რაში მდგომარეობს ოჯახურ ურთიერთობათა თავისებურება?
მოციქული პავლე ამბობს, რომ ოჯახი - პატარა ეკლესიაა, ე.ი. ოჯახში სუფევს ეკლესიური სიყვარულის ყველა ან ძირითადი მახასიათებელი თვისება. კემბრიჯში, ინგლისში, ინახება ძველი სახარებისეული ხელნაწერი, რომლის რამდენიმე ნაწყვეტი არ შესულა ჩვეულებრივ სახარებისეულ ტექსტში. ერთ-ერთი ასეთი ნაწყვეტი გვამცნობს: ქრისტეს ჰკითხეს: როდის მოვა ცათა სასუფეველი? - და მან უპასუხა: ცათა სასუფეველი უკვე მოსულია იქ, სადაც ორნი - უკვე ორნი კი არა, ერთნი არიან... და ეს, ცხადია, იწყება ოჯახში, რადგანაც ისეთ ერთობას, ისეთ სიყვარულს, როგორიც ოჯახშია, ყოველგვარი სირთულეების, ჩვენი ცოდვებისადმი მიდრეკილებების გათვალისწინებით, ვერსად ნახავთ. და ამ ერთობის საიდუმლოს გაფართოება ოჯახიდან მოშორებით უნდა ხდებოდეს ოჯახის ნიმუშის და არა რაიმე თეორიული ნიმუშის მიხედვით; ე.ი. ადამიანთა საზოგადოებებს, რომლებიც ერთმანეთში შეთანხმდებოდნენ ერთობის თაობაზე, არ შეუძლიათ მიაღწიონ ერთობის ისეთ სისრულეს, როგორიც ოჯახშია. და ვერც ოჯახი და ვერც ეს საზოგადოება ვერ აღწევს იმ სისრულეს, რომელზედაც ვოცნებობთ, ეს თავისთავად ცხადია. მოციქული პავლე ოჯახსა და ეკლესიას შორის ავლებს გარკვეულ პარალელს არა მარტო სიტყვებით იმის თაობაზე, რომ ოჯახი პატარა ეკლესიაა, არამედ ეფესელთა მიმართ წერილის VI თავშიც, რომელიც იკითხება ჯვრისწერის დროს, სადაც იგი ამბობს, რომ ქმარმა უნდა დაიკავოს ქრისტეს ადგილი ეკლესიასთან მიმართებაში, ხოლო ცოლმა - ეკლესიის ადგილი ქრისტესთან მიმართებაში. და ახალგაზრდა ადამიანებს, ახალგაზრდა ქმრებს ძალიან ხშირად თითქოსდა მხედველობიდან რჩებათ, რომ - დიახ, თუმცა ეს არის ცოლის ქმრის მიმართ ერთგვარი დამოკიდებულების თანაფარდობა, მაგრამ ამის წინაპირობა არის ის, რომ ქმარი მოწოდებულია ცოლთან მიმართებაში დაიკავოს სიყვარულისთვის თავგანწირული, სიყვარულს ბოლომდე შეწირულის ისეთი მდგომარეობა, როგორიც დაიკავა ქრისტემ.
საეკლესიო ლიტერატურის დიდი უმეტესობა ეძღვნება პიროვნებებს, ძირითადად ბერმონაზვნებს. რას იტყოდით ქრისტიანულ ოჯახზე?
შესაძლოა, ჩემი ნათქვამი წარმართულად ჟღერდეს, მაგრამ ვფიქრობ, პირველ რიგში, ქრისტიანული ოჯახი უნდა იყოს ბედნიერი. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყველაფერში ვაქეზოთ ერთმანეთი. მაგრამ თუ ქრისტიანული ოჯახი წარმოადგენს ორი ან მეტი პიროვნების უიღბლო ერთობლიობის სურათს, მაშინ ამის შემხედვარე ყოველი ურწმუნო ან ნახევრადმორწუნე ადამიანი იტყვის: აბა, თუ სულ ეს არის, რის გაკეთებაც შეუძლია ღმერთს!.. ან კიდევ უარესი: თუკი ღმერთის შეჭრას ორი ადამიანის ურთიერთობაში ასეთი ნაყოფი მოაქვს, მაშინ უკეთესია მის გარეშე... და მე ვფიქრობ (მე ვეხები არა ყოველგვარ ბედნიერებას, არა ჰარმონიას ბოროტებაში, არამედ სერიოზულ ურთიერთობას), რომ ოჯახის ცენტრში უნდა იდგეს სიყვარული, სიხარული, და არა რაღაც, არაიშვიათად გამოგონილი იდეალის სახელით გამუდმებული ტანჯვა. ქრისტიანული ოჯახი ხშირად შეიძლებოდა ყოფილიყო ყველაზე დიდი დამამტკიცებელი საბუთი იმისა, რომ თუკი ღმერთი შემოდის რაღაც ვითარებაში, მოდის ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფთან, მას შემოაქვს რაღაც ისეთჲ, რაც არსად არ არის, და რომ მას შესაძლოა დაერქვას ბედნიერება და არა გულგატეხილობა. ამიტომ ვლაპარაკობ მე ბედნიერებაზე, როგორც უპირველეს და ძალზე მნიშვნელოვან პირობაზე. ბედნიერება, ცხადია, უნდა იყოს ზნეობრივად მტკიცე, ე.ი. ქმარს და ცოლს შორის უნდა იყოს ჭეშმარიტად ქრისტიანული სიყვარული; როდესაც მე ვამბობ სიტყვას „ქრისტიანული“, რაიმე ეგზოტიკურზე და უცნაურზე კი არ ვსაუბრობ, არამედ უბრალოდ იმ ურთიერთობაზე, რომლითაც ადამიანი პატივს მიაგებს სხვა ადამიანს, უყვარს იგი, ანგარიშს უწევს მას, თვლის, რომ სიხარულით დათმობდა რაიმე სასურველს მისთვის; რომ ბავშვებიც სიმართლესა და სიყვარულში იზრდებიან, რომ ცდილობენ, მათ შთააგონონ, რომ სიკეთეს სიხარული მოაქვს, და არა მხოლოდ ძალდატანება და ა.შ. ვფიქრობ, ბედნიერი ოჯახი - სარწმუნო საბუთია იმისა, რომ უფლის მოსვლით ადამიანურ გარემოში შესაძლოა ეს გარემო აყვავდეს ისე, რომ ამას ვერ შეძლებდა ვერცერთი სხვა გარემო.
ზოგჯერ ეს შესაძლებელია - მაგრამ მაშინ ეს უნდა ყველამ ერთობლივად აღასრულოს - ძალიან ბევრი რამ, რაც შეადგენს ჩვეულებრივ საერო ბედნიერებას, ემსხვერპლოს რაიმე უფრო მეტად ამაღლებულს. თქვენ გახსოვთ, თუ როგორ უთხრა იოანე კრონშტადტელმა თავის ცოლს, რომ ისინი უნდა ემსახურონ უფალს, ხოლო ბედნიერება მოესწრება - დაე, ბედნიერები იყვნენ სხვები. თუ ეს საკითხი ურთიერთშეთანხმებულია, თუ ორივე ან მთელი ოჯახი მზადაა გაუნაწილოს მათი ზოგიერთი სიხარული სხვებს, ეს სხვა საქმეა. მაგრამ რის წინააღმდეგაც მე პროტესტს ვაცხადებ, ეს ის არის, რომ ერთს ჰქონდეს უფლება, დაღუპოს სხვისი სიხარული, წაართვას სიხარული სხვებს, რომ სადღაც გაქანდეს, ქალაქის მეორე ბოლოში ვიღაცას ნუგეში სცეს მაშინ, როდესაც საკუთარი ოჯახი რჩება სიხარულის, ნუგეშის გარეშე.
ჩვენს დროში გაყრა ყოველდღიური ფაქტი გახდა, ადამიანები ამ საკითხს ძალზე იოლად ეკიდებიან. ეკლესია სხვაგვარად უყურებს...
გაყრა ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ტრაგედიაა, რაც კი შეიძლება დაატყდეს თავს ადამიანს. ის წარმოადგენს არა მარტო იმ სიყვარულის დასასრულს, რომელმაც განაპირობა ქორწინება, არამედ იმედის დასასრულსაც მთელი ცხოვრებისა, რომელიც აღსავსეა სიხარულით და სიღრმით და ამ მიმართებით გაყრა მეტად დიდი ყურადღებით უნდა განვიხილოთ. რატომ იყრებიან ადამიანები? რანაირად შეიძლება, რომ ორმა ადამიანმა, რომელთაც ერთმანეთი შეიყვარეს, უეცრად აღმოაჩინოს, რომ მათ შორის არ არის სიყვარული და მხოლოდ გაყრაღა დარჩენია? პირველი მიზეზი, ვფიქრობ, იმაშია, რომ, ძალიან ბევრი ქორწინება ხდება არა ბოლომდე მომწიფებულ ადამიანებს შორის, რომელთაც წარმოუდგენიათ, რომ ის სიხარული, რომელსაც განიცდიან, როდესაც ერთმანეთს ხვდებიან, ერთმანეთს ესაუბრებიან, ერთად რაღაცას აკეთებენ, გაგრძელდება უსასრულოდ და რომ მას არც დაცვა, არც სრულყოფა არ სჭირდება. მეორე მიზეზი იმაში მდგომარეობს, რომ ზოგჯერ სიყვარული, რომელიც თავიდან ნამდვილი გვეგონა, აღმოჩნდება უფრო ზედაპირული, ვიდრე ველოდით, და ზოგჯერ ცხოვრებისეული ვითარებები იმდენად მძიმეა, რომ ეს მოულოდნელი ვითარებები ღუპავს იმ ერთობას, რომელიც გაუძლებდა მას ძალიან დიდი, მტკიცე სიყვარულის შემთხვევაში.
დასავლეთში ქრისტიანული ეკლესიები გაყრას მეტწილად არ უშვებენ. მართლმადიდებლობაში გაყრა დაშვებულია. რანაირად შეიძლება ეს? დასავლელები ეყრდნობიან მაცხოვრის სიტყვებს სახარებიდან იმის თაობაზე, რომ გაყრის წერილის მიცემის უფლება მოსემ ადამიანებს მისცა მათი გულქვაობის გამო, მაგრამ დასაწყისში ასე არ იყო. მეც ვიტყვი: ქრისტიანები დასავლეთში რატომღაც ფიქრობენ, რომ ასეთი გამონათქვამი ეხება მხოლოდ ქრისტეს დროებას, ხოლო ამჟამად ჩვენ, ქრისტიანები თავისუფალნი ვართ ამ გულქვაობისაგან და ამიტომ გაყრა ჩვენთვის არ შეიძლება. სინამდვილეში ჩვენ ვიცით, თუ როგორი უგრძნობი, ვიწრო, ცივია ხოლმე ადამიანის გული, და რა ადვილია, როდესაც ადამიანი ჯერ ფიქრობს, რომ იგი უყვარს, მაგრამ უეცრად გაცივდეს მის მიმართ იმის გამო, რომ საყვარელი ადამიანი არ აღმოჩნდა (როგორც მას ეჩვენება) რაღაცით ამ სიყვარულის ღირსი ან ჭრილობა მიაყენა იმ არეში, რომელიც მისთვის მეტად მტკივნეული და ძვირფასია. ამიტომ ჩვენ, ვიღებთ რა მხედველობაში იმას, თუ როგორი სასტიკი, არამყარია ადამიანის გული, გაყრას შესაძლებლად ვთვლით, თუმცა კი მას ცხოვრების უდიდეს ტრაგედიად მივიჩნევთ. უფრო მეტიც: ამას ჩვენ საკუთარ თავზე ვიღებთ იმის გამო, რომ გაყრისათვის პასუხისმგებელნი არიან არა მხოლოდ ქმარი და ცოლი, არამედ მთელი ეკლესიაც. ჩვენ ხომ ჯვარს ვწერთ განურჩევლად ყველა ადამიანს, რომელიც მოვა და შეძლებს დაამტკიცოს, რომ მონათლულია. განა ეს საკმარისი საფუძველია? განა საქმე მხოლოდ იმას ეხება, რომ ორი ადამიანი „წესის მიხედვით“ შეერთდეს? არა, ქრისტიანული ქორწინება უნდა იყოს ქრისტეს ეკლესიასთან ურთიერთმიმართების ხატი, ე.ი. სრული მინდობა ერთისა მეორისადმი, მზადყოფნა, რომ მთელი სიცოცხლით და მთელი სიკვდილით უყვარდეთ ადამიანი, სრული თავდავიწყება საყვარელი ადამიანის გულისათვის, ეს კი იშვიათად გვხვდება. სინამდვილეში ჯვრის დასაწერად მოსულთა უმეტესობა ეძიებს ურთიერთშეხვედრის სიხარულს, მაგრამ ჯვრის ტარებაზე არც კი ფიქრობს. ამიტომ, როდესაც მათ ერთმანეთთან ურთიერთობაში სიძნელეები ხვდებათ, აღმოჩნდება, რომ არ არიან მზად ერთობლივი ცხოვრების სიძნელეების დასაძლევად, - და იყრებიან. სანამ ჩვენ ჯვარს ვწერთ ფორმალურ „ქრისტიანებს“, მოუმწიფებელ ადამიანებს, გაყრები კვლავაც გაგრძელდება.
მეტყვით: კი მაგრამ, უნდა აღვკვეთოთ ჯვრისწერა? არა, მაგრამ საჭიროა ადამიანთა აღზრდა, ამასთან, არა სიტყვით, არა ქადაგებით, არამედ მაგალითით. საიდან უნდა იცოდნენ ახალგაზრდებმა, რომ მათი ჭეშმარიტი შეერთება ძალუძს ჯვარნაწერ მოზეიმე სიყვარულს, თუკი ქრისტიანულ საზოგადოებაში იგი არ არსებობს? ამით აიხსნება ის, რომ ეკლესია უშვებს გაყრას, იმიტომ რომ იგი დამნაშავეა მის მსახურთა და წევრთა სახით: მშობლების, მღვდლების, გარშემო მყოფი საზოგადოების სახით. მაგრამ გაყრა ტრაგედიად რჩება, - შესაძლოა, ყველაზე დიდ ტრაგედიად, - რადგანაც ეს არის მომენტი, როდესაც ორნი, რომლებიც თუნდაც ჩანასახოვნად იყვნენ ერთნი, უეცრად წყვეტენ ერთობას და უცხონი ხდებიან ერთიმეორისათვის.
ჩვენ არ ვუშვებთ გაყრას მღვდლისათვის, რადგანაც მღვდელი მოწოდებულია იყოს მაგალითის მიმცემი, თავისი სამწყსოს ხატი, მაგრამ შეწყალებით, სიყვარულითა და ღრმა ტკივილით ვუშვებთ გაყრას საეროთა შორის. მაგრამ ეს არ არის ნორმა, ეს არ არის ერთი შესაძლებელთაგანი, ადამიანთა წინაშე მდგარი, როდესაც ისინინ წყვეტენ ჯვირსწერას - ეს კატასტროფაა. ამიტომაც არ აძლევდა ძველად ეკლესია გაყრილებს ხელმეორე ქორწინების უფლებას დიდი ხნის განმავლობაში, ზოგჯერ შვიდ წლამდეც, თვლიდა რა მათ ხელმეორე ქორწინებისთვის მოუმწიფებლებად. მათ უნდა გაეარათ სულიერი აღზრდის მთელი სკოლა - არა განათლებისა, არამედ სწორი აღზრდისა, გაზრდისა, იმისათვის, რომ შეძლებოდათ ექორწინათ სრულიად სხვაგვარად, მომწიფებული ადამიანების შესაფერისად.
როდესაც ქრისტიანული ოჯახი ემზადება ლოცვისათვის, ეს ლოცვა შეიძლება იყოს მეტად ან ნაკლებად ყურადღებიანი, მეტად ან ნაკლებად ღრმა; აქ მჟღავნდება არა მარტო ყოველი წევრის ცოდვა, არამედ ერთგვარი სულიერი გათიშულობაც...
მე არ გამაჩნია საოჯახო ლოცვის გამოცდილება, ამიტომ არ შემიძლია პირდაპირ ვილაპარაკო ამის შესახებ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ: იმისათვის, რომ შესაძლებელი იყოს ერთობლივი ლოცვა, საჭიროა ასევე მცირედ ცალკე ლოცვაც. ყველას თავისი რიტმი აქვს: ერთნი ლოცულობენ ნელა, მეორენი - სწრაფად; ერთად ლოცვის დროს საჭიროა საშუალო რიტმის არჩევა. თუ ოჯახის ყველა წევრი ხუთ-ათ წუთს დაუთმობს იმას, რომ იყოს ღმერთთან და ესაუბროს მას თავისი სიტყვებით ან წმინდანთა სიტყვებით, მაგრამ თავისი ტემპით, შემდგომ უკვე ერთობლივ ლოცვაში ჩართვაც შეიძლება. მაგრამ თუკი ადამიანები ცდილობენ, ილოცონ მხოლოდ ერთად, ისეთი რიტმი მიიღება, რომელიც არ ეკუთვნის არც ერთს, და გაცილებით ძნელია ჩაღრმავება.
მეორე, რასაც ვფიქრობ, რომ სწავლა სჭირდება, - ეს არის მდუმარება უფლის თანამყოფობის ჟამს. ლოცვა დაიწყე მაშინ, როცა უკვე მიღებული გაქვს რაღაც სიჩუმე, რადგანაც ლოცვა შესაძლებელია სიჩუმის, მდუმარების სიღრმიდან; ფაციფუცით შესაძლებელია მხოლოდ ლოცვითი სიტყვების თქმა. რასაკვირველია, ღმერთს ძალუძს სასწაულის მოხდენა, მაგრამ საუბარი ამას არ ეხება. საჭიროა საკუთარი გონიერების და გამოცდილების გამოყენება იმისთვის, რომ უდაბნოში მოცემული რჩევა-დარიგებანი ქალაქურ უდაბნოს მივუყენოთ. ზოგჯერ ბევრად უფრო უკაცრიელად გრძნობ თავს ადამიანთა შორის, ვიდრე მაშინ, როცა ირგვლივ არავინ არ არის.
როგორ განვიხილოთ აბორტების პრაქტიკა?
საკითხი აბორტის დაშვებულობის შესახებ მეტყველებს ადამიანის, საერთოდ კაცობრიობის განსაცვიფრებელ უგრძნობელობაზე ადამიანის სიცოცხლის მიმართ. საზარელია ვიფიქროთ იმაზე, რომ ერთდროულად საუბრობენ ადამიანთა სიცოცხლის სიწმინდეზე და იქვე ნებას რთავენ და აკანონებენ აბორტს. მე ვფიქრობ, რომ იმ ქვეყანაში, სადაც აბორტი დაკანონებულია, არავის, დაწყებული მთავრობიდან დამთავრებული ჩვეულებრივი მოქალაქით, არა აქვს უფლება თქვას, რომ ადმაიანის სიცოცხლე სიწმინდეა, რადგანაც აბორტი მკვლელობაა.
იმის თქმა, რომ აბორტი შესაძლებელია გაკეთდეს რაღაც მომენტში მანამდე, სანამ ჩანასახი უკვე ხილულად მიიღებს ბავშვის სახეს, ასევე არ არის მდგომარეობიდან გამოსავალი, ყოველ შემთხვევაში, მორწმუნეთათვის. გვაქვს კი უფლება, ვთქვათ, რომ როდესაც ღვთისმშობელს ჩაესახა ქრისტე მაცხოვარი, რაღაც მომენტამდე - მე-14, მე-18, 28-ე კვირამდე - ის არ იყო ადამიანი და არ იყო დაბადებული ღმერთი? არა, ჩასახვის მომენტშივე ბავშვის ჩანასახი უკვე ადამიანია, მისი განადგურება ადამიანის მკვლელობაა. ამას უნდა შევხედოთ პირდაპირ და სერიოზულად, ამ ვითარებაში არავითარი პატიება არ არსებობს. აბორტი ან ადამიანების აღვირახსნილობის შედეგია, ან მეტყველებს ადამიანის სიცოცხლის მიმართ სრულ უგრძნობელობაზე. ეკლესიის თვალთახედვით, სახარების თვალთახედვით, ან, უბრალოდ, საღად მოაზროვნე კაცობრიობის თვალთახედვით ეს დანაშაულია. ეს არის ერთადერთი, რაც შეიძლება ითქვას ამის თაობაზე.
იმ ქალებმა, რომლებიც აბორტს იკეთებენ, არ იციან, თუ რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს მას, როგორც ფსიქოლოგიური, ასევე ფიზიოლოგიური. არც ისე იშვიათია შემთხვევები, როდესაც აბორტის შემდეგ ქალი კარგავს ბავშვის შეძენის უნარს; და მაშინ იგი ნამდვილად სასოწარკვეთილებაში ვარდება, მას ერთმევა ის დედობრივი სიხარული, რომელზედაც რაღაც მომენტში უარი თქვა და რაზედაც ახლა სრულიად ამაოდ ოცნებობს.
მაგრამ, ამას გარდა, ფსიქოლოგიურადაც ხდება, რომ ადრე თუ გვიან ცოლ-ქმარი ან ერთი მათგანი გონს მოდის. ისინი უეცრად მიხვდებიან, თუ რა ჩაიდინეს, რომ ის, რაც ჩაიდინეს, გამოუსწორებელია, მათ გაანადგურეს ცოცხალი არსება, წაართვეს სიცოცხლე, რომელსაც თავად ისინი ასე აფასებენ და ასე უყვართ.
ვფიქრობ, ამას შეიძლება დავამატო კიდევ ერთიც მორწმუნისათვის: ხანდახან ისიც ხდება, რომ ადამიანი ცოდვას ჩაიდენს და ეს ცოდვა, ასე თუ ისე, გამოსწორებადია. ადამიანს, რომელთანაც ვიჩხუბეთ, შეიძლება შევურიგდეთ. ბოროტება, რომელიც ადამიანს გავუკეთეთ, ზოგჯერ შეიძლება გამოვასწოროთ, მაგრამ ცოცხალი არსებისათვის სიცოცხლის წართმევა გამოუსწორებელი დანაკარგია. ერთადერთი, რაც შეიძლება გავაკეთოთ, არის ის, რომ შევთხოვოთ უფალს, მიანიჭოს საუკუნო განსვენება ამ სულს, რომელისაც არ მივეცით ხორცშესხმისა და ცოცხალ ადამიანად ქცევის საშუალება. ვფიქრობ, აქ არის იმედის რაღაც ნაპერწკალი. მართლაც, ღვთის წინაშე, ყოველი ჩასახული არსება ცოცხალი არსებაა; საჭიროა მისთვის ლოცვა და სინანული სიცოცხლის ბოლომდე იმის გამო, რომ ცოცხალ არსებას მოესწრაფა სიცოცხლე ქარაფშუტობის, ბიწიერების, რაღაც სხეულებრივი თუ სულიერი გაუმაძღრობის გამო. ეს მონანიების საქმეა. მაგრამ მონანიება უაზრობაა, თუკი მას ნაყოფი არ მოაქვს; როდესაც ამბობენ, რომ კვლავ აქვს ადგილი განმეორებით აბორტებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ ადამიანმა ვერ გააცნობიერა, ჯერ ვერ მიხვდა, თუ რა ჩაიდინა. მონანიების შედეგი უნდა იყოს შეგნება, რომ ამის ჩადენას ადამიანი ვეღარასოდეს ვეღარ შეძლებს.