- მართლმადიდებელ ქრისტიანებს ხელთ აქვთ ბროშურები, რომელიც თითქოსდა აღმსარებელთა დასახმარებლადაა და ცოდვათა ჩამონათვალს შეიცავს. მათში აღნიშნულ ცოდვათა შორის (ისინი კი, შესაძლოა, 2000-მდე იყოს) არის ყოველგვარი გარყვნილება, რომელთა შესახებაც ზოგიერთ მართლმადიდებელ ქრისტიანს არც კი სმენია. რამდენად საჭიროა ასეთი სახის დამხმარე საშუალებები?
მიტროპოლიტი ანტონი: სრულიად გარკვევითა და სრული პასუხისმგებლობით გეტყვით, რომ ასეთი საშუალებები მავნებელია. ისინი უნდა აიკრძალოს; ადამიანებს უნდა შევთავაზოთ რაღაც სხვა, რაც მათ აღსარებისათვის მომზადებაში დაეხმარება.
უპირველეს ყოვლისა, გეტყვით იმას, რომ ვერავინ შეძლებს 2000-მდე ჩამოთვლილი ცოდვის წაკითხვას და მათ შორის საკუთარი მდგომარეობის გარკვევას. რუსეთიდან ჩამოსული ზოგიერთი ადამიანი მოდის ჩემთან აღსარებაზე და ხელთ აქვს ჩამონათვალი, რომლის წაკითხვასაც იწყებს აღსარების დროს. ამ დროს მე მათ ვაჩერებ და ვეკითხები: „თქვენ იცით, რა არის ეს ცოდვა?“ მან არ იცის, მაგრამ რადგან იგი ცოდვათა ჩამონათვალში მოხსენიებულია, ამიტომ ისიც იმეორებს მას. ეს არ არის აღსარება, ეს არა მხოლოდ გაუკუღმართებაა, არამედ შეურაცხყოფაა თვითონ აღსარების მცნებისა, მისი დამცირებაა.
უპირველეს ყოვლისა, ადამიანმა თავისი ცოდვები უნდა შეინანოს; მან თანდათანობით უნდა შეიცნოს საკუთარი სულიერი მდგომარეობა, შეაფასოს თავისი საქციელი და აღიაროს ცოდვები. მაგრამ აბსოლუტურად გაუმართლებელია, ჩამოთვალო ცოდვები, რომელიც ოდესღაც რომელიღაც ბერმა ჩაიწერა და იგი სიაში მოხვდა; ეს სრულიად უაზროა. ეს ადამიანებს არაფერს ასწავლის. ადამიანმა უნდა აღიაროს საკუთარი ცოდვები, ეს კი ისაა, რაც მას გააზრებული აქვს. მოგვიანებით, როდესაც იგი სულიერად გაიზრდება, თავის თავში კიდევ სხვა ცოდვებს აღმოაჩენს და აღიარებს მათ. ამიტომ მე ასეთ რაიმეს გირჩევთ: იმისათვის, რომ ადამიანი საკუთარი სინდისისა და ღვთის, თავისი მეგობრებისა და ნაცნობების სამსჯავროს წინაშე წარსდგეს, მან საკუთარ თავს საკითხი ასე უნდა დაუყენოს: რა არის ჩემში ისეთი, რაც უღირსად მხდის საკუთარი თავის, უფლის (რომლის წინაშეც მე ცოდვებს ვაღიარებ), საზოგადოების (რომელსაც მე ვეკუთვნი), ხალხის (რომლებიც მე თავიანთ მეგობრად მთვლიან) წინაშე? ეს ყოველივე ადამიანმა უნდა გაიაზროს და იცოდეს: აი, ამით მე შევცოდე საკუთარი თავის წინაშე, იმ ადამიანების წინაშე, რომლებსაც ვუყვარვარ, ღვთის წინაშე, რომელმაც საკუთარი სიცოცხლე გაწირა ჩემთვის, ეკლესიის წინაშე, რომელსაც მე ვეკუთვნი და ჩემი ცოდვებით ვამძიმებ. ამ აზრით აღსარება პიროვნული უნდა იყოს, იგი უსათუოდ არასრული, მაგრამ რეალური იქნება. იგი არასრული იქნება იმ აზრით, რომ მეორე ადამიანი, სულიერად უფრო მომწიფებული ანდა უფრო განსწავლული და გამოცდილი, საკუთარ თავში მეტ ცოდვებს უნდა აღიარებდეს.
მეორე, რაც მინდოდა მეთქვა: ხშირად მოძღვრები ურჩევენ, წაიკითხონ სახარება ანდა სამოციქულო, ან, საერთოდ, ძველი აღთქმა და ყველა ის ცოდვით მიდრეკილება აღნიშნონ, რომლის შესახებაც იქაა საუბარი და საკუთარ თავს დაუსვან შეკითხვა: შევცოდე თუ არა ამით? ამის ჩადენის შემთხვევაშიც კი ადამიანები გვერდს უვლიან წმიდა წერილის ყველაზე ნათელ მომენტებს. ჩემი რჩევა კვლავ ასეთი იქნება: როდესაც წმიდა წერილს კითხულობ, ამოინიშნე მაცხოვრის მიერ თქმული ყველა სიტყვა, მოციქულთა მითითება, ის ადგილები ფსალმუნებიდან, რომლებსაც შენ სიხარულით თუ ტკივილთ ეხმიანები. სიხარულით ამ აზრით: ღმერთო რა მშვენიერებაა! აი, როგორი მინდა ვიყო!.. ანდა ტკივილით ამოთქვა: დიახ, მე მესმის, ეს ჩემს სულამდე აღწევს, მაგრამ ვაი, რომ მე ასეთი ვარ... და თუ ავღნიშნავთ ისეთ ადგილებს, რომლის წაკითხვითაც ჩვენი სული მშვენიერებას შეიგრძნობს და ღმერთი თვითონ მიგვითითებს ამის შესახებ, ჩვენს ცოდვილობას გვიჩვენებს, მაშინ ადამიანს შეუძლია, თავისი რეალური ცოდვები აღიაროს. რეალური ცოდვები ისაა, რომლებიც თქვენ საკუთარ თავში სახარებასთან მიმართებაში აღმოაჩინეთ. ეს იმაში გამოიხატება, რომ ეს გონებით მესმის, შევიგრძენი გულით, ამან სულის სიღრმემდე შემძრა, და ასე აღარ მოვიქცევი. ამით არა მხოლოდ ვარღვევ ღვთის მცნებას, არამედ იმის წინააღმდეგაც გამოვდივარ, რაც ჩემში უკვე მომწიფდა, რაც ჭეშმარიტი ცხოვრებითა და ღმერთთან თანამყოფობით შევიგრძენი. სწორედ ამის აღიარებაა საჭირო. ასევეა, როდესაც ჩვენ რაღაც თავზარს გვცემს: ოჰ, აზრად არ მომსვლია, რომ ეს ცოდვაა, მე კი ამაზე ვოცნებობ ან ამას უკვე ვაკეთებ, ახლა კი მესმის, რომ ეს ცოდვაა, ამიტომ ვაღიარებ მას. აი, რით იწყება აღსარება.
ამის შემდგომ უკვე შესაძლებელია, ეკლესიის მამათა ანდა მოძღვართა სწავლებებში კიდევ სხვა მითითებების მოძებნა, მაგრამ აღსარება ჩემი საკუთარი უნდა იყოს. ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ არცერთი აღსარება ამომწურავი არ შეიძლება იყოს. ფიქრი იმის შესახებ, რომ შესაძლებელია, ადამიანმა აღიაროს ყველაფერი, რაც მასშია, ილუზიაა; რამეთუ ადამიანს შეუძლია მხოლოდ ის აღიაროს, რასაც ხედავს, ამ მიმართებით კი ჩვენ ყველანი ნახევრად ბრმები ვართ.
მაშ, რა ვქნათ ამ შემთხვევაში? აღსარება და სულის თანდათანობითი განწმედა ისე უნდა ხდებოდეს, როგორც არქეოლოგიური გათხრები ტარდება. ვიცით, რომ ერთ ადგილას ქალაქი იყო. ადამიანები იწყებენ მიწის პირველი ფენის მოხსნას და ჩვენ რაიმე შენობის სახურავს ვხედავთ. ამ დროს უკვე რაღაც მოჩანს. შემდგომში, როდესაც ჩვენ კიდევ უფრო მეტს გავთხრით, უფრო მეტი გამოჩნდება და მეტს დავინახავთ. ასევეა აღსარებაც. ჩვენ იმით უნდა დავიწყოთ, რაც უკვე კარგად ჩანს, ჩვენი სულის იმ ფენებს უნდა შევეხოთ, რომელიც უკვე შევიმეცნეთ და რომლის მიტანაც ღვთის წინაშე უკვე შეგვიძლია. მას შემდეგ, რაც ეს ფენა უკვე განიწმიდება, უკვე შემდეგი იხსნება; და ასე გრძელდება სულის სიღრმის გამოთავისუფლებამდე. სრულიად უაზროა, ადამიანისაგან ელოდო იმ ცოდვების აღიარებას, რომელთა შესახებაც თავისი სულიერი გამოუცდელობით მას ჯერ კიდევ არა აქვს წარმოდგენა და მხოლოდ იმიტომ უნდა აღიაროს, რომ ისინი სიაშია ჩამოთვლილი. რასაკვირველია, თითოეულ ჩვენთაგანს შეუძლია, თქვას: ეკლესიის მამები ამბობენ, რომ ესა თუ ის საქმე ცოდვაა; მაშასადამე, მე ცოდვილი ვარ, რადგან წარმოდგენაც კი არ მქონდა იმის შესახებ, რომ ეს ცოდვაა... მაგრამ საქმე ამაში როდია. აღსარებაზე ადამიანი ღვთის წინაშე თავისი საკუთარი სიმართლით უნდა წარსდგეს და არა სხვისი. სწორედ ამიტომაა მავნებელი ასეთი სიები და ჩამონათვალი.
ხოლო როდესაც ამ სიებში არის სქესობრივი აღვირახსნილობის ჩამონათვალი და განმარტება, მათი შეთავაზება მრევლისათვის „მოძღვრის“ მხრიდან უკვე დანაშაულია; რამეთუ ჩვენ ყველამ ვიცით, როგორ იბუდებს ჩვენში მოსმენილი თუ დანახული, როგორ იპყრობს თანდათან იგი ჩვენს წარმოდგენას, როგორ ვიწყებთ თანდათან დაინტერესებას ამ აზრით და განსაცდელში ვვარდებით. ამის კეთება დაუშვებელია. ადამიანს უნდა მივცეთ იმის წარმოჩენის საშუალება, რაც საკუთარ თავზე იცის. ეკლესია კი მოძღვრის სახით მას ხორციელი შეცოდებების შესახებ კი არ უნდა ესაუბრებოდეს, არამედ უბიწოებისა და მისი სულის სილამაზის შესახებ, იმაზე, რა ფრთხილად უნდა მოეპყროს საკუთარ თუ სხვა ადამიანის სხეულს, რომ ის სხვა ადამიანი ღვთის ხატებაა და მას ამის შესაბამისად უნდა მოექცე, პატივი უნდა სცე და გაუფრთხილდე. თუ შეძლებ, ადამიანში ამის შეგნება გააღვიძო, მაშინ შესაძლებელია, აღმოცენდეს ჭეშმარიტი უბიწოება, არა შიშით, არა იმით, რომ ადამიანი განუდგება ყოველივეს, რაც მისთვის მიმზიდველია, არამედ იმის სურვილით, რომ სხვა ადამიანში ხატი დაინახო და მოექცე ისე, როგორც სიწმიდეს. საკუთარ სხეულშიც უნდა დაინახო სიწმიდე, რომლის შერყვნაც არ შეიძლება. ეს სიწმიდე განხორციელებული ღვთის - მაცხოვრის ხატებაა. როგორ შეიძლება, მას სხვანაირად მოვექცეთ? ეს ხატი თანდათანობით უნდა განიწმიდოს ყოველგვარი შესაძლო დაზიანებისაგან, მტვრისაგან, რომელიც დროთა განმავლობაში ედება მას. მაგრამ ეს თანდათანობით უნდა გაკეთდეს და მოკრძალებით უნდა მოვეპყროთ საკუთარ თუ სხვის სხეულს.
თანამედროვე მოძღვრები ძალზე ბევრს საუბრობენ ხორციელი ცოდვებისა და მასთან ბრძოლის შესახებ. ეკლესიის ერთმა მამამ შესანიშნავი რამ თქვა ამის შესახებ, როდესაც იგი წერდა, რომ ის, რასაც ჩვენ ხორციელ ცოდვებს ვეძახით, არის ცოდვა, რომელსაც ჩვენი სული ან სამშვინელი ჩვენივე სხეულის წინააღმდეგ ჩადის. სხეული თავისთავად უცოდველია, იგი ჩვენი სულის ცოდვილობის მსხვერპლია. თუ ჩვენ ასე ვიფიქრებთ საკუთარი თუ სხვისი სხეულის შესახებ, შევძლებდით სხეულის მიმართ უბიწო დამოკიდებულება გვქონოდა და განსაცდელისათვის გაგვეძლო არა მხოლოდ სასჯელის შიშით, არამედ იმ მშვენიერებისათვის, რომელსაც ღმერთი ჩვენში ხედავს. მან ხომ შეძლო, ადამიანის ხორცში მოსულიყო, მისი ნამდვილი სხეული, რომელიც თავისთავად არაა ცოდვილი, მაგრამ ჩვენი გულისთქმები და წარმოსახვები მას ცოდვილს ხდის.
- ზოგიერთი მოძღვარი ასკეტურ მოთხოვნებს უყენებს აღმსარებელს, მათ შორის, ბავშვებსაც, და დაჟინებით მოითხოვს მკაცრი მარხვის შენახვას ზიარებამდე რამდენიმე დღის განმავლობაში. მოსკოვის ერთ-ერთ მონასტერში ბავშვთა სახლის აღმზრდელმა საზიარებლად მიიყვანა ობოლი ბავშვების ჯგუფი. მონასტრის წინამძღვარმა იკითხა, იმარხულეს თუ არა მათ სამი დღის განმავლობაში. როდესაც გამოირკვა, რომ არა, მან არცერთი ბავშვი არ აზიარა. ამასთან ერთად მან მათ უთხრა: „გახსოვდეთ, ბავშვებო, ღმერთთან ისე, უბრალოდ, არაფერი ხდება“.
მიტროპოლიტი ანტონი: ვფიქრობ, რომ ის არასწორად მოიქცა. ჩემი აზრით, ღმერთი ამ ბავშვებს სიყვარულით მიიღებდა: მათ ხომ დაარღვიეს საეკლესიო წესი, რომლის შესახებაც წარმოდგენა არ ჰქონდათ. ისინი არ იყვნენ ჩვეულნი მის აღსრულებას, რადგან აღმზრდელს, როგორც ჩანს, სურდა, რომ ისინი ღმერთთან სიხარულით მისულიყვნენ და არა იმ შეგრძნებით, რომ უფალთან მისვლა შესაძლებელია მხოლოდ დაძაბულად, რომ მასთან ისე, უბრალოდ მიახლება შეუძლებელია. წარმოიდგინეთ ასეთი რამ: დედა ღია კარებში ზის თავის ოთახში. მას თეთრი კაბა აცვია, გარეთ კი გაზაფხულია. მისი პატარა ბიჭუნა ბაღში ერთობა. იგი თამაშობს ქვიშაში, ბალახში, მთლად ამოსვრილია. უეცრად მას დედა გაახსენდა, არა გონებით, არამედ გულით და ძალიან მოუნდა, მოხვეოდა, მოფერებოდა, დაეკოცნა, - და იგი მისკენ გაიქცა. როგორ უნდა მოიქცეს ამ დროს დედა? შეაჩეროს იგი და უთხრას: „რას ჩადიხარ? ნუთუ ვერ ხედავ, რომ თეთრი კაბა მაცვია და სულ დამსვრი, თუ მომეკარები? წადი და ჯერ დაიბანე!“ თუ იგი მგრძნობიარე, გონიერი დედაა, დაივიწყებს თავის კაბას და მის სისუფთავეს. იგი გამოეხმაურება ბავშვის ამ ალერსს, დაისვამს მას მუხლებზე, მოეხვევა და მოფერების, კაბისა და სახის დასვრის საშუალებასაც მისცემს, შემდეგ კი კვლავ ეზოში სათამაშოდ გაუშვებს. ვფიქრობ, ასევე გვექცევა ჩვენ ღმერთი. ასე რომ, როდესაც ბავშვი საზიარებლად მოდის, სიხარულით უნდა მოირბინოს: მე ქრისტესთან მივდივარ, რომელსაც დედასავით ვუყვარვარ, რომელსაც სურს, მომეხვიოს, მომეფეროს, რომელიც ნებას მაძლევს (მიუხედავად იმისა, რომ ის ღმერთია), ვიყო მისი შვილი... აი, როგორ უნდა მოვექცეთ ბავშვს, რომელიც საზიარებლად მოდის.
რაც შეეხება ღირსეულობას, შენდობას ვითხოვ, მაგრამ მილიონობით ადამიანი მარხულობს, მძიმე მარხვასაც ინახავს და სხვა წესებსაც იცავს, მაგრამ განა შეიძლება გულწრფელად ითქვას, რომ ისინი ამით უკეთესნი ხდებიან, ანუ ღმერთთან უფრო ახლოს მიდიან? არა, ამის თქმა არ შეიძლება. უმეტეს შემთხვევაში უნდა ითქვას: უმჯობესია, არ იყოს ასეთი ფარისეველი, ასეთი ერთგული აღმსარებელი ყველა დადგენილებისა, მაგრამ არ დაივიწყოს სიყვარული, გულმოწყალება, მიტევება და ყოველგვარი სათნოება, რომელთა შესახებაც ქრისტე საუბრობს.
მახსენდება შემთხვევა წმიდა ფილარეტ მოსკოველის ცხოვრებიდან იმის შესახებ, რომ ერთ სოფელში მემთვრალე მღვდელი იყო, მეორე სოფელში კი ყველა სვამდა და ადგილობრივ მღვდელს ძალიან უჭირდა. ფილარეტმა გადაწყვიტა, მემთვრალე მოძღვარი სასმელის მოყვარულ მრევლში გადაეყვანა, რადგან მათთვის მაინც ვერაფერი ხერხდებაო. ასეც მოიქცა. ახალი მოძღვარი სოფელში ჩავიდა, შეხვდა მრევლს და უთხრა: „მდგომარეობა ასეთია: მეუფე გულნატკენია თქვენზეც და ჩემზეც - ყველანი მემთვრალეები ვართ. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მე, როგორც მოძღვარი, ვალდებული ვარ, შევასრულო ღვთაებრივი ლიტურგია ყოველ კვირას, დღესასწაულებზე, და ყოველ ლიტურგიაზე ვეზიარო. აი, რას გთავაზობთ: მოდით და ყველანი ერთად ვეზიაროთ ხოლმე, თან დავიტიროთ საკუთარი თავი, შევინანოთ ღვთის წინაშე ის, რომ მასთან მიახლების ღირსნი არა ვართ, მაგრამ გვწამს მისი გულმოწყალებისა“. და რა მოხდა? მიტროპოლიტ ფილარეტის ცხოვრებიდან ვიგებთ, რომ გაოცების, მადლიერებისა და სულიწმიდის საიდუმლოს მოქმედებით მათი სულები გაიხსნა ღვთის წინაშე და მთელმა სოფელმა ცვლილება დაიწყო; გარკვეული დროის შემდეგ მემთვრალეობა შეწყდა - მოძღვარიცა და სოფელიც ფხიზელი იყო. აი, ესაა მაგალითი. ისინი არ მარხულობდნენ, არც მცნებებს იცავდნენ მკაცრად, მაგრამ ღმერთთან მივიდნენ, რადგან მხოლოდ მას ერთადერთს უყვარდა ისინი. დარწმუნებული ვარ, რომ თუ ადამიანი საჭიროების გარეშე არღვევს რაიმე წესს, ეს მის წინაშე სააშკარაოზე გამოტანილი უნდა იქნეს. მაგრამ თუ მან მათ შესახებ, უბრალოდ, არ იცის, ანდა არ ჰყოფნის ძალა და რწმენა იმის გასარკვევად, რომ ეს აუცილებელი და საჭიროა, მას ღმერთთან სიახლოვის საშუალება უნდა მისცე და არა წესების შესრულების მოთხოვნები წაუყენო.
ამიტომ ვფიქრობ, რომ მოსკოვში მომხდარ შემთხვევაში ეს მოძღვარი არასწორად მოიქცა. იგი მოვალე იყო, საერთო, ხანმოკლე, მაგრამ დამაფიქრებელი საუბრის, ინდივიდუალური აღსარების შემდეგ ეზიარებინა ყველა ბავშვი, თანაც, საუბარი იმის შესახებ კი არ უნდა ყოფილიყო, რომ ბავშვმა რაიმე წესი დაარღვია, არამედ იესო ქრისტეზე, ღვთის სიყვარულზე...
მე გიამბობთ, როგორ ვიქცევი, როდესაც ბავშვი პირველად მოდის ჩემთან აღსარებაზე. როგორც წესი, მას ხელში უკავია ქაღალდი, რომელზეც დედიკომ ჩამოუწერა მისი საქციელის ჩამონათვალი. იგი კითხვას იწყებს, მე კი ვაჩერებ:
- ვინ შეადგინა ეს სია?
- დედამ.
- ეთანხმები მას?
- დიახ, რადგან დედა ამბობს, რომ ეს ცუდია.
- მოდი, გადავდოთ ეს სია და ვისაუბროთ; იცი რაიმე ქრისტეს შესახებ?
- დიახ, დედამ მიამბო და ხმამაღლაც წამიკითხა სახარება.
- მოგწონს ქრისტე? ისურვებდი მის გაცნობას და მასთან მეგობრობას?
ბავშვი ცოტა ხანს ჩაფიქრდა და შემდეგ მპასუხობს:
- დიახ, ვისურვებდი, რომ ის ჩემი მეგობარი იყოს.
- იცი რა არის მეგობრობა? მეგობრობა ის არის, რომ მისი ერთგული იყო ყველაფერში, ყოველნაირად ეცადო, რომ კი არ გაანაწყენო იგი, არამედ გაახარო. თუ ის შენზე უფროსია, გონიერი და შენზე უკეთესი, უნდა ეცადო, რომ მას მიბაძო. როგორ გგონია, ისურვებდი ასეთი მეგობრობა გქონოდა ქრისტესთან?
- დიახ, ვისურვებდი მასთან მეგობრობას!
- მაშინ დაივიწყე ეს სია და მითხარი: ახლა რომ შენს წინაშე ხილულად იდგეს ქრისტე (უხილავად ის შენს წინაშეა) და გკითხოს: „მითხარი, არის რაიმე ისეთი, რისი თქმაც ჩემთვის გრცხვენია ანდა შეგრცხვებოდა?“
ბავშვი პასუხობს:
- მე ვიცრუე: ესა და ის ჩავიდინე. შემრცხვებოდა, ეს რომ ქრისტეს სცოდნოდა, მაგრამ მან ხომ იცის! რა ვქნა?
- თვითონ უთხარი, არა ისე, რომ ეს მან თვითონ, უშენოდაც იცოდეს, არამედ შენ თვითონ უბრალოდ უთხარი ყველაფერი: ის, რომ კანფეტებს იპარავდი, ცრუობდი, დაუმორჩილებელი იყავი, რადგან გეზარებოდა, ზოგიერთ შენს ამხანაგს დასცინოდი, მეგობრობაში არაერთგულიც იყავი. მაგალითად, როდესაც შენს მეგობარს სხვები აბრაზებდნენ, დასცინოდნენ, შესაძლოა, სცემდნენ კიდეც, შენ ექომაგებოდი მას? იდექი მის გვერდით და ამბობდი: თუკი მას სცემთ, მეც მცემეთ მასთან ერთადო?
- არა.
- აი, ეს შეინანე.
ასე შეიძლება ასწავლო ბავშვს თავისი რეალური ცოდვების სინანული.
ასევეა უფროსებთანაც. უამრავი უფროსი მოდის აღსარებაზე (ისევე, როგორც ბავშვი) ცოდვების ჩამონათვალით, მაგრამ იმიტომ კი არ აღიარებენ მათ, რომ ეს ღმერთთან მათ მეგობრობას არღვევს, ამახინჯებს და შეუძლებელს ხდის, არამედ სხვა მიზეზის გამო. ამ მიმართებაში ასეთი სიები არ შველის. ისინი ადამიანებს ისეთი ცოდვების შესახებ ცოდნას აძლევენ, რომელიც მან არ იცოდა და არც უნდა სცოდნოდა, რადგან არც მის ასაკს შეეფერებოდა, არც სქესს, არც განვითარებას. ადამიანს უნდა ასწავლო საკუთარი თავის შეცნობა, სახარებაში იმ ადგილების მოძებნა, რომლებიც მის გულს ეხმიანება, სურს იმ მითითებების აღსრულება, რომლებიც მისი გონების განათებასა და ნებისყოფის გაძლიერებას ემსახურება. თუ გოგონა ან ბიჭი, ანდა უფროსი ადამიანი ამას არღვევს, იგი ღვთისადმი თავის ერთგულებას ღალატობს იმაში, რისი საფუძველიც მასში უკვე არსებობდა. აი, როგორ უნდა დაიწყოს აღსარების სწავლება. სიები კი არ გვინდა!
რაც შეეხება სქესობრივი ცხოვრების საკითხს, მათზე უხეში შეხება არ შეიძლება. უნდა მოიძებნოს რაიმე საშუალება, რომ ბავშვს (ანდა უფროსს) ავუხსნათ გონიერების შესახებ, იმაზე, როგორ უნდა მოეპყროს საკუთარ თუ სხვის სხეულს, გააცნობიეროს, ეპყრობა თუ არა მას მოკრძალებით? მაგრამ არასოდეს არ უნდა მოხდეს იმ ცოდვების აღწერა, რომლების შესახებაც მან, შესაძლოა, არც იცის; მას არ უნდა მივცეთ იმ ცოდვების სიები, რომელთა შესახებაც მას არც სმენია. მახსოვს ერთი ადგილი (ეს მრავალი წლის წინ მოხდა), რომელსაც მოძღვარმა მისცა ცოდვების სია, ამ ცინიკოსმა, ურწმუნო ადამიანმა კი დაუბრუნა ასეთი სიტყვებით: „როგორი ინტერესით წავიკითხე ეს სია! მე ეს ყველაფერი აზრადაც არ მომსვლია. რა საინტერესო იყო! ვიფიქრებ ამაზე და წარმოსახვით ვითამაშებ ამით!“ ეს გსურთ, როდესაც ადამიანს ცოდვების სიებს აძლევთ? შეგიძლიათ, დარწმუნებით თქვათ, რომ იგი მას სწორედ სინანულის გრძნობით მიიღებს? არა, არ შეგიძლიათ. ამიტომ ფრთხილად იყავით ამასთან.
რაც შეეხება ზიარებაზე დაშვებას თუ დაუშვებლობას მარხვაზე დაყრდნობით, აქ განსხვავება უნდა მოხდეს. არიან ადამიანები, რომლებიც პირველ რიგში უნდა ეზიარონ, რადგან ეს იქნება მათი პირველი ცოცხალი ურთიერთობა ღმერთთან; მათ არ შეუძლიათ, საკვებზე თავშეკავებით მოემზადონ ამისათვის. ეს მათთვის გაუგებარი და უაზროა. რამდენიმე წლის განმავლობაში აღსარებას მაბარებდნენ ადამიანები, რომლებიც მანამდე არასოდეს ყოფილან ეკლესიაში და არც აღსარება უთქვამთ, თუმცა ოდესღაც, ბავშვობაში ისინი ჩუმად მონათლულები იყვნენ. ასეთ ადამიანებს უნდა დაეხმარო, საკუთარ თავში ჩაიხედონ, შეხედონ ღმერთს და ახალი ურთიერთობები დაამყარონ; ისინი უნდა არა იმის საფუძველზე, რომ უკლებლივ ყველა ცოდვის აღიარება შეძლეს და სული მთლიანად გაითავისუფლეს, არამედ იმიტომ, რომ ისინი მიდიან იმასთან, ვისაც შეუძლია, მარადიული სიცოცხლე, რომელიც ეძლევა მათ და ჩვენ. ეს არ ნიშნავს, რომ ადვილად შეგვიძლია, საიდუმლოებებს მივაახლოთ ვინმე, მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ზოგჯერ ადამიანისათვის ზიარება აუცილებელია, რათა ღმერთი შეიცნოს.
ერთ შემთხვევას გიამბობთ. თითქმის 50 წლის წინ ჩემთან მოვიდა ახალგაზრდა ქალი შეკითხვით: „მე მორწმუნე ოჯახს ვეკუთვნი. ოჯახის წევრები მაიძულებენ, რომ ყოველ წელს აღდგომას ვეზიარო. არც ღმერთის მწამს, არც ზიარების, არც ქრისტესი, არც ეკლესიის, არც არაფრის, აღარ შემიძლია ზიარება ასეთ მდგომარეობაში. რა ვქნა?“ მე ვუპასუხე: „საკითხი გადაწყვეტილია, - თუ საზიარებლად მოხვალ, ასეთ მდგომარეობაში მყოფს არ გაზიარებ, მაგრამ მე შენთან ამის შესახებ საუბარი მსურს.“ მთელი მარხვის განმავლობაში იგი ყოველ პარასკევს მოდიოდა ჩემთან, მე კი მას ვუზიარებდი ჩემს მცირეოდენ ცოდნას, რომელიც წლების განმავლობაში დამიგროვდა. როდესაც დიდი ხუთშაბათი დადგა, აღმოჩნდა, რომ მისთვის ვერაფრის მიცემა ვერ შევძელი და მან ჩემთან საუბარში დრო ტყუილად დაკარგა. მე მას ვუთხარი: „ხედავ, ვერაფერი მოგეცი, შენმა ოჯახმაც ვერაფერი დაგანახა. ვილოცოთ უფლის წინაშე იმისათვის, რომ ღმერთმა ეს თვითონ გააკეთოს“. ჩვენ ეკლესიაში წავედით, გარდამოხსნის წინაშე მუხლებზე დავდექით და ღვთის წინაშე ვიკითხე: ღმერთო რა ვუთხრა ამ ქალიშვილს, რათა მას შენსკენ გზა გავუხსნა?.. უეცრად აზრად მომივიდა მისთვის მეკითხა: „აუცილებელია თუ არა შენთვის ღვთის პოვნა?“ მან მიპასუხა: „თუ ღმერთი არ არის, მაშინ არც ცხოვრებას აქვს აზრი, მაშინ აღარც სიცოცხლე მინდა. რა ვქნა?“ მე ვუპასუხე: „არ ვიცი!“ - და უფალს კიდევ ერთხელ ვკითხე: რა ქნას მან და რა ვქნა მე? რა უნდა ვუთხრა?.. გარკვეული დროის შემდეგ პასუხი მოვიფიქრე და ვუპასუხე: „თუ შენ შეასრულებ იმას, რასაც გეტყვი, მაშინ ღვთის სახელით გპირდები, რომ შენ რწმენას იპოვნი. მან თქვა: „დიახ! რა ვქნა?“ მე კვლავ ვუპასუხე: „არ ვიცი, მოდი, ლოცვა განვაგრძოთ.“ და ლოცვა განვაგრძე; ისეთი აზრი მომივიდა, თვითონვე შემეშინდა, მაგრამ თავი ვალდებულად ჩავთვალე, გამემეორებინა, რადგან, როდესაც ღმერთს მივმართე, შეუძლებლად ჩავთვალე, „ამეკრძალა“ მისთვის ჩემი დახმარებით ესარგებლა პასუხის მისაღებად. მე მას ვუთხარი: „აი, შენი პასუხი: ხვალ, დიდ ხუთშაბათს, მე ლიტურგიას აღვასრულებ. შენ ეზიარები, მაგრამ ზიარების წინ ხმამაღლა მეტყვი: ღმერთო მშობლებმა არაფერი მომცეს; შენმა ეკლესიამ მომატყუა და არაფერი მომცა, შენმა მოძღვრებმა ჩემთვის ვერაფრის მოცემა ვერ შეძლეს; და ახლა ვდგავარ შენს წინაშე შეკითხვით; თუ ამ შეკითხვაზე თვითონ არ მიპასუხებ, მე წავალ და შენთან აღარასოდეს დავბრუნდები.“ მან წინააღმდეგობა გამიწია: „თუ ღმერთი არსებობს, მაშინ ეს მკრეხელობაა, ამის თქმა არ შემიძლია.“ მე ვუპასუხე: „არა შენ იტყვი ამას.“ მაშინ ის მოვიდა, თქვა ეს საშინელი სიტყვები და ეზიარა. მე იმავე დღეს საფრანგეთში გავემგზავრე და მისგან ასეთი წარილი მივიღე: „მე ჯერ კიდევ არ ვიცი, არსებობს თუ არა ღმერთი, მაგრამ დარწმუნებით შემიძლია ვთქვა, რომ ის, რაც მე ზიარების დროს მივიღე, პური და ღვინო კი არა, სულ სხვა რამ იყო.“ სწორედ ამით დაიწყო მისი სულიერი გზა.
წესების დაცვა როდი გვაყენებს ღვთის გზაზე, არამედ როდესაც ამ გზაზე უკვე ვდგევართ, მაშინ წესები ყავარჯნის მოვალეობას შეგვისრულებს, რომელიც ღმერთთან მისვლაში, ურთიერთობასა და მასთან თანაცხოვრებაში გვეხმარება.
- რას იტყვით იმ სამრევლოების შესახებ, სადაც მოძღვრის პიროვნების კულტი იქმნება, როდესაც მისი თითოეული სიტყვა (არა მხოლოდ სულიერი ცხოვრების, არამედ პოლიტიკურ თუ სხვა საკითხებთან დაკავშირებითაც) ღვთის ნების გამოცხადებად ითვლება?
მიტროპოლიტი ანტონი: პიროვნების კულტი ერთ-ერთი მავნე მოვლენათაგანია არა მხოლოდ საეკლესიო, არამედ საერთოდ, ადამიანთა (მათ შორის პოლიტიკურ) ცხოვრებაში. პოლიტიკის სფეროში პიროვნების კულტი გამოიხატება დიქტატურასა და იმაში, რომ ვიღაც, რომელიც გარშემომყოფებზე გავლენას ახდენს, მოიპოვებს ძალაუფლებას, რომელზეც არანაირი უფლება არა აქვს თავისი საკუთარი შინაგანი ბუნებით, ანუ სიმწიფით, სიბრძნითა და ცოდნით. პიროვნების კულტი ყოველნაირად უნდა აღმოიფხვრას; და პირველი, ვინც ეს უნდა გააკეთოს, თვითონ ის ადამიანია, რომელიც ამ კულტის მსხვერპლი ხდება, ანუ ის მღვდელი ანდა საერო პირი, რომელსაც ამ არასაჭირო და დაუშვებელ პატივს მიაგებენ.
ამისათვის მღვდელი (მე ვისაუბრებ, პირველ რიგში, რასაკვირველია, მოძღვრების შესახებ) გამუდმებით უნდა აქცევდეს ყურადღებას საკუთარ თავს და ახსენებდეს, რომ იგი არაფერს წარმოადგენს, თუ ღვთის მადლი არ გადმოდის მასზე გამუდმებული წყალობის სახით, იმის შესაბამისად, როგორი მორჩილება და თავმდაბლობა აქვს ღვთის წინაშე, როგორ უარყოფს საკუთარ თავს, თავის სიცოცხლეს სხვას სწირავს და მოყვასს ემსახურება. მახსოვს, მამა სოფრონმა ერთხელ მითხრა, რომ ეკლესია აშენებულია, როგორც პირამიდა, თანაც ისეთი, რომელიც თავდაყირა, წვერით დაბლა დგას. რაც უფრო უახლოვდება ადამიანი ღმერთს, მით მეტად სურს, ემსახუროს სხვებს; სულ უფრო დაბლა და დაბლა უნდა ჩადიოდეს ამ პირამიდაზე; საბოლოო ჯამში კი ამ პირამიდის თავი თვით უფალი იესო ქრისტეა, რომელთანაც განისვენებს ყველა - სამყაროსა და ადამიანთა ცოდვების მთელი სიმძიმე. ამიტომ, თუკი მოძღვარს პიროვნების კულტიდან გათავისუფლება უნდა, იგი, პირველ რიგში, უნდა გამოფხიზლდეს, გონს მოეგოს, მიხვდეს, რომ მას პატივს მიაგებენ ან იმისათვის, რაც მას მიეცა, ანდა იმიტომ, რომ ადამიანები მასში იმას ხედავენ, რაც სინამდვილეში არ არის.
ის, რაც მიეცა, პირველ რიგში, შეიძლება იყოს მისი გარეგნობა. ეს დიდ როლს თამაშობს. ადამიანი პირველ შთაბეჭდილებას თავისი გარეგნობით ახდენს, მღვდელი კი (როგორც ყველა სხვა ადამიანი, მაგრამ მღვდელი განსაკუთრებით) უნდა დაფიქრდეს იმაზე, რომ თავისი გარეგნობით, იმით, თუ როგორ წარმოუდგენს იგი ადამიანებს თავს, არ იყოს საცდური, ანუ მისი გარეგნობა მისი პატივმოყვარეობის, სიამაყის, სულიერი უვიცობის, ბუნებრივი სისულელის გამოხატულება არ იყოს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მაშასადამე, პირველ რიგში, მოძღვარი ყურადღებას უნდა აქცევდეს იმას, რომ თავისი გარეგნობით გარშემომყოფებს არ განაცვიფრებდეს; იყოს ის, რაც არის, მაგრამ ფრთხილად უნდა იქცეოდეს.
მეორე - გონებრივი თვისებები. გონიერება შესაძლებელია, ბრძნულადაც წარმოაჩინო და კადნიერადაც. ბრძნულად მთელი ცოდნის წარმოჩენა შესაძლებელია, რომელიც ადამიანმა თავისი ხანმოკლე (და მით უმეტეს, ხანგრძლივი) ცხოვრების მანძილზე შეიძინა, როდესაც ეს ვინმეს ესაჭიროება. მაგრამ, როგორც XVII საუკუნის ერთმა ფრანგმა მწერალმა თქვა, შენი ცოდნა და სიბრძნე ისე უნდა შეინახო, როგორც ჯიბის საათი: მას მხოლოდ მაშინ ვიღებთ, როდესაც დროის შეტყობა გვჭირდება და არა იმისათვის, რათა ყველამ იცოდეს, რომ ჯიბის საათი გვაქვს... ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია, რომ ადამიანი არ ამჟღავნებდეს არავითარ განსაკუთრებულ განსწავლულობას და სიბრძნეს, როდესაც ეს არავის ესაჭიროება და როდესაც იგი მხოლოდ მისი საკუთარი, შესაძლოა, სრულებით არარსებული თვისებებისა და ღირსებების დემონსტრირებაა.
ადამიანი, შესაძლოა, თავისი ცოდნით ამაყობდეს, ანუ იმ განათლებით, რომელიც მან მიიღო. აქ უნდა ახსოვდეს, რომ მთელი ეს ცოდნა მას როდი ეკუთვნის, ეს მისთვის საჩუქარი იყო ღვთისაგან, ისევე, როგორც გონება, რომლის საშუალებითაც მან ამ ცოდნის ათვისება შეძლო. ეს საჩუქარია ეკლესიის მხრიდანაც, სამოქალაქო საზოგადოების, ოჯახის, მეგობრების, ძველი თუ თანამედროვე ლიტერატურის მხრიდან და ა.შ.; ეს ყველაფერი მას როდი ეკუთვნის. თუ ეს თვისებები მისი საკუთრებაა, თუ იგი ფლობს ამ თვისებებს, ანუ გონებას, განათლებას, ამასთან ერთად, სხვათა შორის, ისიც უნდა ისწავლოს, რომ მადლიერების გრძნობა გააჩნდეს, ოღონდ ამის დემონსტრირებას არ უნდა ახდენდეს.
გარდა ამისა, იგი უნდა მოერიდოს თავმომწონეობის საცდურს და თავისი ხარისხით არ უნდა ისარგებლოს იმისათვის, რომ რაღაც პატივისცემა მოიპოვოს და საზოგადოებაში გარკვეული ადგილი დაიკავოს: მე არქიმანდრიტი ვარ, მე ეპისკოპოსი ვარ, მღვდელი ვარ, დიაკვანი ვარ, ეს თუ ის ვარ. ეს არაფერს ნიშნავს. ღვთის წინაშე, რომელიც ადამიანთა სულებს ხედავს, ეს წოდებები, შესაძლოა, მხოლოდ ცარიელი სიტყვები კი არ იყოს, არამედ მისი სამსჯავროს საგანიც კი, რამეთუ თუკი ადამიანი ამ წოდებების ხმაურს წაიმძღვარებს წინ, შესაძლოა, უფალმა უთხრას: დიახ, შენ ხარისხი გაქვს, ღირსება კი - არა; შენ არ შეეფერები იმ წოდებებს, რომლებითაც თავმომწონეობ, და რაც მეტია შენი წოდება, მით მეტად განისჯები ღვთის წინაშე... ეს ძალიან მნიშვნელოვანი აზრებია მღვდლისათვის, დიაკვნისა და ნებისმიერი ადამიანისათვის, რომელსაც ღვთისაგან ბოძებული ამა თუ იმ თვისებისათვის აქებენ.
ჩვენ მუდამ უნდა გვახსოვდეს ის, რაც ნეტარებათა დასაწყისშია ნათქვამი: ნეტარ არიან გლახაკნი სულითა, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათა... რას ნიშნავს გლახაკნი სულითა? სულით გლახაკი არის ადამიანი, რომელიც სულის სიღრმეში ან თუნდაც მისი მცირე ნაწილით გრძნობს, რომ მასში არაფერია იმის გარდა, რაც ღმერთმა მისცა, რომ ყოველივე კარგი, რაც, შესაძლოა, მასში იყოს, ღვთის წყალობაა და ამით თავმომწონეობა არ შეეფერება.
მახსენდება ერთი მშვენიერი გარეგნობის ოციოდე წლის გოგონა. იგი მოვიდა ჩემთან, დაჯდა და სახის საშინელი გამომეტყველებით მეუბნება:
- მე ვერ ვცხონდები, ვიღუპები პატივმოყვარეობისაგან!
- როგორ ცდილობ ამის გამოსწორებას?
- არ ვიცი, რა უნდა გავაკეთო ამისათვის, ვებრძვი, მაგრამ პატივმოყვარეობა იმარჯვებს.
რაში გამოიხატება შენი პატივმოყვარეობა?
- ყოველთვის, როდესაც საკუთარ თავს სარკეში ანდა შუშაში ვხედავ, ვფიქრობ: რა ლამაზი ვარ!
მე გამეღიმა და ვუთხარი:
- მაგრამ ეს ხომ მართლაც ასეა!
მან შეშინებულმა შემომხედა და წამოიძახა:
- რა ვქნა? მაშასადამე, დავიღუპე!
- არა, არ დაიღუპები. შენ უნდა შეძლო, პატივმოყვარეობის ნაცვლად მადლიერების გრძნობა გქონდეს. მორჩილებამდე არც შენ და არც მე ჯერ არ მიგვიღწევია, ჩვენ არც კი ვიცით, რა არის მორჩილება, ეს წმიდანებს ახასიათებთ. მადლიერება კი ის თვისებაა, რომელიც თითოეულ ჩვენთაგანს შეუძლია მოიპოვოს ნებისმიერ დროს.
- როგორ შეიძლება მისი მოპოვება? - მეკითხება ის.
- აი, რა უნდა ქნა: დღეში სამჯერ სარკის წინ დადექი და გადაჩხრიკე შენი სახის თითოეული ნაკვთი, რომელიც მოგწონს: შუბლი, წარბები, ტუჩები, თვალები, ცხვირი, ლოყები, და საერთოდ, ყველაფერი, რასაც საკუთარ თავში კარგს ხედავ. როდესაც ამას დაასრულებ, თქვი: გმადლობ, ღმერთო, რომ ეს ყველაფერი მიწყალობე, რამეთუ ეს ჩემში მე არ შემიქმნია. და კიდევ დაუმატე: მომიტევე, უფალო, რომ შენგან ნაწყალობევ სილამაზეზე ასეთი საძაგელი გამომეტყველება მაქვს.“
ვფიქრობ, რომ ეს სულიერ თვისებებსაც მიესადაგება. „სულით გლახაკნი“ ისინი არიან, რომლებიც აცნობიერებენ, რომ ყოველივე უფლისაგან ებოძათ, და იმის ნაცვლად, რომ ცრუ მორჩილებისათვის უარყონ და უარი თქვან ამაზე, ღებულობენ, მას და მადლობენ უფალს იმისათვის, რომ ეს ყოველივე უბოძათ.
შემდეგ? შემდეგ კი მათ შეუძლიათ, ეს წყალობა სხვების სასარგებლოდ გამოიყენონ. თუ მათ მჭევრმეტყველების უნარი, გონება, განათლება, მგრძნობიარე ბუნება აქვთ (დაუსრულებლად შეიძლება იმ თვისებების ჩამოთვლა, რომლებიც მოძღვრისათვის სასარგებლოა), ჰმადლობდნენ უფალს ამისათვის! და ამ მადლიერების ნიშნად მორჩილება მოიპოვონ, რადგან ადამიანი გრძნობს, რომ ყოველივე, რაც ღვთისაგან აქვს, მისი კუთვნილება კი არაა, არამედ ღვთის საჩუქარია; და თუ საჩუქარია, უნდა უხაროდეს, მაგრამ არ უნდა ამაყობდეს ამით. მოძღვრის პიროვნების კულტის საკითხი თვითონ მისგან იწყება. იგი ვალდებულია (ისევე როგორც თითოეული ჩვენთაგანი), მთელი ცხოვრების მანძილზე (და არა სიცოცხლის რაღაც გარკვეულ მომენტში) ჰმადლობდეს ღმერთს იმისათვის, რაც მას უბოძა და საკუთარ თავს არაფერი მიაწეროს.
წმიდა მაკარი დიდის ცხოვრება მოგვითხრობს იმის შესახებ, თუ როგორ დაინახა მისი სიკვდილის შემდეგ მისმა ერთმა მოწაფემ ზეცად ამაღლებული წმიდანის სული; ამ გზაზე საზვერეებში მას ეშმაკები სხვადასხვა ცოდვებში გამოსცდიდნენ, ის კი თითოეულ საზვერეს უცოდველად გადიოდა. როდესაც წმიდა მაკარიმ სასუფევლის კარს მიაღწია, ეშმაკებმა განიზრახეს, იგი უკანასკნელ საზვერეში მაინც ეცდუნებინათ. ამიტომ ტაში დაუკრეს მას და შესძახეს: „მაკარი შენ გვაჯობე!“ მაკარი დიდი შემობრუნდა, თითი დაუქნია მათ და უთხრა: „ჯერ კიდევ არა“, - ამ სიტყვებით იგი სასუფეველში შევიდა.
ვფიქრობ, თითოეულ სტუდენტს, ერისკაცს, მოძღვარს თუ დიაკვანს უნდა ვასწავლოთ ეს: ყველაფერი, რაც მას გააჩნია, მთელი ეს სიმდიდრე ღვთის საჩუქარია; როდესაც ადამიანები მას აქებენ, შინაგანად კი არა, ღვთის მადლობითა და გულის შემუსვრილებით მიიღოს იგი, რამეთუ ადამიანი მართლაც რომ ბოლომდე ღვთის მორჩილი იყოს, მას წვრილმანების გამო არ შეაქებდნენ.
მახსენდება წმინდა ტიხონ ზადონელის წერილი ერთი ახალგაზრდა მღვდლისადმი, რომელიც შესჩიოდა, რომ მას აქებდნენ და რამდენიც არ უნდა ემტკიცებინა, რომ ეს უადგილო იყო, ისინი კიდევ უფრო მეტად ასხამდნენ ხოტბას, მან კი არ იცოდა როგორ მოქცეულიყო. ტიხონ ზადონელმა მიუგო: პირველ რიგში, ნუ ეტყვი შენთან მომსვლელებს იმის შესახებ, რომ ცდებიან და შენ მათ ქაბას არ იმსახურებ, რადგან ისინი შენს სხვა არსებულ თვისებებს კიდევ არარსებულ თავმდაბლობასაც მიაწერენ; არამედ მოუსმინე მათ, დაიმახსოვრე, რა თვისებებს ხედავენ შენში და შეეცადე, გამოიმუშაო ისინი, რათა ისეთი გახდე, როგორადაც გხედავენ ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით. აქ აღზრდაა საჭირო, ეს კი ოჯახში, საზოგადოებაში, ეკლესიაში, სემინარიაში, აკადემიაში უნდა დაიწყოს; ეს მუდამ უნდა ხდებოდეს, რათა ადამიანმა ერთმანეთში არ აურიოს ის, რაც მას მიეცა, იმასთან, რაც ბუნებით მისი კუთვნილებაა ანდა ღვთის საჩუქარია. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. თუ ადამიანი ისწავლის, რომ საკუთარი თავით არ ამაყობდეს, მაშინ, შესაძლოა, პიროვნების კულტი მის გარშემო გრძელდებოდეს, ისევე, როგორც ტალღები კლდეს ეხეთქებიან, მაგრამ ის ამისაგან არ იშლება.
გარდა ამისა, მან უნდა შეძლოს, ადამიანები გააფრთხილოს იმის შესახებ, რომ იგი ყოვლისმცოდნე არაა და რომ ზოგჯერ აქვს მოსაზრება, ზოგჯერ ცოდნა, მაგრამ ისიც შეიძლება მოხდეს, რომ მან რაიმე არ იცოდეს ანდა რაიმე საკითხზე პასუხი ვერ გასცეს. სულიერ საკითხებში ისეთი მომენტებიც არსებობს, როდესაც მოძღვარი ღვთის წყალობითა და მოძღვრობის მადლით სრულიად ნათლად ხედავს, რომ ადამიანს მის გასაჭირზე ან შეკითხვაზე უნდა უპასუხო. ზოგჯერ იგი ამას ისე ნათლად ვერ ხედავს, რომ შეეძლოს წმიდანთა ცხოვრებიდან ან ბიბლიიდან მოუთხროს შესაბამისი მაგალითი; ზოგჯერ კი უნდა შეეძლოს, უთხრას: „არ ვიცი!“ ჩვენზე დიდ ადამიანებს ამის გამბედაობა ჰქონდათ. მახსენდება ორი შემთხვევა წმიდა ამბროსი ოპტელის ცხოვრებიდან: როდესაც ადამიანები მას რაიმეს ეკითხებოდნენ, იგი მათ სთხოვდა, ცოტა ხანს მონასტერში დარჩენილიყვნენ, სანამ ილოცებდა და ღვთისაგან ამის პასუხს გამოითხოვდა. ორივე შემთხვევაში ორი-სამი დღის შემდეგ ეს ადამიანები მასთან მოდიოდნენ და ეუბნებოდნენ: „მამაო, სახლში გვეჩქარება, შენ კი ჩვენს შეკითხვებზე პასუხს არ გვაძლევ...“ ორივეჯერ წმიდა ამბროსი პასუხობდა: „აი, უკვე რამდენიმე დღეა, დედა ღვთისმშობელს ვეკითხები, რა გიპასუხო, ის კი დუმს. რა შემიძლია, გითხრა მე?“ ეს სულიერი ცხოვრების გამოვლინებაცაა და მართლაც წმიდა უხუცესის სიბრძნისაც.
თუ საქმე ეხება უკვე არა სულიერ ცხოვრებას, არამედ პოლიტიკურსა და საზოგადოებრივ საკითხებს, მაშინ მოძღვარი ვალდებულია, უთხრას: მე აქ პოლიტიკური ანდა საერო საკითხების გადასაწყვეტად როდი ვარ დადგენილი, არამედ სახარების საქადაგებლად... ეს, რასაკვირველია, აყენებს საკითხს იმის შესახებ, რომ თუ მას საკუთარი მოსაზრებები აქვს, მაშინ შეიძლება, ის სხვაზე უსიტყვოდაც ახდენს გავლენას, თანაც ისე, რომ არც ცდილობდეს ამის გაკეთებას. ამას ვერაფერს მოუხერხებ. თუ ადამიანები ხედავენ, რომ ის ამა თუ იმ გზას მიჰყვება, მაშინ, რასაკვირველია, მათ შეუძლიათ თქვან: თუკი ასეთი შესანიშნავი ადამიანი ასე ფიქრობს, მეც ასე უნდა ვიფიქრო... მაგრამ ამ შემთხვევაში ადამიანს უნდა შეეძლოს თქვას: არა, მე ასე ვფიქრობ, ასე ვგრძნობ, რადგან ასე ვარ აღზრდილი, რადგან ასეთ თაობას მივეკუთვნები, - მრავალი სამართლიანი რამ შეუძლია თქვას ასეთ შემთხვევაში; თქვენ კი საკუთარ სიმართლეს ეძიებდეთ, ანუ იმ სიმართლეს, რომელიც პირადად თქვენ უფალს დაგანახვებთ.
არსებობს ისეთი სფეროები, რომლებშიც აუცილებელი არაა, ამა თუ იმ მოსაზრებას იზიარებდეთ. ბოროტებისაგან გარიდებას, რა თქმა უნდა, ყველა უნდა ცდილობდეს, მაგრამ თუ საუბარია პოლიტიკის, სამოქალაქო ცხოვრების შესახებ, ამ შემთხვევაში აქ მრავალი ნიუანსია; ამიტომ საჭიროა, რომ თითოეული ადამიანი საკუთარი სინდისის წინაშე მართალი იყოს და მის შესაბამისად იქცეოდეს, მკაცრად უნდა ადევნებდეს თვალყურს საკუთარ თავს, ისე უნდა იქცეოდეს, რომ რომ შეეძლოს ქრისტეს წინაშე წარდგომა და თქმა: მე იმ ადამიანებს ასე ვუთხარი შენი სახელით, მაგრამ მხოლოდ იმით როდი ვსარგებლობდი, რომ ჩემში ქრისტიანისა და მოძღვარს ხედავენ, არამედ იმიტომ, რომ ის, რაც ვთქვი, შენი სახარებიდან, შენი სიტყვიდან იღებს სათავეს.
მისდამი თაყვანისცემას მოძღვარი ყოველთვის უნდა გაურბოდეს, რათა ადამიანები იმას არ ხედავდნენ, რაც სინამდვილეში მასში არ არის. საჭიროა, რომ მღვდლები მეტს საუბრობენ იმის შესახებ, რომ მათი სიწმიდე საიდუმლოებების აღსრულებით „შემოიფარგლება“, (თუკი შესაძლოა, რომ ასეთი არასრულყოფილი სიტყვით გამოიხატოს იგი), და მასაც თვითონ კი არ ასრულებენ, არამედ თვით ღმერთი, ქრისტე და სულიწმიდაა საიდუმლოს აღმასრულებელი, როგორც ეს გარკვევით წერია ლიტურგიაში! ამიტომ სრულიად დარწმუნებით შემიძლია ვთქვა, რომ ლიტურგიის დროს ჩემს მიერ წარმოთქმული სიტყვები ღვთაებრივი ძალის მქონეა, რამეთუ მე მხოლოდ წარმოვთქვამ მათ, ძალა კი ღვთისგან აქვს, მე ვიმეორებ სიტყვებს, რომელიც თვითონ ქრისტემ გადმოგვცა. სხვა სფეროში სრულიად გულწრფელად შემიძლია აზრის გამოთქმა, მაგრამ ვერ ვიტყვი, რომ ეს ღვთის ნებაა ანდა ღვთაებრივი შეხედულებაა ამა თუ იმ საგნის შესახებ.
- როგორ გესმით მორჩილება, როდესაც საუბარია მოძღვრისა და სულიერი შვილის ურთიერთდამოკიდებულებაზე არა სამონასტრო და არა სამრევლო პრაქტიკაში?
მიტროპოლიტი ანტონი: ვისურვებდი, რომ ადამიანებს გამუდმებით შეახსენებდნენ იმის შესახებ, რომ მორჩილება მოძღვრის ბრძანების მონურად შესრულებაში როდი გამოიხატება, მაშინაც კი, როცა იგი რჩევის სახით გეძლევა. მორჩილების აზრი ისაა, რომ ადამიანს ასწავლოს, გამოეთიშოს საკუთარ აზრებსა და საგნების მიმართ დამოკიდებულებებს და მიიღოს ის, რასაც სხვა ადამიანი ეუბნება. ასე იწყება მორჩილება და იგი მხოლოდ საეკლესიო პრაქტიკას როდი ეხება, არამედ ადამიანთა შორის ყოველგვარ ურთიერთდამოკიდებულებას.
როდესაც ადამიანი გვესაუბრება, ჩვენ მას უმეტესწილად თითქმის არ ვუსმენთ, რადგან სანამ ის საუბრობს, ჩვენ მისი სიტყვების პასუხს ვამზადებთ. აი, სწორედ აქ იწყება საკუთარი თავის ხელახლა აღზრდა. როდესაც ადამიანი გელაპარაკება, უნდა შეწყვიტო საკუთარ აზრებზე ფიქრი და მის სიტყვებს უნდა მოუსმინო, თანაც ისე, რომ გაიგო, როგორ წარმოთქვამს იგი მათ, რათა დაიჭირო ამ სიტყვების აზრი და არა მხოლოდ ბგერები. როდესაც ამ სიტყვებს შეიმეცნებ და მიიღებ, როგორც სხვა ადამიანის გამოცდილებას ანდა ძიებას, მხოლოდ მაშინ შეიძლება საკუთარი გონების, გულისა და გამოცდილებისათვის ყურისგდება და მასზე გამოხმაურება. მაგრამ როდესაც ადამიანი გესაუბრება, მხოლოდ მას უნდა მოუსმინო, ჩვენ კი უმეტესწილად ამის გაკეთება არ შეგვიძლია. როგორც მოგახსენეთ, სანამ ადამიანი საუბრობს, ჩვენ უკვე მისთვის პასუხს ვამზადებთ, ამიტომ არ გვესმის მისი არა მხოლოდ სიტყვები, არამედ ძირითადი აზრიც; რამეთუ ძალიან ხშირად სიტყვები საკმარისი არაა, ისინი მხოლოდ ნაწილობრივ გადმოსცემს იმას, რისი თქმაც ადამიანს სურს. ამიტომ საჭიროა, მას მოვუსმინოთ.
მოგეხსენებათ, როგორ ხდება ხოლმე სიმღერის დროს, სიტყვები შესაძლოა, უბრალო იყოს, მელოდია კი - ძალიან მიმზიდველი. სწორედ ასე უნდა ვისწავლოთ ნებისმიერი სხვა ადამიანის მოსმენა და არა მხოლოდ მოძღვრისა, სწორედ ისე, როგორც სიმღერას ვუსმენთ. სიტყვები ჭეშმარიტებას გამოხატავენ, სწორედ იმას, რასაც უნდა გამოხატავდნენ, მაგრამ ისინი ტალღასავით მიაქვს მელოდიას. თუ შენ მელოდია არ გესმის და მხოლოდ სიტყვებს უსმენ, მაშინ ვერ მიიღებ იმას, რაც მასშია ჩადებული. ერთ გერმანულ ლექსში დაახლოებით ასეთი რამ არის ნათქვამი: მითხარი, რა არის ჩადებული პატარა სიმღერაში, რომ მისი ასე შეყვარება შეგიძლია? - მასში ჩადებულია მცირე ხმოვანება, მცირე ჰარმონია და მთელი სული... თარგმანი არაზუსტია, არასაკმარისი, მაგრამ სწორედ ასე უნდა ვეპყრობოდეთ თითოეულ ადამიანს, რომელიც გვესაუბრება.
ხოლო როცა მოძღვარი გვესაუბრება, მის სიტყვებს უნდა ვუსმინოთ და ან მისი ნათქვამის სიღრმეს უნდა ჩავწვდეთ, ანდა მისი სულიერი გამოცდილების სიღრმის ნაკლებობას. ისეც ხდება, რომ მოძღვარი რაიმე ძალიან მარტივს იტყვის, რომელიც შენს სულამდე მიაღწევს და აღაგზნებს მას. ისიც შესაძლებელია, რომ მოძღვარი გონივრულად საუბრობდეს, იმეორებდეს იმას, რაც მას უთხრეს.
მახსენდება ერთი შემთხვევა: როდესაც ახალგაზრდობაში ბავშვების ხელმძღვანელი ვიყავი, პროფესორმა ლ. ა. ზანდერმა მოაგროვა სკოლის მასწავლებლები და ბავშვები და ისინი პარიზის ერთი ცნობილი მოქადაგის საჩვენებელ გაკვეთილზე მიიწვია, ადამიანის, რომელიც ატყვევებდა ყველა მოზრდილს, ვინც კი მას მოუსმენდა. ამ მქადაგებელმა, რომელსაც ბავშვებთან მუშაობის გამოცდილება არ ჰქონდა, აჩვენა სამაგალითო გაკვეთილი, რომელმაც უფროსი ასაკის ყველა ადამიანი აღაფრთოვანა. ეს გონივრული იყო, დახვეწილი, ღრმა და ჭეშმარიტი. როდესაც გაკვეთილი დასრულდა, ზანდერმა დაიჭირა შვიდიოდე წლის ბიჭი და ჰკითხა: „აბა, რას ფიქრობ ამ გაკვეთილზე?“ ბიჭუნამ კი მას საშინელი სიტყვები უთხრა: „ძალიან თავშესაქცევი იყო! სამწუხარო მხოლოდ ისაა, რომ მღვდელს თვითონ არ სჯერა ის, რასაც ამბობს“. ეს სიმართლე არ იყო, მაგრამ სიტყვები ისეთი დახვეწილი იყო, თემა იმდენად გონივრულად და დამაკმაყოფილებლად იყო შერჩეული, რომ ბავშვი ამ ადამიანის სულს ვერ ჩაწვდა. მას მოეჩვენა, რომ ეს ცარიელი სიტყვები იყო, ბრჭყვიალა სპილენძი. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს გვახსოვდეს, როდესაც ადამიანს ვესაუბრებით ანდა მას ვუსმენთ.
მეორე მხრივ, ზოგჯერ ადამიანი რაიმე ძალიან უბრალოს ამბობს და ეს სიტყვები ჩვენი სულის ისეთ სიღრმეს აღწევს, რომ შესაძლოა, სწორედ ამით დაიწყოს ჩვენი ურთიერთობა ღმერთთან ანდა ჩვენი ცხოვრების შეცვლა. მახსენდება ერთი შემთხვევა: როდესაც მოზარდი ვიყავი, დიდ ხუთშაბათს ახალგაზრდების ჯგუფი გარდამოხსნის წინ შესანიშნავ, მაგრამ ერთი შეხედვით არაფრით გამორჩეულ მოძღვართან, მამა გრიგორი შუმენსკისთან ერთად ვლოცულობდით. იგი საოცარი შინაგანი უბრალოების მქონე ადამიანი იყო, თავის გამოჩენა არ უყვარდა. მოძღვარი დიდხანს იდგა გარდამოხსნასთან, შემდეგ ჩვენსკენ მობრუნდა და დავინახეთ, რომ სახე ცრემლებისაგან სველი ჰქონდა; მან გვითხრა: „დღეს ქრისტე თითოეული ჩვენთაგანისათვის ევნო; ვიტიროთ იმაზე, რომ ჩვენ ვართ მისი სიკვდილის მიზეზი...“ მან მუხლი მოიყარა, ყველანი ავტირდით. მისმა სიტყვებმა ჩვენი სულის სიღრმემდე მიაღწია. მასში არაფერი იყო დაფარული, ეს იყო ჭეშმარიტება, რომელიც სიტყვებიდან კი არ შევიცანით, არამედ იქიდან, თუ როგორ იყო ის ნათქვამი, ამ მოძღვრის სახიდან, მისი ცრემლებიდან, იქიდან, რომ მან სხვა სიტყვები ვერ მონახა გარდამოხსნასთან.
ამ ყველაფერს მორჩილების გამო ვამბობ, რადგან მორჩილება, პირველ რიგში, რწმენას ნიშნავს. უნდა ვისწავლოთ, რომ როდესაც ვინმე საუბრობს, განსაკუთრებით ჩვენი სულიერი მოძღვარი, უნდა მოვუსმინოთ და მისი სიტყვებიდან, ხმის ბგერებიდან, მთელი მისი პიროვნებიდან მივიღოთ ის სულიერი გამოცდილება, საიდანაც ეს სიტყვები იბადებიან. თუ ისინი მისი სულიერი გამოცდილებიდან არ მომდინარეობს, ჩვენს სულს ვერ შეძრავს, თუნდაც სრული ჭეშმარიტება იყოს. თუ მაინც სულისშემძვრელად იმოქმედებს ისინი ჩვენზე, ეს იმის მიუხედავად მოხდება, რომ ამ მოძღვარმა ვერ შეძლო ჩვენთვის ამის გადმოცემა.
ბევრი წმიდანის ცხოვრება და სულიერი ლიტერატურის გარკვეული რაოდენობა წამიკითხავს. ჩემთვის თავზარდამცემია, რომ ხუცესი, სულიერი მოძღვარი, იღუმენი, წინამძღვარი თუ მეუდაბნოე თავისი გამოცდილების სიღრმიდან რაიმეს ეუბნება ადამიანს, რომელმაც მას შეკითხვა დაუსვა ან სულაც არაფერი უკითხავს, მაგრამ მან შეხედა და იგრძნო - მისთვის ამის თქმა საჭიროა. ზოგჯერ ეს მხოლოდ სიტყვები როდია, რომელიც რაიმეზე მიგვანიშნებს, არამედ მითითებაც: „ასე მოიქეცი“. ეს უნდა გააკეთო, რამეთუ თუ ასე არ მოიქცევი, არამედ მხოლოდ იფიქრებ და ინერვიულებ, ადგილიდან ვერასოდეს დაიძვრები. თვით სამონასტრო მორჩილებაც კი იმაში მდგომარეობს, რომ მოძღვარი აირჩიო, ისეთი, რომელიც შენს სულს ეხმიანება, რომელსაც შეუძლია მთელი გულით უყვარდე, რომლის, როგორც ადამიანის, მიღებასაც შეძლებ და რომელიც შენ ღვთისაგან მოგეცა.
გავკადნიერდები და ჩემი ცხოვრების ერთ მაგალითს მოგითხრობთ. როდესაც 17 წლის ვიყავი, პარიზის ერთადერთ რუსულ ტაძარში წავედი, რომელიც იმ დროს მოსკოვის საპატრიარქოს ერთგული დარჩა. წირვაზე იმდენად დამაგვიანდა, რომ ღვთისმსახურება დამთავრებული დამხვდა. იგი სარდაფში ტარდებოდა; კარებში შევჩერდი და დავინახე, რომ ხის კიბეზე ბერი ამოდიოდა. შევხედე და მასში ისეთი დიდი შინაგანი გულისხმიერება და სიმშვიდე დავინახე, რომ მასთან მივედი და ვუთხარი: „არ ვიცი, ვინ ხართ, მაგრამ გთხოვთ, ჩემი სულიერი მოძღვარი გახდეთ“. მე ეს არასოდეს მინანია. მას ჩემთვის მორჩილება არ დაუვალებია; იგი ძალიან ღრმა სულიერი ცხოვრებით ცხოვრობდა, ჩემს შეკითხვებს აღსარებაზე მოკლედ, უბრალოდ, ნათლად და მარტივად პასუხობდა; მაგრამ ყოველთვის ისეთი შთაბეჭდილება მრჩებოდა, რომ იგი დიდ ხომალდს ჰგავდა, რომელიც ზღვაზე მიდის, მე კი პატარა ნავი ვარ, რომელიც გრძელი თოკითაა მასზე მიბმული. ის ძალიან ღრმად შევიდა ზღვაში, მე კი ჯერ კიდევ ვერ მიუახლოვდი იმ ადგილს, რომელიც მან უკვე გაიარა, მაგრამ ის მიმათრევს. სწორედ ეს იყო მოჩილება, რადგან ის ბრძანებებს არ მაძლევდა, უბრალოის, თავისი ცხოვრების, სულისა და ლოცვის თანაზიარს მხდიდა.
მისი გარდაცვალების წინ კი თითქოს ღმერთმა გვიჩვენა, თუ ვინ იყო იგი. ავადმყოფობის ჟამს მან ასეთი სახის მოკლე წერილი მომწერა: „მე შევიცანი ჭვრეტითი ლოცვის საიდუმლოება, ახლა შემიძლია, მოვკვდე“. მესამე დღეს იგი გარდაიცვალა. მისთვის მორჩილება მხოილოდ ბრძანებების შესრულებაში როდი გამოიხატებოდა, არამედ მის წინაშე გახსნილი სულის სიღრმისეულ წვდომაში.
როდესაც საუბარია მოძღვრის დამოკიდებულებაზე სულიერ შვილებთან, უმეტესწილად, მას შეუძლია, მათ მისცეს კონკრეტული რჩევები იმასთან დაკავშირებით, როგორ ილოცონ, როგორ მიაღწიონ სულიერ სიფხიზლეს, სულისა და ხორცის განწმედას და ა.შ. საჭიროა ამ კონკრეტული რჩევების შესრულება. მაგრამ თვითონ მოძღვარი ძალიან ფრთხილად უნდა იყოს იმაში, რასაც ურჩევს, იმიტომ, რომ ზოგჯერ მოძღვარმა არ იცის ამ ადამიანის ცხოვრება. ამიტომ, შესაძლოა, ისეთი რჩევა მისცეს, რომლის შესრულებაც შეუძლებელია. მახსენდება ერთი ადამიანი, რომელიც ჩვენამდე მოვიდა და მკითხა: „რა ვქნა? უნივერსიტეტში ლიტერატურას ვასწავლი; აღსარებაზე ვიყავი, მოძღვარმა კი მითხრა, ამიერიდან საერო ლიტერეტურა აღარ წაიკითხოო. როგორ მოვიქე?“ ამაზე მე ვუპასუხე, რომ მოძღვარს გავესაუბრებოდი, რომელმაც შემდგომში შეცვალა თავისი გადაწყვეტილება, რადგან ეს უგუნურება იყო. მრავალი ასეთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება, როდესაც მოძღვარი თეორიულად საუბრობს და არა საკუთარი გამოცდილებიდან, სულიერი ჭეშმარიტებიდან.
მოძღვრის ურთიერთობა სულიერ შვილთან ორმხრივი მაშინაა, როდესაც მოძღვარი ღრმად იხედება მის სულში, მიაყურადებს მას, ცდილობს გაუგოს და არასოდეს არაფერს ეუბნება ისეთს, რაც გაუაზრებელი და შესაძლოა საცდურიც იყოს.
თარგმნა ხათუნა რაქვიაშვილმა
თბილისი, 2003 წ.