პატივმოყვარეს, რათა სახელი მოიხვეჭოს, ხოლო ურწმუნოს, რათა დამალოს და შეინახოს იგი, რადგან ან შიმშილის, ან სიბერის, ან ავადმყოფობის, ან დევნის ეშინია და ფულის იმედი უფრო მეტად აქვს, ვიდრე ღვთისა, რომელიც ყველა ქმნილების შემოქმედია და თვით უკანასკნელ და უმცირეს არსებებზეც კი ზრუნავს.
19. ქონებას ადამიანთა ოთხი ტიპი აგროვებს: სამი ზემოხსენებული და მეოთხე - კარგი მეოჯახე; ცხადია, რომ ეს უკანასკნელი მართებულად იხვეჭს, რათა არ გაღარიბდეს და ყველას საჭიროებისამებრ მიაგოს.
20. ყველა ვნებიანი ფიქრი ან სულის გულისთქმის ნაწილს აღძრავს, ან გულისწყრომის ნაწილს აშფოთებს, ან გონების ნაწილს აბნელებს, რის გამოც გონება სულიერი ჭვრტისა და ლოცვითი აღმაფრენისათვის ბრმავდება. ამიტომ მონაზონს, განსაკუთრებით მდუმარებაში მყოფს, გულისთქმის მოშთობა და მათი წარმომშობი მიზეზების შეცნობა და აღკვეთა მართებს. შეცნობა კი შემდეგნაირად შეიძლება: სულის გულისთქმის ნაწილს დედაკაცის ვნებიანი მოგონება აღძრავს, ხოლო მათი მიზეზი ჭამასა და სმაში თავშეუკავებლობა და დედაკაცებთან ხშირი, უგუნური ურთიერთობაა. მათი აღმკვეთია: შიმშილი. წყურვილი, მღვიძარება და განმარტოება. გულისწყრომას იმ ადამიანების ვნებიანი მოგონება აშფოთებს, რომელთაც გვაწყენინეს. ამის მიზეზებია ავხორცობა, პატივმოყვარეობა და ანგარება. ვნებიანი ადამიანი შფოთდება იმის გამო, რომ ყოველივე ეს ან დაკარგა, ანდა ვერ მიიღო. ისინი აღიკვეთებიან, თუ ღვთის სიყვარულის გამო ამ საგნებს არარაობად შევრაცხავთ.
21. ღმერთმა იცის თავისი თავი და თავისი ქმნილებებიც იცის; წმიდა ძალებმაც იციან ღმერთი და ღვთის ქმნილებებიც იციან. მაგრამ წმიდა ძალებმა ღმერთი და მისი ქმნილებები ისე არ იციან, როგორც ღმერთმა იცის თვისი თავი და თავისი ქმნილებები.
22. ღმერთმა თავისი თავი თავისი ნეტარი ბუნებიდან იცის, ხოლო თავისი ქმნილებები თავისი სიბრძნის გამო, რომლითაც და რომელშიც შექმნა ყოველივე: წმიდა ძალებმა კი ღმერთი, ჭეშმარიტად ყოველივეზე უზენაესი, ღვთიური ცოდნის თანაზიარობით იციან, ხოლო მისი ქმნილებები მათში ასებული გონივრული განჭვრეტის უნარის მეშვეობით.
23. ქმნილებები გონების მიღმა არიან, მათი განჭვრეტა კი გონებაში ხდება. მაგრამ დაუსაბამო, უკიდეგანო და გამოუთქმელ ღმერთში ასე არ ხდება, იგი ყველა მისით არსებულს სიცოცხლეს, კეთილდღეობასა და უკვდავებას ანიჭებს.
24. წმიდა ღმერთს, მის სიკეთესა და სიბრძნეს გონიერი და მოაზროვნე არსება თავისი არსებობით, სიკეთის უნარითა და მარადიულობის მადლით ეზიარება. ამ მადლით იგი ღმერთს შეიმეცნებს, ღმთის ქმნილებებს კი - როგორც ზემოთ ითქვა, ქმნილებებში არსებული ყოვლისმომცველი სიბრძნით, რომელიც აზრების მეშვეობით დახვეწილად აისახება გონებაში.
25. როცა ღმერთმა გონიერი და ჭკვიანი არსებანი თავისი უდიდესი სიკეთით არსად მოიყვანა, ამ ქმნილებებს დასაფარავად, დასაცავად და სახსნელად შემდეგი ოთხი ღვთიური თვისება მიანიჭა: არსებობა, მარადიულობა, სიკეთე და სიბრძნე. ამათგან პირველი ორი არსებობისათვის მიანიჭა, ხოლო ბოლო ორი ზნეობრივი ნიჭის სახით, არსებობისათვის - არსებობა და მარადიულობა, ხოლო ზნეობრივი ნიჭის სახით - სიკეთე და სიბრძნე, რათა ქმნილება ამით იმის თანაზიარი გამხდარიყო, რაც თავდ ღმერთია. ამიტომაა ნათქვამი, რომ ადამიანი ღვთის ხატად და მსგავსად შეიქმნა. ხატადაა შექმნილი, როგორც ჭეშმარიტი ჭეშმარიტისაგან, მარადიული - მარადიულისაგან, თუმცა ის არ არის დაუსაბამო, მაგრამ დაუსრულებელია; მსგავსად შექმნილია, როგორც კეთლი კეთილისაგან, როგორც ბრძენი ბრძენისაგან, მადლის წყალობით, ის ისეთი იყო, როგორიც ღმერთია თავისი ბუნებით. როგორც ღვთის ხატი, ყველა არსება გონიერია, როგორც მსგავსი, მხოლოდ ზოგიერთია კეთილი და ბრძენი.
26. ყველა გონიერი და ჭკვიანი არსება ორად იყოფა, ე.ი. ანგელოზრურ და ადამიანურ არსებად. მთელი ანგელოზური სამყარო კვლავ ორ მთავარ ზნეობრივ დაჯგუფებად და ნაწილად იყოფა: წმინდად და არაწმინდად, ე.ი. წმიდა ძალებად და არაწმიდა ანგელოზებად; მთელი კაცთა მოდგმა კი მხოლოდ ორ ნაწილად, ე.ი. ღვთისმოსავებად და უკეთურებად იყოფა.
27. ღმერთს, როგორც თავისთავად არსებულს, თავისთავად კეთილსა და ბრძენს, ანდა უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ , როგორც ყველაზე უზენაეს არსებას, არაფერი გააჩნია საპირისპირო. მაგრამ ქმნილებებს, როგორც მხოლოდ თანაზიარობითა და მადლის წყალობით არსებულთ, თვით ყველაზე გონიერთ და სიკეთისა და სიბრძნის მადლის მქონეთაც კი, გააჩნია საპირისპირო, კერძოდ, ყოფნა და არყოფნა, სიკეთისა და სიბრძნის ნიჭი და ბოროტება და უმეცრება. მათი მარადიულობა და არყოფნა შემოქმედს ხელეწიფება, ხოლო ღვთს მადლისა და სიბრზნის თანაზიარობა და არათანაზიარობა გონიერ ქმნილებათა ნებაზეა დამოკიდებული.
28. ელინები ვარაუდობდნენ რა, რომ ქმნილებათა ბუნება დასაბამიდან ღმერთთან იყო და რომ მათ ღვთისაგან მხოლოდ თავიანთი თვისებები მიიღეს, ამბობდნენ, რომ ქმნილებათა ბუნებას არაფერი გააჩნია საპირისპირო, არამედ საპირისპირო მხოლოდ მათ თვისებებშია. მაგრამ ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ერთ მთლიან ღვთიურ ბუნებას, როგორც მარადიულს, უკიდეგანოსა და ყველა სხვა არსებისათვის მარადისობის მიმინჭებელს, არაფერი გააჩნია საპირისპირო. ქმნილებათა ბუნებას კი არყოფნა უპირისპირდება და მათ მარადიულობა ან არყოფნა თვით ღვთის ნებაზეა დამოკიდებული. მაგრამ რადგანაც ღვთის მადლი უცვალებელი და მოუშლელილა, ამიტომ ქმნილება, როგორიც ყოველთვის იყო, ისეთივე იქნება, თუმცა კი, მას მომავალი ყოვლისმპყრობელი ძალით მოსილს, როგორც ითქვა, გააჩნია თავისი საპირისპირო - არყოფნა, რადგან ღვთს მიერ არყოფნიდან ყოფნადაა მოყვანილი და ღვთისავე ნებაა, იარსებებს თუ არა იგი.
29. ყველს ქმნილება ან გონიერი და ჭკვიანია და თავის თავში გააჩნია საპირისპირო, ე.ი. სიკეთე და ბოროტება, ცოდნა და უმეცრება, ან სხვადასხვა სხეულის მქონეა, ისეთი საპირისპირო შედგენილობით, როგორიცაა: მიწა, ჰაერი, ცეცხლი და წყალი. პირველი სრულიად უსხეულო და არანივთიერია, თუმცა კი ზოგი მათგანი სხეულს უკავშირდება, მეორე კი მხოლოდ ნივთიერებებისა და გარეგნული სახისაგან შედგება.
30. ყველა სხეული მოქმედების უნარის არმქონეა; ისინი სულის მეშვეობით მოქმედებენ. ზოგი გონიერი სულით მოქმედებს, ზოგი - უგუნურით, ზოგი კი - უგრძნობით.
31. სულიერ ძალთა შორის ზოგი მასაზრდოებელი და მზრდელია, ზოგი - წარმომსახველი და განმზრახველი. ბოლოს, ზოგი - გონიერი და მოაზროვნე. პირველ მათგანს მცენარეები მიეკუთვნება, მეორეს პირველთან ერთად, ცხოველები, ხოლო მესამეს, პირველ ორთან ერთად, - ადამიანი, პირველი ორი ძალა ხრწნადია, ხოლო მესამე -უხრწნელი და უკვდავი.
32. წმიდა ძალნი ერთმანეთისადმი განათლების გადაცემით ადამიანის ბუნებასაც გადასცემენ მათში არსებულ სიკეთესა და ცოდნას. სიკეთეში უგულისხმება ღმერთს მიმსგავსებული სიკეთე, რომლითაც თავის თავსაც სიკეთესუყოფენ, ერთმანეთსაც და მათზე მდაბალ არსებებსაც, რითაც მათ ღვთივსათნოს ხდიან; ცოდნას კი იმისას გადასცემენ, რომ ღმერთი უზენაესია, რამეთუ „ შენ, - ამბობს წინასწარმეტყველი, უფალო უკუნისამდე ჰგიე“ (ფს.91, 9). ისინი ან ხორციელ არსებათა შესახებ ასწავლიან რაღაც უღრმესს, ან უხორცო არსებათა შესახებ რაღაც უზუსტესს, ან განგების შესახებ რაღაც უცხადესს, ან სამსჯავროს შესახებ უგარკვეულესს.
33. გონების მანკიერების საფუძველია, პირველ რიგში, არასწორი ცოდნა, მეორე - საყოველთაოდ აუცილებლის უცოდინრობა, ( ამას ვამბობ ადამიანის გონებასთან დაკავშირებით, რამეთუ ანგელოზთათვის არაა ნიშანდობლივი რაიმეს ნაწილობრივი ცოდნა); მესამე - ვნებიანი გულისთქმანი, მეოთხე - ცოდვის მოსურვება.
34. სული მანკიერია იმის გამო, რომ იგი თავისი ბუნებისამებრ არ მოქმედებს და ამიტომ მასში ვნებიანი გულისთქმანი წარმოიქმნება. ბუნებისამებრ კი სული მაშინ მოქმედებს, როცა მის ვნებიან ძალებზე,ე.ი. გულისწყრომასა და გულისთქმაზე, საგნების ზემოქმედებისა და ამით გამოწვეული ფიქრის შედეგად იგი უბიწო რჩება.
35. სხეულის მანკიერება არის საქმით აღსრულებული ცოდვა.
36. მდუმარება მას უყვარს, ვინც მიწიერს არ ელტვის; ყველა ადამიანი მას უყვარს, ვისაც რაიმე ადამიანური არ უყვარს; და ღვთისა და ღვთიურის ცოდნა მას გააჩნია, ვინც ვერ ცდუნდება ვერც სხვისი დაცემით და ვერც სხვისით აღძრული ეჭვის გულისთქმის მეშვეობით.
37. მნიშვნელოვანია საგნებისადმი ვნების უქონლობა, მაგრამ გაცილებით უკეთესია, როცა უბიწო ხარ მათზე ფიქრის ჟამს.
38. სიყვარული და თავშეკავება გონებას უბიწოდ იცავს საგნებთან ურთიერთობაშიც და მათზე ფიქრის დროსაც.
39. ღვთისმოყვარულის გონება არა საგნებისა და მათზე ფიქრის, არამედ იმ ვნების წინააღმდეგ იბრძვის, რომელიც ფიქრებს ახლავს, ე.ი. ის ეწინააღმდეგება არა დედაკაცს, ან მაწუხებელს და მათ წარმოსახვას, არამედ ვნებებს, რომლებიც ამ წარმოსახვებს ახლავს.
40. დემონების წინააღმდეგ მონაზვნის ბრძოლას წარმოადგენს ის, რომ ვნებები ფიქრებისაგან განაცალკებოს, რამეთუ, ამის გარეშე, იგი ვერ შეძლებს საგნებისადმი უბიწოდ ცქერას.
41. საგანი სხვაა, ფიქრი - სხვა და ვნება - სხვა. მაგალითად, საგანია მამაკაცი, დედაკაცი და სხვა, ფიქრი - მათი უბიწოდ წარმოსახვა, ვნება - მათი ან უგონო სიყვარული, ან განუსჯელი სიძულვილი. ამგვარ ვნებებს ებრძვის მონაზონი.
42. ვნებიანი ფიქრი რთულია, რადგან ვნებისა და ფიქრისაგან შედგება. ჩამოვაშოროთ ფიქრს ვნება და დარჩება უმწიკვლო ფიქრი. თუ ეს გსურს, მაშინ სულიერი სიყვარულისა და თავშეკავების მეშვეობით ჩამოაშორე.
43. სათნოებანი გონებას ვნებათაგან განაშორებს, სულიერი ჭვრეტა კი -უმნიშვნელო აზრებისაგან, ხოლო წმიდა ლოცვა მას თავად ღმერთთან მიიყვანს.
44. სათნოებანი შემეცნებისათვის შეიქმნა, შემეცნება კი - შემმეცნებლისათვის, ხოლო შემმეცნებელი იდუმალი შესამეცნებელისა და შემეცნებაზე მაღლა აღმყვანისათვის.
45. ყოვლადკმაყოფილმა ღმერთმა ქმნილებანი არმყოფობიდან ყოფად მოიყვანა არა იმიტომ, რომ რატომღაც ეს მისთვის საჭირო იყო, არამედ იმისთვის, რომ ისინი, თავიანთი შესაძლებლობებიდდან გამომდინარე, ღვთიური ნეტარების თანაზიარნი ყოფილიყვნენ და გაეხარათ. თავად ღმერთი ხარობდა თავის საქმეთა გამო, რადგან მათ მხიარულებსა და სიხარულით აღუვსებელთ ხედავდა.
46. სამყაროში მრავალია გლახაკი სულითა, მაგრამ არა მართებულად გლახაკი; მრავალია მგლოვიარე, მაგრამ ან ქონების, ან შვილის დაკარგვის გამო; მრავალია მდაბალი, მაგრამ უწმინდური ვნებების გამო; მრავალია მშიერი და მწყურვალე, მაგრამ იმიტომ, რომ უკანონოდ მიიტაცოს სხვისი და ანგარებით გამდიდრდეს; მრავალია მოწყალე, მაგრამ ხორცისა და ხორციელისადმი; და გულით წმინდანიც არიან, მაგრამ პატივმოყვარეობის გამო; მშვიდობისმყოფელნიც არიან, მაგრამ სულს სხეულს უმონებენ. ბევრია დევნილი, მაგრამ პირადი უკეთურობის გამო; ბევრია შეურაცხყოფილი, მაგრამ ბილწი ცოდვების გამო. ნეტარნი კი ისინი არიან, რომელნიც იღვწიან და იტანჯებიან ქრისტესთვის და ქრისტეს გამო. რატომ? „რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათა და რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ“ (მათ.5,3,8); და ასე შემდეგ. ისინი ნეტარნი არიან არა იმიტომ, რომ ამგვარად იღვწიან და იტანჯებიან, რამეთუ ზემოთ მოსხენიებულნიც იმავეს აკეთებენ, არამედ იმიტომ რომ იღვწიან და იტანჯებიან ქრისტეს გულისთვის და ქრისტეს გამო
47. ყოველგვარ ჩვენს ქმედებაში, როგორც მრავალგზის ითქვა, ღმერთი მიზანს უყურებს, მისთვის ვიქმთ თუ სხვა მიზეზის გამო. ამიტომ როცა რაიმე კეთილის გაკეთება გვსურს, მიზნად კაცთმოყვარეობა კი არ უნდა დავისახოთ, არამედ ღვთისათვის სათნო ყოფა. მარადიულად ღმერთს რომ ვუცქიროთ, ყველაფერი მისთვის უნდა ვაკეთოთ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამაოდ გავირჯებით და სასჯელსაც დამიმსახურებთ.
48. ლოცვის ჟამს გონებიდან განაგდე ადამიანურ საგნებზე უმნიშვნელო ფიქრიც და ქმნილებათა ჭვრეტაც, რათა მცირედზე ოცნებით მას არ განეშორო, ვინც ყველა არსებაზე უსაზღვროდ უმჯობესია.
49. თუ ღმერთს ჭეშმარიტად შევიყვარებთ, მაშინ ამ სიყვარულით ვნებებსაც აღმოვფხვრით. ღვთის ჭეშმარიტი სიყვარული კი იმას ნიშნავს, რომ ის წუთისოფელს ამჯობინო, ხოლო სხეულს - სული, რაც ამქვეყნიური საგნების უარყოფასა და ღვთისადმი თავის მიძღვნაში გამოიხატება, ეს კი არის თავშეკავება, სიყვარული, ლოცვა და ფსალმუნება.
50. თუ ხანგრძლივად ღმერთს მივაპყრობთ ყურადღებას და გულდასმით ვიზრუნებთ სულის ვნებიან ნაწილზე, მაშინ გულისთქმების შემოტევისას უკვე აღარ გადავუხვევთ მართებული გზიდან, არამედ ზუსტად გავიგებთ მათ მიზეზებს და აღვკვეთთ მათ, წინდახედულები გავხდებით, ისე რომ ჩვენზე ახდება წინასწარმეტყველური სიტყვები: „და იხილა თვალმან ჩემმან მტერთა ჩემთა, და მათთვის რომელნი აღდგომილ არიან ჩემ ზედა ბოროტებით, ესმა ყურსა ჩემსა“.(ფს.91,12).
51. როცა ხედავ, რომ წუთისოფელზე ფიქრისას შენი გონება ღვთისმოსაობითა და მართებულად მოქმედებს, იცოდე, რომ შენი სხეულიც წმინდა და უცოდველია. ხოლო, როცა ცოდვილი ფიქრებით მოცულ გონებას ხედავ და ამას არ აღკვეთ, მაშინ იცოდე, რომ შენი სხეულიც არ დააყოვნებს იმავე ცოდვაში ჩავარდნას.
52. როგორც სხეულისთვის არსებობს ნივთიერი სამყარო, ასევე გონებისთვის - წარმოსახვითი სამყარო და როგორც დედაკაცის სხეულთან მრუშობს სხეული, ასევე გონებაც წარმოსახული დედაკაცის სხეულთან მრუშობს თავისი წარმოსახული სხეულით, რამეთუ ის წარმოსახვით თავის სხეულს წარმოსახული დედაკაცის სხეულთან ერთად ხედავს. ასევე იგი ფიქრში სამაგიეროს მიაგებს თავის წარმოსახელ მაწუხებელს. იგივე ხდება სხვა ცოდვათა შემთხვევაშიც, რამეთუ რასაც სხეული ნივთიერ სამყაროში საქმით აკეთებს, იმასვე ფიქრებით სჩადის გონება წარმოსახულ სამყაროში.
53. განა არ უნდა შეძრწუნდეს, შეშფოფდეს და გაოგნდეს გონება, როცა „მამა ღმერთი არავის ჰსჯის, არამედ მთელი მსჯავრი მისცა ძეს“ (იოან.5,22), ძე კი გვეუბნება;“ნუ განიკითხავთ, რათა არა განიკითხნეთ“ (მათ.7.1), „ნუ განიკითხავთ და არა განიკითხნეთ“ (ლუკ.6.37), მსგავსად ამისა, მოციქული ამბობს „ნაადრევად ნუ განიკითხავთ, ვიდრე არ მოვა უფალი“ (1 კორ.4,5), და კიდევ:“რომლითაც სხვას განსჯი, შენსავე თავს განსჯი“ (რომ.2,1); მაშინ, გეკითხებით, როცა ეს ასეა, ადამიანები თავს რატომ ანებებენ საკუთარ ცოდვებზე ტირილს, ძე ღმერთს ართმევენ განსჯის უფლებას და თვითონ, თითქოსდა უცოდველნი, სჯიან და ასამართლებენ ერთმანეთს? ცა მრისხანებს ამის გამო და მოწა ირყევა, მათ კი, გრძნობადაკგრგულთ, არ რცხვენიათ ამისა!
54. ვინც დაინტერესებულია სხვისი ცოდვებით, ან ეჭვის საფუძველზე განიკითხავს ძმას, მას ჯერ კიდევ არ ჩაუყრია სინანულის საძირკველი და არ გარჯილა,შეეცნო საკუთარი ცოდვები, რომლებიც, მართლაც რომ, უმძიმესი ტვირთია და არ უწყის ადამიანმა, თუ რატომ არის „გულფიცხი, ამაოების მოყვარული და სიცრუის მაძიებელი“ (ფს.4.3). იმიტომ რომ , უგუნური და ბნელში მოარული, თავის ცოდვებს ივიწყებს და მხოლიდ ეჭვების საფუძველზე ფიქრობს სხვის ნამდვილ თუ წარმოსახულ ცოდვებზე.
55. თავმოყვარეობა, როგორც არაერთგზის თქმულა, ყველა ვნებიანი გულისთქმის მიზეზია, რამეთუ მისგან სულის გულისთქმის ნაწილის სამი უმთავრესი გულისთქმა წარმოიქმნება: ნაყროვანება, ვერცხლისმოყვარეობა და პატივმოყვარეობა. ნაყროვანებას სიძვის გულისთქმა მოჰყვება, ვერცხლისმოყვარეობას - ანგარებისა, პატივმოყვარეობას - ამპარტავნობისა, სხვა დანარჩენი კი, მაგალითად; მრისხანების, გულღვარძლიანობის, სასოწარკვეთის, შურის, ცილისწამებისა და სხვა გულისთქმანი, აღნიშნული სამის შედეგია. ეს ვნებები მძიმე ლოდივით აწვებიან გონებას, ნივთიერ საგნებზე აჯაჭვავენ და მიწისაკენ მიდრეკენ მას, რადგან გონება თავისი ბუნებით ცეცხლზე უფრო მსუბუქი და ფაქიზია.
56. ყველა ვნების დასაწყისი თავმოყვარეობაა. ხოლო დასასრული - ამპარტავნობა. თავმოყვარეობა სხეულის განუსჯელი სიყვარულია, მისი აღმკვეთი ყველა მისგან წარმოქმნილ ვნებას აღკვეთს.
57. როგორც ხორციელ მშობლებს უყვართ თავიანთი შობილი, ასევე გონებაც, ბუნებრივია, თავის აზრებს ეჯაჭვება და, როგორც მიკერძოებულ მშობელს თავისი შვილი ყველაზე ზრდილი და განვითარებული ჰგონია, სინამდვილეში კი ის, შეიძლება, სხვებზე უარესიც იყოს, ასევე უგუნურ გონებასაც თავისი აზრები ყველაზე ბრძნულად ეჩვენება, თუმცა კი, შეიძლება, ისინი ყველაზე სულელური იყოს. ბრძენს კი ასეთად არ მიაჩნია თავისი აზრები, მაგრამ მაშინაც კი, როცა მათი ჭეშმარიტება და სიკეთე უდასტურდება, მით უფრო არ ენდობა საკუთარ მსჯავრს, არამედ ბრძენთ აქცევს თავისი აზრებისა და განსჯის მსაჯულად, „ცუდად ხომ არ ჰრბიოდა და ჰრბის“ (გალ.2.2) და მათგან იღებს დასტურს.
58. როცა რომელიმე უწმინდურ ვნებას, მაგალითად, ნაყროვანებას ან მრუშობას, ან ანგარებას, დაამარცხებ,მაშინვე თავს პატივმოყვარეობის გულისთქმა დაგესხმება. ხოლო როცა მას დაამარცხებ, ამპარტავნობის გულისთქმა დაგძლევს.
59. როცა სულს ყველა უწმინდრი ვნება დაეუფლება, მისგან პატივმოყვარეობის გულისთქმას განდევნის, ხოლო გამარჯვების შემთხვევაში მას სულში შესვლის საშუალებას აძლევს.
60. პატივმოყვარეობა ამპარტავნობას შობს, რომელიც ზოგჯერ უარყოფილია, ზოგჯერ კი შეწყნარებული. მისი უარყოფისას საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენა გვექმნება, ხოლო შეწყნარებისას ქედმაღლობის გრძნობა გვეუფლება.
61. ღვთის შემეცნების ღირსქმნილსა და ჭეშმარიტად მის სიტკბოს ზიარებულს, სძულს ყოველგვარი სიამე, რომელიც გულისთქმის ძალისაგან წარმოიქმნება.
62. პატივმოყვარეობა ფარული ღვაწლით აღიკვეთება, ამპარტავნობა კი ჯეროვნად აღსრულებული საქმეების ღვთისადმი მიწერით.
63. მიწიერი სურვილებით მართული ან საჭმელ-სასმელს ნატრობს, ან ავხორცობის დაკმაყოფილებას, ან ადამიანურ დიდებას, ან სიმდიდრეს, ან სხვას ისეთს, რაც ამას მოსდვეს; და თუ გონება ამ საგნებზე უკეთესს ისეთს ვერაფერს ჰპოვებს, რაზეც თავის გულისწადილს გადაიტანს, მაშინ სიცოცხლის ბოლომდე ვერ მოახერსებს მათ შეძულებას. მათზე უკეთესი კი ღვთისადა ღვთიური საგნების შემეცნებაა.
64. ხსვადასხვა სახის სიამოვნებას უარყოფენ ან შიშის,ან იმედის, ან მათი არარაობის შეცნობის, ან კიდევ ღვთის სიყვარულის გამო.
65. ღვთიური საგნების შეცნობა, მათდამი სიყვარულის გარეშე, გონებას ბოლომდე ვერ არწმუნებს ნივთიერის სრულიად უარყოფაში და მას გრძნობადი საგნებისადმი გულისთქმა გააჩნია. ამიტომ მრავლად მოიძებნება ისეთი ადამიანი, რომელმაც ბევრი იცის, ბაგრამ, წუმპეში მყოფი ღორის მსგავსად (2პეტ.2.22), ხორციელი ვნებებით არის მოცული. რადგან მან სიკეთისადმი გარკვეული ერთგულების ჟამს,ნაწილობრივ მიიღო მისი შემეცნება, შემდეგ კი გაზარმაცებული, დაემსგავსა სულს, რომელიც სამეფო ტახტის ღირსი გახდა, მაგრამ უღირსი ცხოვრების გამო, საშინელი რისხვით გადმოაგდეს იქედან.
66. როგორც ადამიანურ საგნებზე უჯერო ფიქრი გონებას ღვთიურის უგულვებელყოფას აიძულებს, ასევე ღვთიურის უმნიშვნელო ცოდნა მას ადამიანურის სრულიად უარყოფაში ვერ არწმუნებს, იმიტომ რომ აქ ჭეშმარიტება ჩრდილში მყოფი და განსჯადია; ამიტომ საჭიროა წმინდა სიყვარულის ერთგულება, რომელიც გონებას სულიერ შემეცნებას უკავშირებს და არწმუნებს, რომ ნივთიერს არანივთიერი, გრძნობისმიერს გონებისმიერი და ღვთიური ამჯობინოს.
67. ყველამ, ვინც ვნებები მოიკვეთა და გულისთქმები უცოდველად აქცია, ღვთიურად ჯერ კიდევ ვერ გარდაქმნა ისინი; მას ძალუძს, არც ადამიანურს უერთგულოს და არც ღვთიურს. ეს ღვაწლში მყოფ ადამიანებს ემართებათ. ისინი ჯერ კიდევ არ გამხდარან შემეცნების ღირსნი, მაგრამ ან ტანჯვათა შიშის გამო ან ცათა სასუფევლის იმედეთ ვნებათაგან თავს იკავებენ.
68. „სარწმუნოებით ვიქცევით და არა ხედვით“ (2 კორ.5, 7). ჩვენი სარწმუნოება კი ჯერ კიდევ მსგავსია აჩრდილისა და მკითხაობისა. ამიტომ შემეცნების საკითხში უნდა ვივარჯიშოთ, რათა ხანგრძლივი სწავლებითა და ბეჯითობით მარადიულის ჭვრეტის დაულეველი უნარი შევიძინოთ.
69. თუ ჩვენ დროებით, ვნებათა მიზეზების მძლეველნი, მხოლოდ სულიერ ჭვრეტას შევუდგებით, მაგრამ მუდამ ამით არ ვიქნებით მოცულნი, კვლავ ადვილად მოვექცევით ხორციელ ვნებათა გავლენის ქვეშ და მისგან ვერანაირ სარგებელს მივიღებთ, გარდა უბრალო ცოდნისა, რომელსაც საკუთარ თავზე შექმნილი დიდი წარმოდგენა ახლავს და შედეგად შემეცნების თანდათანობითი დაბნელება და გონების ნივთიერი საგნებისადმი საბოლოო გადახრა მოსდევს.
70. სიყვარულის ვნება, რომელიც საძრახისია, გონებას ნივთიერი საგნებით იპყრობს, ხოლო სიყვარულის ვნება, რომელიც ქების ღირსია, მას ღვთაებრივს აჯაჭვავს, რადგან გონება, ჩვეულებრივ, რომელ საგანზეც შეაჩერებს ყურადღებას, იმას დაექვემდებარება, ხოლო რასაც დაექვემდებარება, სიყვარულის გულისთქმასაც იმისკენ წარმართავს: ან ღვთიურისაკენ, მისთვის დამახასიათებელი აზრებითურთ, ან ხორციელი საგნებისა და ვნებებისაკენ.
71. ღნერთმა უხილავი და ხილული სამყარო შექმნა და ასევე მან შექმნა სული და სხეული. და თუ ხილული სამყარო ესოდენ მშვენიერია, მაშინ უხილავი როგორიღა იქნება? და თუ უხილავი ხილულზე უკეთესია, მაშინ რაოდენ დიადი ყოფილა მათი შემოქმედი ღმერთი? და თუ შემოქმედი ყველა ქმნილებაზე უკეთესია, მაშინ გონებამ რა მიზეზით დაუტევა ყველაზე უკეთესი და ყველაზე უარესით, ხორციელი ვნებებით არის შეპყრობილი? ცხადია, იმის გამო, რომ ამას მიჩვეულია, შობიდანვე მასთან აქვს ურთირეთობა,ხოლო ის, რაც ყველაზე უკეთესი და უზენაესია,ჯერ კიდევ არ შეუცნია. ამრიგად, თუ ჩვენ გრძნობისმიერ სიამეთაგან ხანგრძლივი თავშეკავებისა და ღვთაებრივში განვითარების შედეგად, ამ ჩვევას თანდათან განვდევნით, მაშინ გონება ღვთაევრივისკენ წარემართება, საკუთარ ღირსებას შეიცნობს და ბოლოს მთელ თავის ერთგულებას ღვთისაკენ მიმართავს.
72. ძმის ცოდვაზე ვნების გარეშე მოსაუბრე ორი მიზეზის გამო იქცევა ასე; ან იმისთვის, რომ იგი გამოასწოროს, ან იმისთვის, რომ სხვას სარგებლობა მოუტანოს.თუ ის ან თავად მას, ან სხვას ამ მიზნების გარეშე ესაუბრება, მაშინ განიკითხავს ან განსჯის ძმას. ასეთისათვის გარდაუვალია ღვთისაგან მიტოვება. ის აუცილებლად ჩავარდება ან იმავე ან სხვა ცოდვაში და სხვათაგან მხილებული და გაკიცხული, შერცხვენილი დარჩება.
73. ერთანირად არ უნდა ვიმსჯელოთ ერთი და იმავე ცოდვის სხვადასხვა აღმსრულებელზე, არამედ სხვადასხვაგვარად (ცოდვის მიზეზთაგან გამომდინარე), რადგან ზოგი ჩვეულების გამო სცოდავს, ზოგი უნებლიეთ, თავშეუკავებელი გატაცების გამო, უკანასკნელ შემთხვევაში ადამიანი არც ცოდვის ჩადენამდე ფექრობდა ამის შესახებ და არცშეცოდების შემდეგ ჰქონია მისდამი ლტოლვა, არამედ, პირიქით, ძალზე დარდობს და იტანჯება მომხდარის გამო. სავსებით არ განიცდის ამას ის, ვინც ჩვეულებიდან გამომდინარე სცოდავს, რადგან ის ცოდვის ჩადენამდე ფიქროთ სცოდავდა და მისი აღსრულების შემდეგაც იმავე მდგომარეობაში რჩება.
74. ვინც სათნოებებს პატივმოყვარეობის გამო აღასრულებს, ცოდნასაც პატივმოყვარეობისათვის ეძიებს. მაგრამ ასეთი უკვე ვერაფერს აკეთებს და ამბობს სხვის დასამოძღვრად, არამედ ცდილობს, ყველამ, ვინც მის ნამოქმედარს ხედავს და ნათქვამს ისმენს, მისი დიდება დაინახოს. ასეთები მაშინ გამომჟღავნდებიან, როცა თავიანთი საქმეებითა და სიტყვებით შერცხვებიან და ძალზე დამწუხრდებიან არა იმიტომ, რომ ვერავინ დამოძღვრეს, რადგან მათ ეს მიზანი არ ჰქონიათ, არამედ იმიტომ, რომ ისინი დაამცირეს და შეურაცხყვეს.
75. ვერცხლისმიყვარეობის ნიშანია ის, როცა ვინმე სიხარულით იღებს და სინანულით გასცემს. ასეთი ჭეშმარიტი მომჭირნე ვერ იქნება.
76. ტანჯული შემდეგი მიზეზებით იტანს განსაცდელს: ან ღვთის სიყვარულის გამო, ან საზღაურის იმედით, ან ტანჯვათა შიშით, ან ადამიანური შიშის გამო, ან ბუნებრივი ამტანიანობით, ან პირველობის წყურვილით, ან ანგარებისათვის, ან პატივმოყვარეობის გამო, ან აუცილებლობიდან გამომდინარე.
77. სხვაა გულისთქმათაგან თავის დაღწევა, ხოლო სხვა - ვნებათაგან განთავისუფლება. ხშირად ვნებათაგან მაშინ თავისუფლდებიან, როცა ვერ ხედავენ იმ საგნებს, რომელთა მიმართაც ვნება გააჩნიათ. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ვნებანი სულში იმალებიან და, საგნებისგამოჩენასთან ერთად, აშკარავდებიან, ამიტომ გონებას საგნებთან დამოკიდებულებაში თვალ-ყური უნდა ვადევნოთ და გავარკვიოთ, თუ რისადმი გააჩნია ვნება.
78. ჭეშმარიტი მეგობარია ის, ვინც მოყვასს განსაცდელის ჟამს არ მიატოვებს, მასზე დატეხილ განსაცდელს, გასაჭირს, უბედურებასა და მწუხარებას ყოველგვარი შფოთისა და განგაშის გარეშე იტანს, როგორც საკუთარს.
79. ნუ უარყოფ სინდისს, შენთვის ყოველთვის საუკეთესოს მრჩეველს, რადგან ის შენ ღვთისა და ანგელოზთა რჩევას გთავაზობს, გულის ფარული დაბინძურებისაგან გათავისუფლებს და ამ წუთისოფლიდან გასვლის შემდეგ ღმერთთან ყოფნით გაჯილდოვებს.
80. თუ გსურს, რომ ჭკვიანი და ამასთანავე თავმდაბალიც იყო და ამპარტავნობის ვნებას არ დაემონო, საგნებში ყოველთვის ის ეძებე, რაც შენი გონებისათვის დაფარულია და როცა მიხვდები, რომ ბევრი რამ შენთვის უცნობია, საკუთარ უვიცობას აღიარებ და საკუთარ სიბრძნეს დაამდაბლებ. საკუთარი არარაობის შეცნობასთან ერთად კი მრავალ დიად და საოცარ საგანს შეიცნობ. საკუთარ ცოდნაზე ოცნება კი შემეცნებაში წარმატებას ვერ მოგიტანს.
81. ჭეშმარიტად მას სურს ცხონება, ვინც სამკურნალო საშუალებებს არ ეწინააღმდეგება; ეს საშუალებებია სხვადასხვა უბედურებით გამოწვეული განსაცდელი და მწუხარება. განსაცდელის მოწინააღმდეგემ არც ის იცის, თუ როგორი ვაჭრობა მიმდინარეობს აქ - დედამოწაზე, და არც ის, თუ როგორი მონაგებით წავა აქედან.
82. პატივმოყვარეობა და ვერცხლისმოყვარეობა ერთურთის მშობლები არიან, რადგან ზოგი პატივმოყვარეობის გამო მდიდრდება და ზოგი გამდიდრების შემდეგ ხდება პატივმოყვარე. ასეა ერში. მონაზონი კი პატივმოყვარე მაშინაა, როცაუპოვარია, ხოლო როცა ვერცხლი გააჩნია, მალავს მას და რცხვენია, რომ აქვს ნივთი, რომელიც მისი ხარისხისათვის შეუფერებელია.
83. პატივმოყვარე მონაზონი სათნოებებითა და მისი შედეგებით პატივმოყვარეობს, ამპარტავანი წარმატებებით ამპარტავნობს, აბუჩად იგდებს სხვებს და რაც ღვთისაგან გააჩნია, იმას საკუთარ თავს მიაწერს. პატივმოყვარე და ამპარტავანი ერისკაცი სილამაზით, სიმდიდრით, ძალითა და განსჯის უნარით, ან ცხოვრებისეული კეთილდღეობით პატივმოყვარეობს და ამპარტავნობს.
84. ის, რაც ერისკაცისთვის წარმატებაა, მონაზვნისათვის დაცემაა, ხოლო , რაც მონაზვნისთვისაა წარმატება, ერისკაცისთვის დაცემაა. ერისკაცის წარმატებაა სიმდიდრე, დიდება,ძლიერება, გართობა, მრავალშვილიანობა, და სხვა რამ, რომელთა მქონე მონაზონი დაიღუპება. მონაზვნის წარმატებაა უპოვარება, უბრალოება, თავშეკავება, შრომა, გაჭირვება და ამათი მსგავსი, რის უნებლლიეთ თავს დატყდომასაც წუთისოფლის მოყვარული დიდ უბედურებად მიიჩნევს და ხშირად იმ ზომამდე მიდის, რომ ყულფში სურს თავის გაყოფა, ზოგიერთი აკეთებს კიდეც ამას.
85. საკვები ორი მიზნისათვის შეიქმნა - საზრდოდ და სამკურნალოდ. ამიტომ ღვთისაგან სარგებლობისათვის ბოძებულის არამიზნისამებრ და არაჯეროვნად მიმღებნი, როგორც ავხორცნი, დაისჯებიან. ასევე ცოდვაა ყველა საგნის არასწორი გამოყენება.
86. სიმდაბლე წარმოიშობა წმინდა ლოცვით, რომელსაც ტირილი და ურვა ახლავს თან. რადგან ის (ლოცვა) მარად უფალს მოუხმობს შეწევნისათვის და არ იძლევა საკუთარ ძალასა და სიბრძნეზე მინდობისა და სხვებზე ზემოდან ცქერის საშუალებას, რაც ამპარტავნობის ვნების ორი საშინელი სენია.
87. სხვაამ ებრძოლო გულისთქმას, რათა მან ვნება არ გააღვიძოს, და სხვაა, ებრძოლო ვნებიან გულისთქმას, რათა არ მოხდეს ჩვენი ცოდვაზე დაყოლიება. ბრძოლის ეს ორივე სახე არ გვაძლევს გულისთქმათა შეწყნარების უფლებას.
88. გულღვარძლიანობას თან სდევს დარდი. ამრიგად, როცა შენს გონებაში, როგორც სარკეში, შენი შეურაცხმყოფელი ძმის სახეს გამწყრალი უცქერი, მაშინ ცხადია, რომ მისდამი გულისწყრომა გაგაჩნია. „ბოროტეულთ მათივე გზა დაღუპავთ“ (იგავ.12,24), „რამეთუ ბოროტეულთა ლამპარი ცოდვაა“ (იგავ.21, 24).
89. თუ გამწყრალი ხარ ვინმეზე, ოლოცე მისთვის, ლოცვით დაივიწყებ იმ ბოროტებით გამოწვეულ მწუხარებას, რომელიც მან მოგაყენა და ვნების მოქმედებას შეაჩერებ, რადგან მეგობრული და კაცთმოყვარე გახდები, ვნებას სავსებით განაგდებ სულიდან. ხოლო როცა ვინმე გემტერება, მისდამი ალერსიანი, მდაბალი იყავი, კეთილად იცხოვრე მასთან და მას ვნებისაგან იხსნი.
90. შურიანის მწუხარება ძნელი დასაოკებელია, რადგან ის თავის უბედურებად იმას მიიჩნევს, რაც შენში შურს. მისი დამშვიდება შეიძლება მხოლოდ მისგან ამის დამალვით. თუ ის, რაც შენ გაგაჩნია, ბევრისათვის სასარგებლოა, ხოლო მისთვის მწუხარების მომტანი, მაშინ როგორ უნდა მოიქცე? ჯეროვანია, ის აირჩიო, რაც ბევრისთვისაა სასარგებლო, მაგრამ შეძლებისდაგვარად მოშურნეც არ უნდა უგულებელყო. არ უნდა გაგიტაცოს ვნების მზაკვრობამ, დახმარების ხელი უნდა გაუწოდო არა ვნებას, არამედ მისგან დატანჯულს; სიმდაბლით შენზე უკეთესად მიიჩნიე ის, მიეცი საშუალება, ყოველთვის შენზე უპირატესი იყოს, ყველგან და ყველა საქმეში. ხოლო საკუთარი შურის დაოკებას შეძლებ, თუ მისი სიხარულის თანაზიარი გახდები, ვინც მოშურნეა და მასთან ერთად დამწუხრდები იმაზე, რაზეც ის წუხს, რადგან შეასრულებ მოციქულის მცნებას:“გიხაროდენ მოხარულთა თანა და ჰსტიროდეთ მტირალთა თანა“ (რომ.12.15).
91. ჩვენი გონება ორი რამის გავლენის ქვეშაა, რომელთაგან თითოეული თავისებურად შთაგვაგონებს: ერთი სიკეთეს, მეორე - ბოროტებას,ე.ი. ერთი ანგელოზია, მეორე - დემონი. მაგრამ გონებას გააჩნია ძალა და უფლება, რომ დანებდეს ან წინააღმდეგობა გაუწიოს იმას, რაც სურს.
92. წმინდა ძალნი სიკეთისაკენ გვიბიძგებენ, სიკეთის ბუნებრივი მარცვალი და კეთილი ნება კი გვეხმარება. დემონურ წარმონაქმნებს კი ვნება და ბოროტი ნება ანიჭებს ძალებს.
93. წმინდა გონებას თავად ღმერთი ასწავლის, ზოგჯერ კი მას წმიდა ძალნი შთააგონებენ სიკეთეს, ხოლო ზოგჯერ კი - საგანთა ბუნების განჭვრეტა.
94. გონებას, რომელიც ცოდნის ღირსი გახდა, საგნებთან მიმართებაში ზრახვათა უმწიკვლოდ, მზერის უცოდველად და ლოცვის უშფოთველად დაცვა მართებს. მაგრამ იგი ხორციელი მოთხოვნილებების ზემოქმედების გამო, რაც დემონების ძალისხმევით კვამლივით აბნელებს გონებას, ამის დაცვას ყოველთვის ვერ შეძლებს.
95. ყველაფერს, რაც გვაწუხებს, როდი ვურისხდებით, რამეთუ უფრო ხშირად დამწუხრებულნი ვართ, ვიდრე განრისხებულნი. მაგალითად, როცა რაღაც გაგვიტყდება, ან დაგვეკარგება, ან ვინმე გარდაგვეცვლება, ჩვენ მხოლოდ ვწუხვართ, ხოლო სხვა დროს, როცა არასასურველ განწყობაზე ვართ, ვმწუხარებთ და ვრისხდებით.
96. გონება, როცა საგნებზე ფიქრობს, ჩვეულებისმებრ, თითოეული ფიქრის შესაბამისად იცვლება; მათი სულიერი განჭვრეტის ჟამს კი, თითოეული განჭვრეტის შესაბამისად გარდაიქმნება. ღმერთთან ყოფნისას კი არანაირად არ იცვლება, რამეთუ უცვალებლის ჭვრეტისას, თავადაც უცვლელი და ნათლითმოსილი ხდება.
97. სრულყოფილია ის სული, რომლის გულისთქმის ძალა მთლიანად ღვთისაკენ მიილტვის.
98. სრულყოფილია ის გონება, რომელმაც, ჭეშმარიტი რწმენის წყალობით, უხილავად შეიცნო რა უხილავი, ყველა მისი ქმნილება იხილა და ღვთისაგან მათში არსებული ღვთის მზრუნველობისა და მსჯავრის ყოვლისმომცველი შემეცნება მიიღო იმდენად, რამდენადაც ეს ადამიანისათვის მისაწვდომია.
99. დრო სამ ნაწილად იყოფა (ახლანდელი, წარსული და მომავალი). რწმენა სამივე ნაწილს მოიცავს; სასოება ერთს (მომავალს). ხოლო სიყვარული ორს (ახლანდელსა და მომავალს). რწმენასა და სასოებას გააჩნია საზღვრები, ხოლო სიყვარული, რომელიც უსასრულოსთან შეერთებული და მარად მზარდია, საუკუნოდ ჰგიებს. და ამიტომ „ამათში უმეტესი სიყვარულია“ (1კორ.13, 13).