მამა პაისი მთაწმინდელი

თავი მეოთხე - კრძალვა ღვთის ლმობიერებას იწვევს

რა არის კრძალვა?

– წმიდაო მამაო, რა არის კრძალვა?

– კრძალვა ეს ღვთის შიშია, შინაგანი მოკრძალებულობა, სულიერი სიფაქიზე, კრძალული ადამიანი, შესაძლოა შევიწროებული იყოს, მაგრამ ეს იწროება მის გულში თაფლის წყაროს ადენს, ამას მის ცხოვრებაში სიხარული მოაქვს და არა – მწუხარება. კრძალული ადამიანის მოქმედებები ფაქიზი და აკურატულია, ის მკაფიოდ გრძნობს ღმერთის, ანგელოზებისა და წმიდანების მყოფობას, იგი აშკარად განიცდის, რომ მასთან არის მისი მაყვედრებელი – მფარველი ანგელოზი. მის გონებაში გამუდმებით არსებობს აზრი იმის შესახებ, რომ მისი სხეული სულიწმიდის ტაძარია. იგი უბრალო, წმინდა და კურთხეული ცხოვრებით ცხოვრობს. მოკრძალებული ადამიანი ყველგან მორიდებულად და ყურადღებიანად იქცევა, ის ყოველგვარი სიწმიდის შეგრძნობით არსებობს, მაგალითად, ის ყურადღებას აქცევს იმას, რომ ხატებს ზურგი არ შეაქციოს; იქ, სადაც ჩვეულებრივ სხდებიან ხოლმე, მაგალითად – დივანზე ან სკამზე – არ დადებს სახარებას, სულიერ წიგნს, ან – რაიმე სიწმინდეს; როდესაც ხატს უმზერს, მისი გული ფრთხიალებს, თვალები კი ცრემლით ევსება. სადმე წარწერილი ქრისტეს სახელის დანახვაზეც კი ის კრძალულებით ემთხვევა მას და მისი სული შინაგანად ტკბება. ძირს დაგდებული გაზეთის ნაგლეჯიც რომ ნახოს, რომელზედაც ქრისტეს სახელს წაიკითხავს, ან – რომელიმე წმინდა სიტყვას, მაგალითად: – „ყოვლადწმიდა სამების ტაძარი“ – ის დაიხრება, აიღებს ამ ნაგლეჯს, კრძალვით ემთხვევა და წუხს, რომ ის მიწაზე ეგდო.

– ანუ კრძალულება ერთია და ღვთისმოსაობა მეორე?

– ღვთისმოსაობა? ეს ადეკოლონია, ხოლო კრძალულება საკმეველი. ჩემთვის კრძალულება უდიდესი სათნოებაა, იმიტომ, რომ მოკრძალებული ადამიანი საღვთო მადლს იზიდავს, ის მადლისმიმღები ხდება და ბუნებრივად მყოფობს მასში. ამიტომ, როდესაც მადლი „გასცემს“ მას, ირგვლივ ყოველივე კეთილსურნელებითივსება და მის მიმართ ყველა კეთილგანწყობილია, მაშინ, როდესაც უტიფარი ადამიანი სხვებში – მოზრდილებშიც და ბავშვებშიც – სიძულვილს იწვევს. თქვენ – დედაკაცებს მამაკაცებზე უმეტესი მოკრძალება გმართებთ. ქალს თავისი ბუნებით უმეტესი კრძალულება უნდა ჰქონდეს, თუ მამაკაცს მოკრძალება არა აქვს, ის უბრალოდ, გულგრილია, ხოლო, თუ ქალი დაკარგავს მოკრძალებას, ის უმძიმეს დანაშაულამდე მიდის. ერთი კაცი მიამბობდა: „ცოლთან ერთად წმიდა ადგილების მოსალოცად ვიყავი და იორდანეზე წავედით, იმ დროს, როდესაც მე იორდანეში შევედი და წმიდა წყალში განბანვა დავიწყე, ის ნაპირზე იჯდა და ფეხებს იორდანეში ატყაპუნებდა, – „რას აკეთებ მანდ, – დავუძახე მე – იორდანე-მდინარესთან ფეხის დასაბანად მოხვედი?!“ – აღვშფოთდი და მივალანძღე. როგორც ჩანს, მისი ცოლი მეტისმეტად გულგრილი ადამიანი იყო, ხოლო ამ საბრალოს მომეტებული მოკრძალება ჰქონდა.

კრძალულება გადამდებია

– წმიდაო მამაო, როგორ მოვიხვეჭოთ მოკრძალება?

– მამები ამბობენ, რომ მოკრძალების მოსახვეჭად საჭიროა ურთიერთობა იმ ადამიანებთან, რომლებიც მას ფლობენ და დაკვირვება, თუ როგორ იქცევიან ისინი. როდესაც პაისი დიდმა კითხვაზე, თუ როგორ მოიხვეჭება შიში ღვთისა, უპასუხა: – „იმ ადამიანებთან იქონიე ურთიერთობა, ვისაც უყვართ ღმერთი და ღვთის შიშს ფლობენ, რომ შენც მოიხვეჭო ღვთისმოშიშება“. ეს, რათქმა უნდა, იმას არ ნიშნავს, რომ უცქირო, რას აკეთებენ ისინი და მათი გარეგნული ქმედებები გაიმეორო ისე, რომ მოქმედების შინაგანი მნიშვნელობა ვერ შეიგრძნო. იმიტომ, რომ ამ შემთხვევაში, ეს კრძალულება კი არ იქნება, არამედ – ცრუ მოკრძლება. მოკრძალება ეს ღვთის მადლია ადამიანის არსებაში. მოკრძალებული ის არის, ვინც ასე იმიტომ იქცევა, რომ შინაგანად ასე სურს. არსებობს, რა თქმა უნდა, ბუნებრივი მოკრძალება. მაგრამ თუ ჩვენ მასზე არ ვიმუშავებთ, ეშმაკი ყველაფერს დაგვავიწყებს და უგრძნობელობასა და უკრძალველობას ჩაგვინერგავს. მაგრამ შესაძლოა, ღვთისმოსაობა კვლავ მოვიხვეჭოთ იმათზე დაკვირვებით, ვინც მოკრძალებულად იქცევა.

– წმიდაო მამაო, რატომ ხდება, რომ წმიდა მამები მოკრძალებაზე გამუდმებით ამბობენ, რომ თუ ვინმეს მისი მოხვეჭა სურს, იმ ადამიანთან უნდა ჰქონდეს ურთიერთობა, ვინც ფლობს მას? სხვა სათნოებებთან დაკავშირებითაც რატომ არ ამბობენ ამავეს ისინი?

– იმიტომ, რომ მოკრძალება გადამდებია, ადამიანის საქციელი, რომელიც მოკრძალებით არის აღძრული, არომატივით გადაეცემა სხვას, რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში, თუ მასში კეთილი განწყობა და სიმდაბლე არსებობს. გეტყვი, რომ თუ ადამიანს მოკრძალება არა აქვს, მაშინ მას არაფერი აქვს. მოკრძალებული ადამიანი, გაუნათლებელიც რომ იყოს, ყოველგვარ სიწმიდეს წმიდად ხედავს, ხედავს ზუსტად ისე, როგორიც ის სინამდვილეშია და ყველაფერი მასთან დაკავშირებით, რაც საღვთო აზრებს ეხება, არაფერში ცდება. მოკრძალებული ადამიანი ჰგავს ბავშვს, რომელსაც დედმამის მიმართ ბოროტი აზრები არ შეიძლება ჰქონდეს, იმიტომ რომ უყვარს მშობლები, პატივს სცემს და ყველაფერს, რასაც ისინი აკეთებენ სიკეთით და წმიდად აღიქვამს. რამდენად მეტი მოკრძალებაა საჭირო წინაშე ღვთისა, რომლის სრულყოფილებასაც ვერაფერს გაუთანაბრებ! ვისაც მოკრძალება არა აქვს, შეცდომებს უშვებს, რამდენადაც ცდომილებისაკენ იხრება დოგმატებთან დაკავშირებით. ვხედავ, რა შეცდომებს უშვებენ ისინი, ვინც მოკრძალების გარეშე წერენ განმარტებებს და კომენტარებს წმიდა წერილისადა მამათა შრომებისათვის.

ყოველივე სულიერში აუცილებელია კრძალულება და გული, ყველაფერი, რაც მოკრძალებით კეთდება, კურთხეულია. განსაკუთრებით იმისათვის, რომ რომელიმე წმიდანის მსახურება დაწერო, უნდა გიყვარდეს ეს წმიდანი, მისდამი კრძალვას უნდა გრძნობდე, მაშინ ეს მსახურება გულიდან შეიქმნება და კრძალულების არომატს დააფრქვევს. ხოლო, თუ საღვთო გულმოდგინების მდგომარეობას, საღვთო უგუნურების მდგომარეობას მივაღწევთ, მაშინ ტროპარები თავად გადმოიღვრება ჩვენი არსებიდან.

– წმიდაო მამაო, კიდევ რა ეხმარება ადამიანს მოკრძალების მოხვეჭაში?

– ამაში დაეხმარება ყოველგვარი სიწმიდის გამოკვლევა გონებით და ჩაღრმავება მასში, ასევე ყველა იმ კეთილსასურველი შესაძლებლობის გამოყენება, რომელიც გვეძლევა. ყოველივე ეს თანდათანობით ადამიანში კრძალულებას გამოაღვიძებს. მაგალითად, ვთქვათ მომეცა კეთილი შესაძლებლობა ცოტა ხნით შევიდე რომელიმე ტაძარში და ვილოცო, თუ ამ შესაძლებლობას არ გამოვიყენებ, ღვთის მადლს მოვიკლებ. მაგრამ, როდესაც მინდა შესვლა, მაგრამ ამას იმიტომ ვერ ვაკეთებ, რომ რაღაც მაბრკოლებს, მადლი არ მომაკლდება, რამდენადაც ღმერთი ხედავს ჩემს კეთილ განზრახვას. კრძალულების მოხვეჭაში ძალიან ეხმარება ჩვენი მხარის, ჩვენი ქვეყნის წმიდანების გაცნობა, მათი სიყვარული და ერთობა მათთან. ღმერთი ხარობს, როდესაც წმიდანების წინაშე კრძალვას გამოვხატავთ და გვიყვარს ისინი. ხოლო, თუ წმიდანების მიმართ გვაქვს მოკრძალება, რამდენად აღმატებული გვექნება ის ღვთისადმი?!

– წმიდაო მამაო, რა სახით გვეხმარება მოკრძალებული ქცევა ტაძარში?

– როდესაც ტაძარში მიდიხარ, საკუთარ თავს უთხარი: – „სად მივდივარ? ახლა მე ღვთის სახლში შევალ. რას ვაკეთებ? თაყვანს ვსცემ ხატებს, ღმერთს“. შენი კელიიდან თუ მორჩილებიდან მიდიხარ შენ ტაძარში. ტაძრიდან კი ზეცაში ადი და კიდევ უფრო შორს – ღმერთთან.

– და, როგორ ხდება ეს?

– ტაძარი – ეს ღვთის სახლია. ჩვენი ჭეშმარიტი სახლი სამოთხეში მდებარეობს. აქ დედები გალობენ, იქ – ანგელოზები, წმიდანები. თუ კი რომელიმე საერო სახლში მისვლისას კარზე ვაკაკუნებთ, ფეხსაცმელს ვიწმენდთ და მოკრძალებით ჩამოვჯდებით, მაშ როგორღა უნდა ვიქცეოდეთ ღვთის სახლში, სადაც მსხვერპლად შეიწირვის ქრისტე?! საღვთო სისხლის ერი წვეთით მან ცოდვათაგან გამოგვისყიდა და ამის შემდეგ ჩვენი განკურნებისთვის თავისი პატიოსანი სისხლის მდინარეებს გვაძლევს და თავისი ყოვლადწმიდა ხორცით გვკვებავს. ამგვარად, როდესაც ჩვენ ხსოვნაში განვაახლებთ ყველა ამ საშინელ და საღვთო მოვლენას, ეს დიდად შეგვეწევა, რომ ტაძარში მოკრძალებით ვიქცეოდეთ. მაგრამ ვამჩნევ, რომ საღვთო ლიტურღიაზე იმ წუთშიც კი, როდესაც მღვდელი წარმოსთქვამს: „ზე გვაქვდინ გული“ და ჩვენ მივუგებთ: „გვაქვ უფლისა მიმართ“, ძალიან ცოტაა ისეთი ადამიანი, ვისი გონებაც ღვთისკენ მიემართება! ამიტომ სჯობს, თუ გულში ვიტყვით „დაე ღვთის მიმართ გვქონდეს გულები“, იმიტომ რომ ჩვენი გონება და გული გამუდმებით ძირს განერთხმება. და ვცრუობთ კიდეც, როდესაც ვამბობთ „გვაქვნდინ“, მაგრამ ჩვენი გონება იქ („ზე“) არ არის. გასაგებია, რომ თუკი ჩვენი გული „ზე” ისწრაფებს, ყოველივე ასევე ზეცისკენ იქნება მიმართული.

– წმიდაო მამაო, თუკი ვიღაც ლმობიერებით გალობს ტაძარში, რა სარგებლობას მოიტანს ეს?

– მგალობლების გონება საღვთო აზრებით უნდა იყოს მოცული და მოკრძალება ჰქონდეთ. ამასთან, არ შეიძლება ტროპარები და ძლისპირები მივიღოთ, როგორც ლიტერატურული ნაწარმოებები, მათი საღვთო აზრი გულით უნდა აღვიქვათ. მოკრძალება ერთია, ხოლო ხელოვნება, საეკლესიო გალობის მეცნიერება – მეორე. ხელოვნება მოკრძალების გარეშე – ეს საღებავის ზედა შრეა. როდესაც მგალობელი მორჩილებას კრძალვით აღასრულებს, ფსალმუნება მისი გულიდან მოდის და ის ლმობიერად გალობს. ყველაფერი კარგად მიდის, როდესაც ადამიანი კარგ შინაგან მდგომარეობაში იმყოფება, ამიტომ იმისათვის, რომ ჩვენი გალობა იყოს ლმობიერი, შინაგანად მოწესრიგებულები უნდა ვიყოთ და გულითა და კრძალვით ვგალობდეთ. მგალობელს თუ „მემარცხენე“ აზრები ექნება, რაღა ფსალმუნება გამოვა?! მაშინ ის გულით გალობას ვეღარ შეძლებს. ხომ არის ნათქვამი წმიდა წერილში: – „მოლხინე თუ ვინმე არს, გალობდინ“ [3]. ერთხელ, როდესაც წმიდა იოანე კუკუზელმა თხების მწყემსვისას გალობა წამოიწყო, თხებმა თავები წამოსწიეს და ფეხზე დადგნენ. სწორედ აქედან მიხვდნენ ისინი, ვინც მათ უთვალთვალებდა, რომ ეს საიმპერატორო კარის მგალობელი იოანე კუკუზელი იყო. ასე რომ, ყოველივე რასაც აკეთებთ, აკეთეთ ქრისტესთვის. ნაქარგობაც კრძალვით შეასრულეთ, იმიტომ, რომ მათ სიწმინდეები უნდა შემოსონ, თვით ის გადასაფარებლებიც კი, რომლებიც კაციისათვის [4] იქარგება. როდესაც ადამიანს ღვთისმოსაობა აქვს, მისი სულიერი სილამაზე ვლინდება ყველაფერში, რასაც უნდა აკეთებდეს იგი: კითხვისას, გალობისას, – შეცდომებშიც კი.

– შეცდომებშიც?

– დიახ, მოკრძალება, თავშეკავებულობა შეცდომებშიც კი არსებობს.

გარეგნული მოკრძალება

იგი, ვისაც დიდი სარწმუნოება და ჭეშმარიტი კრძალულება აქვს, რაღაც უმაღლესს, სულიერს, აღუწერელს განიცდის, თუმცა ისეთებიც არსებობენ, რომლებსაც მხოლოდ ცივი, გარეგნული მოკრძალება აქვთ. ასეთი ადამიანი ცივად ეუბნება საკუთარ თავს: – „მაშ ასე, ახლა მე ტაძარში ვარ, ეს იმას ნიშნავს, რომ განძრევა არ შეიძლება, თავი უნდა დავხარო, პირჯვარი კი აი, ასე გადავიწერო“. არიან ისეთებიც, ვინც სარწმუნოებაში მერყეობენ და მთელი ღამისთევის განმავლობაში კი ფეხზე დგომა შეუძლიათ.

– წმიდაო მამაო, მათ რამე აწუხებთ, რამეს ეძებენ? რატომ იქცევიან ასე?

– რაღაც არის მათში... ეს ყოველივე ძალიან კარგია, მაგრამ ამას შინაგანად უნდა განიცდიდნენ. ამ მოქმედებებს მხოლოდ გარეგნული ხასიათი არ უნდა ჰქონდეს. ეკლესიაში შესვლისას სკუფიის მოხდა მოკრძალების ნიშნად – ერთია, ხოლო – თავის გასაგრილებლად – მეორე. მო კრძალება ვლინდება იმაში, როგორ ვეზიარებით, როგორ ვიღებთ სეფისკვერს და ა.შ.

– წმიდაო მამაო, შეიძლება, რომ ადამიანი სხვების მიერ გამოვლენილმა მოკრძალებამ აცდუნოს?

– აი, რას გეტყვი: თუკი ის პირჯვარს ფართოდ გამოისახავს, მაგრამ ამას სიმდაბლითა და უბრალოებით აკეთებს, სხვებს ეს არ დააბრკოლებს. მაგრამ, თუ ადამიანი იმაზე ფიქრობს, სხვები რომ ხედავენ და დაუსრულებლად იწერს პირჯვარს, მაშინ სასაცილო გახდება. ანდა, თუ ის ეკლესიასთან გაივლის და აკვირდება, ახლომახლო ხალხი არის თუ – არა შეკრებილი და შეიძლება, ცოტა მოიცადოს კიდეც, ვიდრე ბევრნი შეგროვდებიან და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებს პირჯვრისწერასა და მეტანიების აღსრულებას, მაშინ ვერავის გაამტყუნებ, თუკი მას დაცინვას დაუწყებენ. ხედავთ, რომ ერული სული მიუღებელია?! როდესაც ჭეშმარიტი კრძალვა არსებობს, ეს ჩანს კიდეც. ხოლო ჭეშმარიტი მოკრძალებულობის გარეშე „შუენიერება“? უსახურობად გარდაიქმნება.

„ნუ მისცემთ სიწმიდესა ძაღლთა“

როდესაც ხალხს თქვენთან მოაქვს ავადმყოფების ტანსაცმელი – სიწმიდეებთან მისაახლებლად, ყურადღება მიაქციეთ, რომ ესენი იყოს მხოლოდ მაისურები და არა – რაიმე ქვედა საცვალი. ეს ხომ არაფრით არ შეიძლება, ეს უკრძალველობაა. ცხადია, რომ მზეს ვერ შებილწავ და ვერც ღმერთს შებილწავ, საქმე იმაშია, რომ ამ უკრძალველობით ჩვენ თავად გვეუფლება უწმინდური სული.

ადრე ადამიანი ავად რომ გახდებოდა, საკუთარი ხატების კანდელიდან იღებდა ზეთს, იცხებდა და განიკურნებოდა. ახლა კი კანდელი ფორმალურად ანთია – მხოლოდ გასანათებლად, ხოლო, კანდელის რეცხვისას ზეთს პირდაპირ ნიჟარაში ღვრიან. ერთ სახლში ვიყავი და ვნახე, როგორ რეცხავდა დიასახლისი პირდაპირ ნიჟარაში კანდელს. – „წყალი სად მიდის?“ – ვეკითხები მას, – „კანალიზაციაში“. – მპასუხობს. – „გასაგებია, გამოდის, რომ როდესაც ბავშვები ავად გყავს, კანდელის ზეთს იღებ, შვილებს ჯვარს გამოსახავ მისით, შემდეგ კი მონარჩენ ზეთს კანალიზაციაში ღვრი? რა გამართლებას მოუძებნი ამას? ან შენ სახლზე ღვთის კურთხევა როგორ იქნება?“

დღევანდელ სახლებში აქეთ-იქით ყრიან სხვადასხვა ნაკურთხ ნივთებს, მაგალითად – ქაღალდს, რომელშიც ანტიდორი იყო შეხვეული. ჩვენთან სახლში კი მახსოვს, კანალიზაციაში თეფშების ნარეცხ წყალსაც კი არ უშვებდნენ, სხვაგან ღვრიდნენ, იმიტომ, რომ ნამცეცებიც კი იკურთხება, რადგანაც ვლოცულობთ ჭამის წინ და – შემდეგ. დღეისთვის ეს ყველაფერი წასულია, იმიტომ, რომ წასულია საღვთო მადლი და ადამიანები გადაირივნენ.

რამდენადაც შესაძლებელია, ყველაფრისადმი ყურადღებით ვიყოთ, კარგი იქნება, თუ საღვთო ზიარების და ანტიდორის მიღებისდა ზეთის კურთხევის საიდუმლოში მონაწილეობის შემდეგ ხელებს სპირტიანი მარლით გავიწმენდთ და შემდეგ დავწვავთ მას. როდესაც საკურთხეველი სუფთავდება, ყოველივე, რაც რჩება, ან ზღვაში უნდა გაღაიყაროს, ან – სუფთა ადგილას დაიწვას, იმიტომ, რომ იქ შესაძლოა, ანტიდორის ან წმიდა ხორცის ნაწილი დავარდა. რა თქმა უნდა, თუ წმიდა ხორცის უმცირესი ნაწილი დავარდება, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ძირს ქრისტე ვარდება, მაგრამ ეს საღვთო მადლს განაშორებს ჩვენგან.

საზღვარგარეთ, ტაძრებში სპეციალური გადასაღვრელიც კი არ არის, პროსკომიდიის წყალი წვიმის წყალთან ერთად იღვრება. იქაური მოძღვრები კი ამბობენ: – „სპეციალური გადასაღვრელის გაკეთებას გვიკრძალავენ, რომ მიკრობები არ გავრცელღეს“· მთელი ხალხი მიკრობებითაა სავსე – როგორც ხორციელით ისე სულიერით, ისინი კი მირონის წვეთი რომ მოხვდეთ თავზე, ამბობენ, მიკრობები მრავლდებაო. როგორ მოვა მადლი ღვთისა?! ქვეყნიერების ეშმაკეულობა სწორედ აქედან იწყება. საბედნიეროდ არსებობენ მოკრძალებული ქალები: როგორც ახალგაზრდები, ასევე – ხანშიშესულები და მათ გამოა, რომ ღმერთი დღემდე იცავს სამყაროს.

– წმიდაო მამაო, ერთმა ქალბატონმა გვთხოვა, მისთვის წმ. არსენის ხატი დაგვეწერა, რომ თავის სასტუმროში მოეთავსებინა ის.

– იქ მას მხოლოდ ხატები ექნება თუ სურათები და ფოტოგრაფიებიც იქვე აქვს? და კიდევ: ამ სასტუმროში თამბაქოს არ მოსწევენ? სჯობს, მან ეს ხატი სხვა ოთახში, დანარჩენ ზატებთან ერთად მოათავსოს და იქ ილოცოს ხოლმე. ერთ სახლში, სადაც მე მომიწია ყოფნა, ხატების კუთხე კიბის ქვეშ ჰქონდათ, თუმცა იქ უფრო შესაფერისი ადგილიც არსებობდა. სხვა სახლში კი დიასახლისმა სალოცავი ადგილი საკანალიზაციო მილის წინ მოიწყო. – „კი მაგრამ, რამ მოგაფიქრებინა ასეთ ადგილას ხატების მოთავსება?“ – ვკითხე მას. – „მე კი ასე მომწონს“. – მომიგო მან. აღმოსავლეთისაკენ მაინც ყოფილიყო ეს კედელი! ჩრდილოეთისა იყო. ყოველივე ამის შემდეგ როგორღა მოვა მადლი?! „რომელსა აქუნდეს, მიეცეს და მიემატოს, და რომელსა არა აქუნდეს და რომელ-ღა იგი აქუს, მო-ვე-ეღოს მას“ - ნათქვამია წმ. წერილში [7]. ჩვენ გვგონია, რომ გვაქვს, მაგრამ ის, რაც გვაქვს, წაგვერთმევა.

მოკრძალება ნელ-ნელა იკარგება, ხოლო ბოროტება, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ, აქედან წარმოიშობა, უყურადღებობის გამო ეშმაკეულად გახდომაც კი შესაძლებელია. იყო ერთი ქალი, – ღმერთმა შეუნდოს მას – რომელიც შეპყრობილი იმიტომ გახდა, რომ ნაკურთხი წყალი ნიჟარაში ჩაღვარა, მას ბოთლში ცოტაოდენი ნაკურთხი წყალი დარჩა და თქვა: – „ეს წმიდა წყალი ძველია, გადავღვრი, თანაც ჭურჭელიც მჭირდება“. მან ეს წყალი გადააქცია და თანაც ბოთლი გარეცხა კიდეც, იმიტომ, რომ მასში რეჰანის ნარჩენები იყო და თანდათან მას შეპყრობილობის ნიშნები დაეწყო.მადლი წავიდა, იმიტომ, რომ უკრძალველ ადამიანში მადლის მყოფობა შეუძლებელია.

– წმიდაო მამაო, თუ ვინმე შეცდომით გადაღვრის წმიდა წყალს?

– თუკი მან თვითონ დადგა აიაზმიანი ბოთლი მაგალითად – განჯინაში, და დრო რომ გავიდა, აღარ მიუქცევია ყურადღება, რომ ეს წმიდა წყალია, მასზე ეს ცოდვა ნაწილობრივ მაინც იქნება, მაგრამ, თუ ის სხვა ვინმეს მიერ არის დადგმული და მან კი არ იცის, რომ ნაკურთხი წყალია, მაშინ უდანაშაულოა.

როგორ მივა საღვთო მადლი ადამიანთან, თუ ის სიწმიდეთა წინაშე კრძალვას არ განიცდის?! მადლი მათთან მივა, ვინც პატივს სცემენ მას. „ნუ მისცემთ სიწმიდესა ძაღლთა“. – ნათქვამია წმ. წერილში. სულიერი წარმატება შეუძლებელია, თუ სულიერი სიფაქიზე არ არსებობს. ერთმა მთაწმიდელმა ბერმა-კელიოტმა რომელიღაცა ტაძრიდან წამოიღო სტასიდია და თავის სენაკში დადგა, მეორემ საკურთხევლის სახურავიდან ფილები მოხსნა და საკუთარ სენაკში – ვერანდის გადასახურად მიიტანა. წვიმები რომ დაიწყო, წყალი საკურთხეველში ჩამოვიდა და პირდაპირ ტრაპეზზე დაიღვარა! ისე მოხდა, რომ სწორედ მაშინ შევედი შიგნით და რას ვხედავ?! ტაძარი ნაკურთხი იყო “(ვ. ჩ.), ხოლო ტრაპეზის შუაში იმყოფებოდა წმ. ნაწილი – ხერხემლის მალები. ავიღე ეს ნაწილები და საგანგებო ადგილას გავრეცხე. – „ეს რა ჩაიდინეთ იქ?! – ვუთხარი მერე მას, ვინც ეს გააკეთა, – ტაძარი ნაკურთხია, თქვენ კი სახურავის ქვები ახადეთ და წყალი წმ. ტრაპეზე ჩამოვიდა“. შემდეგ მათ მონახეს ოსტატი, წავიდნენ და სახურავი მცირედ მოაწესრიგეს.

ერთხელ საკურთხევლიდან აიღეს ფილები იმისათვის, რომ სანაპიროზე მშენებლობა წამოეწყოთ, მაგრამ ეს ფილებიცა და ცემენტიც შტორმის დროს ზღვაში დაიღუპა. ვინც ამას აკეთებენ, მათ არც კი ესმით, რაოდენი უკრძალველობაა მსგავს საქციელში. მახსოვს, კონიცაში ერთი მოხუცი იყო, რომელიც ბავშვებს ყრიდა ხოლმე, როდესაც ისინი ეკლესიის კედლებს კაწრავდნენ, ამას მიიჩნევდა იგი უკრძალველობად და სადამდე დავეცით ჩვენ დღეს?!

ყველაფერში მოკრძალებულნი იყავით!

აი, კიდევ სად გმართებთ მოკრძალება: ჩვენთან დივანზე რაღაც ჯვრიანი იყო გადაფარებული, მაგრამ ჯვარზე დაჯდომა და მასზე დაბიჯება რომ არ შეიძლება! ებრაელები ჯვრის გამოსახულებას უკეთებენ ფეხსაცმელს, ხშირად ეს გამოსახულებები მარტო ზემოდან და გარედან კი არ არის, არამედ – ლანჩაზე და ქუსლების ქვეშ. ფულიც გადაიხადე და ჯვრებიც გათელე! ადრე ისინი აკეთებდნენ ჟღარუნა სათამაშოებს, რომელთა ერთ მხარეს მაცხოვარი და ღვთისმშობელი იყო გამოსახული, მეორე მხარეს კი – ტაკიმასხარა. ამით ისინი თითქოს ამბობდნენ: – „რა განსხვავებაა: იქ ქრისტეა, აქ – ტაკიმასხარა!“ საწყალი ხალხი ხედავდა ქრისტესა და ღვთისმშობელს და ამ სათამაშოებს ბავშვებისათვის ყიდულობდა. ჩვილები ჟღარუნებს იატაკზე ყრიდნენ, „ზედ დგებოდნენ და ფეხით თელავდნენ. დღეს კი, მიამბეს, რომ სადღაც ჩინეთთან კათოლიკე მისიონერები მკერდზე იკიდებენ მედალიონებს, რომლის შიდა მხარეს ქრისტეა გამოსახული, გარედან კი – ბუდა. ან ამოშალონ შიდა მხრიდან ქრისტე, ან – აშკარად აღიარონ იგი. სხვაგვარად ხომ საღვთო მადლს ვერ მიიღებენ. აქაც – საბერძნეთში, საუბედუროდ, აღმოჩნდნენ ისეთები, ვინც ღვთისმშობელს გამოსახავენ საფოსტო მარკებზე, რომლებიც შემდეგ იყრება და ითელება.

– წმიდაო მამაო, შესაძლოა, რაღაცის მიმართ ჰქონდეს მოკრძალება ადამიანს და რაღაცის მიმართ – არა?

– არა. თუკი მოკრძალება ჭეშმარიტია, ადამიანი ყველაფერში მოკრძალებულია. ერთხელ სტავრონიკიტას მონასტერში ერთი მღვდელი იყო სტუმრად. ექვსფსალმუნებაზე მან სტასიდიის დასაჯდომი გადმოსწია და დაჯდა. – „მამაო, ექვსფსალმუნებაა“, – ვეუბნები მას. – „მე ასე უკეთესად ვისმენ“. – მპასუხობს იგი. წარმოიდგინეთ! მრავალი წლის შემდეგ იგი ხელახლა მოვიდა და მე მომძებნა. საუბარში მან აღნიშნა, რომ ქაღალდის ხატებს აწებებდა ხის დაფებზე და მათ კურთხევის ნიშნად არიგებდა. – „რანაირად აწებებ მათ?“ – ვკითხე მას. – „ხეზე წავუსვამ წებოს, დავადებ ზემოდან ხატს, ხოლო, როდესაც რამდენიმეს ერთად ვაკეთებ, ხატებს ერთმანეთზე ვაწყობ, თვითონ კი ზემოდან ვაჯდები, რომ კარგად დაწებდეს, რამე წიგნს ავიღებ და ცოტას წავიკითხავ“. ეს რომ მოვისმინე, თმა ყალყზე დამიდგა! – „რაო, რას აკეთებ?! – ვეუბნები – ხატებზე ჯდები მათ დასაწებებლად?!“ – „რა? არ შეიძლება?“ – კითხულობს იგი.

ხედავთ ნელ-ნელა სადამდე მიდიან?! ცუდი ის არის, რომ უკრძალველობას ადგილი მიჩენილი არა აქვს და ყველაფერი უარესობისაკენ მიდის. ადამიანი ან სიკეთეში წარემატება ან – ბოროტებაში. ამ ღვთისმსახურმაც... ნახეთ, საიდან დაიწყო და სადამდე მივიდა?! თავიდან: – „ასე უკეთ ვისმენ ექვსფსალმუნებას!“ ბოლოს კი ამბობს: – ,,ასე ხატებსაც ვაწებებ და მეც ვკითხულობ“. მაშინ, სტავრონიკიტაში, მას უცნაურად მოეჩვენა ჩემი ნათქვამი; იქ ხომ სხვა მოხუცი ბერებიც იყვნენ, რომლებიც ფეხზე იდგნენ. მცირედ ეყრდნობოდნენ სტასიდიაზე და ოდნავადაც არ იძვროდნენ. ერთია, როდესაც დაღლილი ხარ, ავად ხარ, ფეხები გიკანკალებს და ამიტომ ჩამოჯდები; ამის გამო ქრისტე არ დაგსჯის. მაგრამ სულ სხვაა, როდესაც თვლი, რომ ისე, როგორც შენ იქცევი უკეთესია და ამბობ: – „დამჯდარი უკეთესად ვისმენ“. რა გამართლება აქვს ამას? სულიერი ცხოვრება ხომ დროის სასიამოვნოდ გატარება არ არის! თუ გტკივა, დაჯექი, ქრისტე ტირანი არ არის! ამბა ისაკიც ამბობდა: – „თუ დგომა არ ძალგიძს, დაჯექი.“ [9] მაგრამ, ხომ არ უთქვამს, რომც შეგეძლოს დგომა, მაინც დაჯექიო.

– წმიდაო მამაო, რატომ არ ვსხდებით ექვსფსალმუნებაზე?

– იმიტომ, რომ ის საშინელი სამსჯავროს სიმბოლოა. ამიტომ, კარგია, თუ ექვსფსალმუნებისას გონება საშინელი სამსჯავროს წუთებში გადაინაცვლებს. ექვსფსალმუნება ექვსი-შვიდი წუთი გრძელდება, პირველი სამის შემდეგ პირჯვარსაც კი არ ვიწერთ, იმიტომ, რომ ამ დროს ქრისტე იმისათვის არ მოდის, რომ ჯვარს ეცვას, არამედ, ქვეყნიერებას მსაჯულად მოევლინება.

როგორი ღვთისმოსაობა არსებობდა უწინ

– წმიდაო მამაო, რატომაა, რომ მოკრძალება ასე იშვიათად გვხვდება ჩვენს დროში?

– იმიტომ, რომ ადამიანებმა სულიერი ცხოვრება შეწყვიტეს.ისინი ყოველივეს ერული ლოგიკის საშუალებით განმარტავენ და საღვთო მადლს განდევნიან. ადრე კი როგორი კრძალულება არსებობდა! აკარნანიაში და ეთოლიაში [10] იყვნენ მოხუცი ქალები – ძალიან მოკრძალებულები და უბრალოები. როგორ იყრიდნენ ისინი მუხლს პრუსუს მონასტრის ჯორების წინაშე და თაყვანს სცემდნენ მათ, როდესაც ბერები ჯორებზე ამხედრებულები გამოდიოდნენ ხოლმე საქმეზე. – „ესენი ხომ დედა ღვთისას ჯორებია“ – ამბობდნენ ისინი – მოდით, თაყვანი ვცეთ მათ. თუკი ისინი ამგვარ მოკრძალებას ავლენდნენ ღვთისმშობლის სავანის ჯორებისადმი, წარმოიდგინეთ, როგორი კრძალვა ექნებოდათ თავად მისდამი!

– წმიდაო მამაო, ღვთისმოსაობა, რომელსაც ფარასელები ფლობდნენ, მათში წმ. არსენიმ აღზარდა?

– მათში მოკრძალება ადრეც იყო და წმინდანმა კიდევ უფრო განუვითარა მათ ის. ფარასელებს კრძალულება გადმოეცათ, წმ. არსენის მგალობელი – მოხუცი პროდრომოს კარციონოგულო უაღრესად მოკრძალებული იყო. ის კონიცაშიც (იქ გადმოსვლის შემდეგ) ტაძრის მგალობელი იყო. – „მე ქრისტეს მყეფარი ვარ!“ – ამბობდა იგი. ზამთარში, როდესაც მოყინავდა, ჩამოსასვლელი ძალიან სახიფათო ხდებოდა, გზა ყინულით იფარებოდა და დასაბიჯებელი ადგილი უნდა გეძებნა, რომ არ დაცემულიყავი, ის კი ყოველივე ამას ყურადღებას არ აქცევდა. აი, ასეთი მოკრძალება ჰქონდა! მშობლები მიამბობდნენ, რომ ფარასელებმა, როდესაც ისინი ჯერ კიდევ სამშობლოში ცხოვრობდნენ, ფული შეაგროვეს, რომ იქ ფარასაში ეკლესია აეშენებინათ, მაგრამ შემდეგ წმ. არსენიმ ამ ფულის ღატაკებისათვის მიცემა მოინდომა, იმიტომ, რომ ფარასაში უკვე იყო ეკლესია. თვით წმიდანი წავიდა, რომ ღარიბი ოჯახებისათვის გადაეცა ფული, მაგრამ საბრალოებმა არ გამოართვეს. ან როგორ აიღებდნენ ეკლესიის ფულს?! და რადგანაც ფული არ აიღეს, წმიდანი იძულებული გახდა, რომ მამასახლისი კესარიაში, მეუფესთან გაეგზავნა: – „ვინმე მგზავრად წაიყვანე“. – უთხრა მას. – „შენი კურთხევაც საკმარისია ჩემთვის“. – მიუგო მამასახლისმა. როდესაც მეუფეს ფული მიუტანა, მან ჰკითხა: – „კარგი, მაგრამ, რა გითხრათ ხაჯიეფენდიმ, რა უნდა ვუყოთ ამ ფულს?“ – „ღარიბ ოჯახებს უნდა დავურიგოთ“, – უპასუხა მამასახლისმა. – „თქვენ თავად რატომ არ დაუჯერეთ მას?“ – „რაკი ეკლესიისაა, ხალხი ფულს არ იღებს“. ბოლოსდაბოლოს, მეუფემ ეს ფული მამასახლისს დაუბრუნა. როდესაც ფარასელები გაცვლის დროს ფარასადან გაემგზავრნენ, წმ. არსენის უთხრეს, რომ ამ ფულს თან წაიღებდნენ, რომ საბერძნეთში ეკლესია აეშენებინათ. მაშინ წმ. არსენი ატირდა და უთხრა მათ: – „საბერძნეთში ბევრ ეკლესიას იპოვით, მაგრამ იმ რწმენას, რომელიც აქ არის, იქ ვერ ნახავთ“.

კრძალვა ხატების მიმართ

როგორი მოკრძალება გვმართებს ხატებთან მიმართებაში! ერთმა ბერმა ვიღაცისათვის წმ. მღვდელმთავარ ნიკოლოზის ხატი გაამზადა საჩუქრად, შესანიშნავ ქაღალდში შეახვია და დროებით განჯინაში მოათავსა, მაგრამ მან უყურადღებობით ის უკუღმა – ფეხებით ზემოთ – დადგა. ცოტა ხანში ოთახში რაღაც კაკუნის ხმები გაისმა, ბერმა აქეთ-იქით დაიწყო ყურება, რომ გაერკვია, ხმა საიდან მოდიოდა, მაგრამ როგორ მიხვდებოდა, რომ ის სწორედ განჯინიდან გამოდიოდა?! კაკაუნი საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში გრძელდებოდა: – „კაკ-კუკ, კაკ-კუკ..“ და ბერს მოსვენებას არ აძლევდა. ბოლოს და ბოლოს, როდესაც განჯინასთან მივიდა, ბერი მიხვდა, რომ ხმა სწორედ შიგნიდან გამოდიოდა. – „რა დაემართა ხატს? – გაუკვირდა მას, – მოდი ერთი, ვნახავ“. – როდესაც ხატი გახსნა, დაინახა, რომ ის უკუღმა იდგა. მან გაასწორა ხატი და დადგა ისე, როგორც საჭირო იყო. ხმა მაშინვე შეწყდა. მოკრძალებული ადამიანი ხატების მიმართ განსაკუთრებულ კრძალვას განიცდის, როდესაც ვამბობთ – „ხატების მიმართ მოკრძალებას განიცდის“, ვგულისხმობთ, რომ იგი კრძალვას გრძნობს მათდამი, ვინც ხატებზეა გამოსახული... თუკი ადამიანს არ შეუძლია, დახიოს, გადააგდოს ან ფეხით შედგეს ფოტოს, რომელზედაც მისი მამა, დედა, პაპა, ბებია ან ძმაა გამოსახული, მაშ რაოდენ აღმატებული მოკრძალება მართებს მას ხატების მიმართ! იეღოველებს ხატები არ აქვთ და პატივს, რომელსაც ჩვენ ხატებს მივაგებთ, ისინი კერპთაყვანისმცემლობად თვლიან. ერთხელ მოხდა ისე, რომ ერთ იეღოველს ვკითხე: – „თქვენ რა, სახლში ფოტოსურათები არ გაქვთ?“ – „გვაქვს!“ – მომიგო მან. – „კარგი, განა დედა, როდესაც შვილი შორეულ მოგზაურობაშია, მის ფოტოს არ კოცნის?“ – კოცნის!“ – „მერე, რას კოცნის ის: ქაღალდს თუ თავის პირმშოს?“ – „თავის პირმშოს“. – „ასე რომ, თუ ის ფოტოსურათის კოცნისას კოცნის შვილს და არა – ქაღალდს, ასევე ჩვენც, როდესაც ხატს ვემთხვევით, ვემთხვევით ქრისტეს და არა – ქაღალდსან დაფას“. – ვუთხარი მას ბოლოს.

– წმიდაო მამაო, თუ ადრე ხის დაფაზე მაცხოვრის, ღვთისმშობლის ან რომელიმე წმიდანის ხატი იყო და დროთა განმავლობაში საღებავები გადაუვიდა, ჩვენ მას მაინც უნდა ვემთხვიოთ ხოლმე?

– დიახ, რათქმა უნდა! როდესაც ადამიანი კრძალვითა და მხურვალე სიყვარულით მიემთხვევა წმ. ხატებს, ის თითქოს იწოვს, კვებავს საკუთარ თავს ამ ხატების საღებავებით და შიგნით, მის არსებაში ეს წმიდანები აისახებიან. წმიდანები ხარობენ, როდესაც „სწყდებიან“ ქაღალდსა და დაფას და ადამიანების გულებში აღიბეჭდებიან. როდესაც ქრისტიანი კრძალვით ემთხვევა წმიდა სახეებს და შეწევნას ითხოვს ქრისტესაგან, ღვთისმშობლისა და წმიდანებისაგან, ამ დროს იგი აღასრულებს თაყვანისცემას იმ მთელი გულით, რომელიც მხოლოდ ქრისტეს, ღვთისმშობლისა და წმიდანების მადლს კი არ იღებს, არამედ – სრულად ქრისტეს, ღვთისმშობელსა და წმიდანებს, რომლებიც მისი შინაგანი ტაძრის კანკელზე არიან გამოსახულნი. „ადამიანი ტაძარია სულისა წმიდისა“. დააკვირდი: ყოველგვარი მსახურებაც ხომ ხატებთან მიმთხვევით იწყება და მთავრდება. ადამიანებს რომ ეს ესმოდეთ, რაოდენ სიხარულს განიცდიდნენ, რა დიდ ძალას მიიღებდნენ ისინი!

– წმიდაო მამაო, რატომაა, რომ ღვთისმშობლის სავედრებელ კანონში ერთ-ერთ ტროპარში იგალობება: „დაუყავ ბაგე უტყვთა, არათაყვანისმცემელთა პატიოსნისა ხატისა შენისათა?“

– თუკი ვინმე კრძალულების გარეშე ემთხვევა ხატებს, განა მისი ბაგე უტყვი, უხმო არ იქნება? და განა კეთილხმოვანი არ არის კრძალული ადამიანის ბაგე, როდესაც იგი წმიდა გამოსახულებებს მიემთხვევა?! ზოგიერთნი, როდესაც ხატს მიემთხვევიან, არც კი ეხებიან მას, სხვები კი, როდესაც მას ემთხვევიან, მხოლოდ ბაგეებით ეხებიან, – აი, ასე! [12] გაიგონეთ რაიმე?

– არა.

– აი, ეს ნიშნავს, რომ ბაგე მდუმარე, უსიტყვოა. მაგრამ, თუ ხატს კრძალული ადამიანი ემთხვევა, მისი ამბორი ისმის და მაშინ ბაგე კეთილხმოვანია. როდესაც ადამიანის ბაგეზე ითქმის, რომ ის უტყვია, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ის ღვთისმგმობელია. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება, ერთის ბაგე უტყვია, ხოლო მეორესი – კეთილხმოვანი. როდესაც წმიდა ხატებს ვხედავთ, ჩვენი გულები ღვთისა და წმიდანების სიყვარულმა უნდა აღავსოს, მათ წინაშე უნდა ვემხობოდეთ და უკიდურესი კრძალულებით თაყვანს ვცემდეთ და ამბორს ვუყოფდეთ მათ. თქვენ რომ განახათ მამა საბა – ფილოთეოსის მონასტრის ერთი მოხუცებული, მოკრძალებული ბერი: რაოდენი კრძალვით, როგორი ლმობიერებითა და სიყვარულით ემთხვევა იგი ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის „ტკბილად ამბორისმყოფელ“ ხატს! ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ეს ხატი უკვე დახორკლილია, იმიტომ, რომ მამები მას ყოველთვის ერთსა და იმავე ადგილას მიემთხვევიან.

ის ხატი, რომელიც კრძალულებით იწერება, კრძალული ხატმწერისაგან საღვთო მადლს მიიღებს და ადამიანებს მარადიულ ნუგეშინისცემას გადასცემს. ხატმწერი საკუთარ თავს „გადმოიხატავს“, გადმოსცემს იმ ხატზე, რომელსაც წერს, ამიტომ მის სულიერ მდგომარეობას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. მამა ტიხონი [13] მეუბნებოდა: – „მე, შვილო, როდესაც სუდარებს ვხატავ, ვგალობ: – „შვენიერმან იოსებ ძელისაგან გარდამოხსნა...“ ის გაუჩერებლად გალობდა და ტიროდა და მისი ცრემლები ხატზე წვეთავდა. ასეთი ხატი ქვეყნიერებაზე სამარადისო ქადაგებას აღასრულებს. ხატები საუკუნეების განმავლობაში ქადაგებენ და ქადაგებენ, და როდესაც ვინმე, – მაგალითად, გულმტკივნეული ადამიანი მზერას მიაპყრობს ქრისტეს ან ღვთისმშობლის ხატს, ის ნუგეშინისცემას მიიღებს. ყველაფრის საფუძველი მოკრძალებაა. ვიღაცისთვის იმ კედელთან შეხებაც კი საკმარისია, რომელზედაც ხატი ეკიდა და უკვე მადლს იღებს, მაგრამ სხვას, შესაძლოა, საუკეთესო ხატი ჰქონდეს, მაგრამ მისგან სარგებელი ვერ მიიღოს, იმიტომ, რომ ის, ვისაც კრძალულება არა აქვს, ცხოველსმყოფელი ჯვრიდანაც კი ვერაფერს ირგებს.

ღვთის შესაწირი მეტ-ნაკლებად წმიდა უნდა იყოს

ერთხელ აქ, ჩვენს ტაძარში, ძალიან შევცბი, როდესაც ვნახე, რომ თქვენ წმიდა ტრაპეზზე, აი, ასეთ პატარა სანთელს ანთებთ. მე, ჩემს ტაძარში ასეთ პატარა სანთელს კანკელის წინაშეც კი არ ვტოვებ, ვფიქრობ, რომ ეს უპატივცემულობაა.

– თუმცა, წმიდაო მამაო, იმასაც ამბობენ, რომ სანთელი ბოლომდე უნდა დაიწვას.

– დიახ, დაიწვას ბოლომდე, მაგრამ მნიშვნელობა აქვს, თუ სად დაიწვება ის. ერთია, როდესაც ის ბოლომდე იწვის იმ შანდალზე, სადაც ხალხი ანთებს სანთლებს, ხოლო მეორეა, როდესაც ის იწვის წმიდა ტრაპეზზე ან სამსხვერპლოზე. არ ვარგა საკურთხეველში ნამწვი სანთლების დანთება, ეს უპატივცემულობაა. ქორკანდელშიც [14] – სანთლებმა მსახურების დასრულებამდე რომც მიაღწიონ, თუ ისინი ძალიან დაპატარავდა, მაინც შეცვალეთ. ხოლო საღვთო ლიტურგიის ორივე „შესვლაზე“ – დიდზე და მცირეზე – გამოიყენეთ დიდი სანთელი, იმიტომ, რომ ის წმ. იოანე ნათლისმცემლის სიმბოლოა. სადღაც ე კონომიის მიზნით კანდელებსაც. კი აქრობენ, არ ესმით, რომ თუ ღვთისადმი კრძალულებას გამოვხატავთ, ის უდიდეს კურთხევას გარდამოგვივლენს. პანაშვიდებზეც დიდი უპატივცემულობაა უწვრილესი სანთლების გამოყენება, რომლებიც ცვილში დასველებულ ძაფებს გვანან, ასეთი სანთლების ხალხისთვის მიცემაც კი სირცხვილია.

– წმიდაო მამაო შეუძლიათ დებს, რამდენიც უნდათ, იმდენი სანთელი დაანთონ სენაკებში?

– დაანთონ, დაე, დაიწვას ეშმაკი. თავად რომ იქ მთელ ქვეყანას აგიზგიზებს! მაგრამ, ის სანთელი, რომელსაც ანთებენ, აზრით უნდა იყოს აღსავსე, ანუ – მას ლოცვა უნდა ახლდეს თან.

დიდი საქმეა, თავი შესწირო ღმერთს! ჩვენ ტკბილ ნაყოფს მივირთმევთ, ხოლო ხეების ფისს მსხვერპლად ვწირავთ ღმერთს – კმევით. თაფლს ვჭამთ, ცვილს კი ღმერთს ვწირავთ, მაგრამ ხშირად იმასაც პარაფინს ვურევთ! ერთადერთი, რასაც ღმერთს ვუძღვნით მისი ჩვენდამი ქველმოქმედების სამადლობელად, ესაა ცვილის სანთელი და რა? – აქაც ვთაღლითობთ?! ღმერთს რომ ჩვენგან შესაწირად თაფლი უნდოდეს?! წარმომიდგენია, რას ვიზამდით მაშინ! ჩვენ მას. ან თაფლის სიროპს შევწირავდით, ან – მცირედ დაშაქრულ წყალს. ღმერთი ჩვენ სერიოზულად არ გვიყურებს. ეკონომია ყველაფერზე შეიძლება, გარდა – ღვთისმსახურებისა. ღმერთს ყველაზე სუფთა, ყველაზე წმინდა უნდა მივართვათ.

– წმიდაო მამაო, ხალხს კი მაინცდამაინც არ ესმის, რომ პარაფირნის სანთლის დანთება უკრძალველობაა.

– თქვენ კი უთხარით მათ: – „ტაძარში პარაფინის სანთლის დანთება თქვენი ჯანმრთელობისათვის მავნებელია“. მაშინ ისინი ცოტას მაინც დაფიქრდებიან. ხოლო, თუ ტაძარი ამავდროულად პატარა ზომისაცაა, ამ არანატურალური სანთლებით დაღრჩობა შეიძლება. სჯობს, ერთი პატარა სუფთა ცვილის სანთლის დანთება, ვიდრე ის, რომ დაანთო დიდი და – პარაფინისა. მაგრამ, მხოლოდე ს რომ იყოს... ზეთს, რომელიც საჭმელად უვარგისია, კანდელებში ასხამენ. სადამდე მივიდნენ ადამიანები! ძველ აღთქმაში ნათქვამია ,რომ ზეთი, რომელიც ტაძარში გამოიყენებოდა, აუცილებლად ხიდან დაკრეფილი ზეთისხილიდან უნდა ყოფილიყო დამზადებული და არა იმისგან, რაც მიწაზე ცვიოდა. რა, განა ღმერთს ზეთი და საკმეველი სჭირდება?! არა! მაგრამ ყოველივე ეს ალმობიერებს მას, რადგანაც ესაა ძღვენი, რომლითაც ადამიანის მისდამი სიყვარული და მადლიერება გამოიხატება. აი, რამ მოახდინა სინაზე ყოფნისას წარუშლელი შთაბეჭდილება ჩემზე: საბრალო ბედუინებს ღვთისათვის შესაწირად არაფერი აქვთ და იცით, რას აკეთებენ ისინი: აგროვებენ კენჭებს, რომლებიც მცირედ განსხვავებიან სხვათაგან – აი, ასეთ პაწაწინებს... ან – სადმე ნაპრალში ორ-სამ ფოთოლს იპოვიან და დებენ იმ ქვაზე, რომელსაც მოსემ თავისი კვერთხი სცა და წყალი გარდამოადინა, ისინი აქ ტოვებენ თავიანთ შესაწირს. ხოლო მაწოვებელი დედები მიდიან ამ ქვასთან, რძის რამდენიმე წვეთს დააწვეთებენ მასზე და ფიქრობენ: – ,,დაე, მომცეს ღმერთმა რძე – ბავშვის გამოსაკვებად!“ ნახეთ ერთი, როგორ მადლიერებას განიცდიან ღვთისადმი! ეს ხომ უბრალო საქმე არ არის! ჩვენ კი რას ჩავდივართ?! ეს ადამიანები განგვსჯიან ჩვენ. ისინი იქ – ქვაზე ძელაკებს, ფოთლებს, კენჭებს ტოვებენ... რაში სჭირდება ყოველივე ეს ღმერთს?! არა, არ სჭირდება, მაგრამ ღმერთი ეხმარება, იმიტომ, რომ მათ კეთილ გულს, კეთილ ნებას ხედავს.

– როდესაც სანთელს ვანთებთ, უნდა ვთქვათ, რომ ის რაღაც გარკვეული მიზნით ინთება?

– როდესაც სანთელს ანთებ, სად აგზავნი მას? განა სადღაც არ გზავნი?! სანთლით რაღაცას ვითხოვთ ღვთისაგან. როდესაც შენ მას ანთებ და ამბობ: – „მათთვის, ვინც სულიერად ან ხორციელად იტანჯება და მათთვის, ვისაც ეს ყველაზე მეტად სჭირდება“. ამ ადამიანებში ცოცხლებიც იგულისხმება და გარდაცვლილებიც. იცი, როგორ განსვენებას გრძნობენ მიცვალებულები, როდესაც სანთელს ანთებ მათთვის?! ამგვარად ჩვენ ცოცხლებთან და გარდაცვლილებთან ცოცხალ კავშირს ვამყარებთ. ერთი სიტყვით – სანთელი ეს „ანტენაა“, რომლის საშუალებითაც კონტაქტში შევდივართ ღმერთთან, მიცვალებულებთან, ავადმყოფებთან და ა.შ.

– წმიდაო მამაო, რატომ ვაკმევთ საკმეველს?

– ჩვენ მას ღვთის სადიდებლად ვაკმევთ. ჩვენ ვმადლობთ. და ვადიდებთ მას იმ ქველმოქმედებისათვის, რომელსაც აღასრულებს მთელი ქვეყნიერებისათვის. საკმეველი – ესეც ძრვენია. და მას შემდეგ, რაც ვუკმევთ ტაძარში ხატებს, ანუ – მას ღმერთსა და წმიდანებს შევწირავთ, ვუკმევთ ადამიანებსაც – ღვთის ცოცხალ ხატებს.

ვედრებაშიც და მადლობაშიც ჩადეთ თვენი გულები: – „ღმერთო ჩემო, მთელი გულით გთხოვ, რომ მიწყალობო ის, რასაც გევედრები!“ - ასე „ვლაპარაკობ“ სანთელთან. ხოლო კმევისას ამგვარად „ვხმობ“: – „გმადლობ შენ, ღმერთო ჩემო, ყოვლითა გულითა ჩემითა ყოველი შენი წყალობისათვის, გმადლობ, რომ შემინდობ ჩემს მრავალ ცოდვას და მთელს ქვეყენიერებას – უმადურობას, ასევე პირადად ჩემს აურაცხელ უმადურობას“. რამდენადაც შესძლებთ, მოკრძალება და თავდაჭერილობა გამოიმუშავეთ. ეს ღვთის მადლის მოხვეჭაში დაგეხმარებათ, იმიტომ, რომ თუ ადამიანს მოკრძალება და სულიერი თავდაჭერილობა აქვს და თუ ამავე დროს მას სიმდაბლეც მოეპოვება, საღვთო მადლს იღებს. თუ მასში მოკრძალება და სიმდაბლე არ არის, საღვთო მადლი ვერ მივა მასთან. წმიდა წერილში დაწერილია: – „ვის მივაპყრობ მზერას – გლახაკს და სულგამწარებულს, ჩემი სიტყვების მოშიშს“ [15].

1. 3,16. და 6, 19.

2. სიტყვაში – „კრძალულება“ მოკრძალების გარეგნული ფორმით გამოხატვას გულისხმობს მაშინ, როდესაც შესაბამისი სულიერი მდგომარეობა არ არსებობს.

3. იაკ. 5, 13.

4. კაცია – დიდი, სახელურიანი სასაკმევლე, რომელიდანაც, ღვთისმსახურების შესაბამის მომენტში აკმევს მნათე (ბერი ან ის, ვინც სატაძრო მორჩილებას აღასრულებს), რომელსაც მარჯვენა მხარზე მოქარგული დაფარნა აფენია, კაციის სახელურზე არის ადგილი ნახშირისა და საკმევლისათვის, ხოლო, ქვემოთ ჩამოკიდებულია ჟღარუნები, რომლებიც კმევის დროს რიტმულად ჟღარუნობენ.

5. რომ. 13,13; 1 კორ. 14,40; 1 თეს. 4,12.

6. მათ.7,6.

7. მათ. 13.12.

8. ექვსფსალმუნება – ექვსი რჩეული ფსალმუნი (3, 37, 62, 87, 102, 142) ფსალმუნიდან, რომლებიც ცისკრის დასაწყისში იკითხება, პირველი სამი ფსალმუნის შემდეგ „დიდება, აწდა, ალილუიაზე 3-ჯერ“ არ იწერენ პირჯვარს და არ აღასრულებენ მცირე მეტანიას, როგორც ეს საღვთისმსახურო ტიპიკონის მიხედვით სხვა დროს – მსგავს შემთხვევაში აღესრულება.

9. „თუ ღვთისმსახურებაზე ყოფნისას დიდი ხნის ფეხზე დგომა ხანგრძლივობის გამო შენს ყურადღებას სწყვეტს ლოცვას და დაღლილობისაგან უძლურდები და გონება გეუბნება – ან სჯობს ვთქვათ: ბოროტადეშმაკეული აზრი გველივით ჩაგაგონებს – „დაასრულე, იმიტომ, რომ დგომა აღარ ძალგიძს!“ მაშინ მას მიუგე: – „არა, ერთ კანონზე ჩამოვჯდები და ეს ძილს აჯობებს. და თუ ჩემი ენა დუმს და არ ფსალმუნებს, გონება ხომ მაინც განისწავლება ღმერთთან ლოცვაში და მასთან საუბარში, ასე რომ, სიფხიზლე ძილს ყოველთვის სჯობს“. ამბა ისაკ ასური, თხზულებები.

10. მეზობელი მხარეები ცენტრალურ საბერძნეთში, ამ რეგიონებში იხდიდა ბერი სამხედრო სამსახურის ვადას.

11. 1 კორ. 3,16. და 6,19.

12. ბერი მიემთხვია რომელიღაც ხატს ისე, რომ არანაირი ხმა არ ყოფილა.

13. ბერი პაისი – „მთაწმიდელი მამები და მთაწმიდის ისტორიები“

14. ქორკანდელი (ძვ. ქართული სიტყვა) – ჭაღის მსგავსი გასანათებელი, რომელზეც მრავალი სანთელი (ნათურაა) დამაგრებული, ის გუმბათიდან ტაძრის ცენტრალურ ნაწილში ეშვება. ქორკანდელი ღვთისმსახურების განსაკუთრებულ წუთებში ენთება, ის განასახიერებს გახსნილი ცათა სასუფევლის საღვთო ნათლის სისრულეს, ასევე – ზეციური ეკლესიის წმიდათა სახეების ბრწყინვალებას. გვერდითი ნავების გუმბათებიდანაც ეშვება მსგავსი კანდელები, მაგრამ ისინი მომცრო ზომისაა.

15. ეს. 66.2.