სარწმუნოება – როცა აღდგომიდან ერთი კვირის შემდეგ, კვირაცხოვლობას აღდგომილი მაცხოვარი მოწაფეებს გამოეცხადა და მოციქულ თომას უთხრა: ნეტარ არიან, რომელთა არა უხილავ და ვრწმენე. ეს სიტყვები ჩვენთვის ითქვა. ჩვენ ვერ ვხედავთ მაცხოვარს ხორციელი თვალით, როგორც მას მოწაფეები ხედავდნენ, მაგრამ გვწამს იგი გულითა და სულით. ჩვენს სარწმუნოებას მეტი ფასი აქვს, ვიდრე იმათისას, რომელნიც ქრისტეს საკუთარი თვალებით ხედავდნენ, რადგან იგი პირველად გულში ჩნდება და შემდეგ, გულიდან გამომავალი ჩვენს გარეგნულ საქმეებში ცხადდება. მაცხოვრის თანამედროვეებს კი რწმენა იმ სასწაულის ყურებისაგან უჩნდებოდათ, რომელთაც იგი მათ თვალწინ ჩადიოდა. ასე რომ, სარწმუნოება მათ გულებში გარედან შედიოდა. ჩვენ კი ქრისტეს სიტყვებისა და საქმეების შესახებ წიგნებიდან ვიცით. ამიტომ სარწმუნოება ჩვენი ჩვენგან უფრო მეტ გულმოდგინებასა და მხნეობას მოითხოვს. სარწმუნოება ორგვარია: ერთი თავისუფალი, გულითადი და მეორე იძულებით, უნებლიე. როცა ქრისტეს თანამედროვენი მის მიერ ჩადენილ სასწაულებს უყურებდნენ, იძულებულნი ხდებოდნენ უნებლიედ ერწმუნათ. ზოგიერთი ჩვენგანის სარწმუნოება ცივი, უქმი და თითქმის მკვდარია. ასეთი მორწმუნენი ფარისევლებსა და მწიგნობრებს ჰგვანან, რომელთაც, ხედავდნენ რა იესოს მიერ ჩადენილ სასწაულებს და იცოდნენ რა, რომ ძე ღმრთისა იყო, კეთილ საქმეებს მაინც არ მისდევდნენ. ზოგიერთი ჩვენგანის სარწმუნოება კი თბილი და ცხოველია და სიტყვასა და საქმეში ჩნდება. მხოლოდ მათთვის ამბობს მაცხოვარი: ნეტარ არიან, რომელთა არა უხილავ და ვრწმენე. უფალს ახლაც შეუძლია სასწაულებით ურწმუნონი შეარცხვინოს, ხოლო სულმოკლენი და სუსტნი განამტკიცოს, მაგრამ ამის მიღწევა მას არა იძულებით, ძალდატანებით უნდა, არამედ სურს მასთან თავისუფლად, ჩვენი საკუთარი გადაწყვეტილების შემდეგ მივიდეთ. სჯულიერი სწავლების აზრი და შინაარსი, მართალია, კაცის ჭკუამ ანუ გონებამ უნდა შეიცნოს, მაგრამ მისი დაჯერება, დარწმუნება და შეტკბობა გულის საქმეა. სხვაა რომელიმე აზრის მიღება და გაზიარება, სხვა – დარწმუნება და შეტკბობა. მართლაც, როცა გონება კაცისა რომელიმე აზრს დაეთანხმება, იგი საკუთრივ გონების ქონებად იქცევა და მეხსიერებაში ინახება. ასე მიღებულ აზრსა და ცოდნას კაცის ბუნებასა და ზნეობაზე თითქმის არავითარი ზემოქმედება არ შეუძლია, ხოლო თუკი ხადახან აქვს რაიმე გავლენა, ისიც ხშირად ცუდი და მავნებელი. ასევე, გონების მიერ თანხმობა ან მიღება რომელიმე აზრისა და ცნობისა, უნებლიე და იძულებითია. გონებას არ შეუძლია არ მიიღოს და არ დაეთანხმოს იმ აზრს, რომელიც მართალია; ხოლო სარწმუნოებას კაცის გული თავისუფლად იღებს, სურვილით იღებს, რადგან სარწმუნოება ანუგეშებს და ახარებს მას. ამ დროს იგი კაცის ცხოვრების უმთავრესი მმართველი და წინამძღვარი ხდება. სარწმუნოება არა მარტო ჭკუისადმი, არამედ მთელი კაცობრივი არსებისა და ბუნებისადმი მიქცევაა, ამიტომ სარწმუნოება სულისა და გულისათვის სასურველი და თავისუფალი ზნეობრივი მოღვაწეობაა, ან უმჯობესია ვთქვათ, გულითადი სარწმუნოება უდიდესი და უმჯობესია ყოველთა მსხვერპლთა და შესაწირავთა ღმრთისათა, ვინაიდან ამ შემთხვევაში კაცი ღმერთს თავის გულს სწირავს, თვით სულსა და მთელ ცხოვრებას აზიარებს, თვით ჭკუასა და გონებას უმორჩილებს. ვინც სარწმუნოებას გულით შეითვისებს და შეიტკბობს, ამით ცხადყოფს, რომ მას კეთილი და წმიდა გული აქვს. ვინაიდან ბოროტი კაცის გულში სარწმუნოება არ შევა; მართლმადიდებლობის კვირიაკე ძლევის დღესასწაულია. ჩვენ ვზეიმობთ იმ ძლევას, რომელიც სოფელსა ზედა მართლმადიდებელმა სარწმუნოებამ მოიპოვა. მაგრამ რითი მიიღო ეს ძლევა ჩვენმა სჯულმა? რით გაიმარჯვა ქრისტიანობამ? – სარწმუნოებითა, რამეთუ ესე არს ძლევა, რომლითა სძლევს სოფელსა სარწმუნოება ჩვენი (1 ინ. 5,4). სარწმუნოება კაცობრივი ბუნების უდიდესი და უმთავრესი ზნეობრივი ძალა და სიმტკიცეა. რაც კი დედამიწაზე დიდებული და შესანიშნავია, რაც კი კაცობრიობამ საქები და ამაღლებული სიტყვით ან საქმით გააკეთა, ყოველივე ეს სარწმუნოების შეგონებით, შემწეობითა და ძალით არის აღსრულებული. იმის გახსენებაც საკმარისია, თუ როგორი ძლევა მოიპოვა ჩვენმა სარწმუნოებამ მართლმადიდებელთა და მაჰმადიანთა შორის ამ უკანასკნელ ომში. ნუ იფიქრებ, რომ აქ იარაღმა და ქრისტიანთა ჯარის სიმრავლემ სძლია, იარაღი მტერს უმეტესიც ჰქონდა. აქ ძლევა სულმა, ზნეობრივმა ძალამ და ჩვენი სჯულის მიმართულებამ მოიპოვა. ადრე მძლავრი და საშინელი მაჰმადიანები, რომლებიც მთელ ევროპას შიშის ზარს სცემდნენ, თანდათან შემცირდნენ და დასუსტდნენ. ნუ იფიქრებ, რომ ოსმალები უნიჭო, მშიშარა ან ბუნებისგან სხვაგვარად ნაკლული ხალხი იყოს, მაგრამ ისინი თვითონ სჯულის გავლენით გაფუჭდნენ. მათი სჯული აბნელებს გონებას, რყვნის ზნეობას და აფუჭებს ხასიათს, მაშინ როცა ჩვენი სჯული, ქრისტეს სარწმუნოება, აკეთილშობილებს კაცს, აუმჯობესებს და წარმატებისკენ მოჰყავს – თუ ჭეშმარიტად შეიყვარა და მას მთელი სულით და გულით დაემორჩილა.
სარწმუნოება ცხოველი და მკვდარი – ყოველი სარწმუნოება ვერ აცხოვნებს კაცს, არამედ სარწმუნოება ცხოველი. თვით საღმრთო წერილი გვასწვლის, რომ სარწმუნოება არის ცხოველი და არის მკვდარი. ცხოველი სარწმუნოება ადამიანის გულში სუფევს და მას სახარების სჯულის მიხედვით ამოქმედებს. მკვდარი სარწმუნოება კი მხოლოდ კაცის ბაგეებზე ჩანს და მის გულში არ შეუღწევია, იგი ვერ მართავს მის მოქმედებას და არც მის საქმეებში ჩანს. იაკობ მოციქული გვასწავლის: სარწმუნოება თვინიერ საქმეთა მკუდარ არს. ბუნება კაცისა დაცემულია და მარადის ცოდვისაკენ მიდრეკილი. სარწმუნოება ცხოველი მარადის განაღვიძებს მას და ცოდვის ჩადენის საშუალებას არ აძლევს. სარწმუნოება უნდა იყოს მისი ვნებებისათვის, როგორც აღვირი. იგი მაშინ არის ცხოველი, როცა ისე მართავს ადამიანის სვლას ცხოვრების გზაზე, ვითარცა აღვირი ცხენს. პირველი და ნამდვილი ნაყოფი ცხოველი სარწმუნოებისა სიყვარულია. ჩვენ კი სიყვარულიც გვაკლია და ერთობაც, მისი მეორე ნაყოფი სიმართლისა და მართლმსაჯულების სიყვარულია, ჩვენ ამ სათნოებასაც მოკლებულნი ვართ, რადგან მოყვარეთა ჩვენთა, თუნდაც უღირსნი იყვნენ, ვაქებთ, ხოლო მტრებს, თუნდაც ქების ღირსნი იყვნენ, ვაძაგებთ. თუ ცხოველი სარწმუნოება გვექნება, ჩვენს გულებში ქრისტე იქნება. ხოლო იგი უქმად და უნაყოფოდ არ დარჩება. თავისი მადლით ქრისტე განწმენდს და განაცხოველებს ჩვენს სულებს და მათ უფლისაკენ მიაქცევს.
სასუფეველი – ზოგიერთი ქრისტიანი შეცდომით ფიქრობს, რომ სასუფეველი ღმრთისა მხოლოდ მომავალ ცხოვრებაში, ცათა შინა არსებობს. მაგრამ კაცთა შორის სასუფეველი ცათა ამ ქვეყნადვე იწყება; ესაა უხილავი, შინაგანი ცხოვრება კაცისა, როცა იგი თავის გულს სახარების სიმართლეს დაუმორჩილებს და ცხოვრებას მაცხოვრის მცნებათა მიხედვით ატარებს. სწორედ ასე განგმიმარტა სასუფეველი პავლე მოციქულმა: არ არს სასუფეველი ღმრთისა საჭმელ და სასუმელ, არამედ სიმართლე და მშვიდობა და სიხარულ სულითა წმიდითა. (რომ. 14,17) ადამიანის ცხოვრებას ორი მხარე აქვს: ერთი შინაგანი – უხილავი და მეორე გარეგანი – ხულული. პირველს შეადგენს ყოველი, რასაც იგი გულში გრძნობს, მეორეს – ხილული მოქმედებანი. ცხადია, რომ ყოველი გარეგნული მოქმედება კაცისა და საერთოდ მთელი მისი ხილული ცხოვრება სულის შინაგან თვისებებზეა დამოკიდებული, ე.ი. კაცის საქმენი იმგვარნი არიან, როგორიც მისი სულიერი თვისებები და მიდრეკილებანია, რადგან იგი მხოლოდ იმას აკეთებს და წარმოაჩენს, რაც გულსა და გონებაში აქვს. როცა მაცხოვარი გვეუბნება მოახლოებულ არს სასუფეველი ცათა, ამით გვიჩვენებს, რომ ჩვენი გული და სული სახარებას დავუმორჩილოთ, ანუ ჩვენი შინაგანი სამყარო სახარების მცნებათა მიხედვით მოვაწესრიგოთ, რადგან თუ ჩვენი შინაგანი ცხოვრება სახარებას დაემორჩილება, გარეგნული საქმეებიც კეთილი იქნება და ღმრთის სასუფეველში მთელი არსებთ შევალთ. ერთადერთი პირობა, რომლითაც კაცს სასუფეველში შესვლა შეუძლია, სინანულია. შეინანეთ – გვეუბნება მაცხოვარი. ხოლო თუ რა არის მონანიება, ამას იმ დედაკაცის მაგალითზე ვხედავთ, სიმონ ფარისევლის სახლში უფალს ფეხები საკუთარი ცრემლებით რომ დაბანა და თმებით შეუმშრალა. ჭეშმარიტი სინანული სირცხვილისა და წუხილის განცდაა საკუთარი უღირსების გამო.
სასუფეველი ცათა ბრწყინვალე ქალაქის მსგავსია, რომლის მოქალაქენიც მდიდარი და წარჩინებული ადამიანები არიან. როგორც ღარიბსა და უქონელს არ შეუძლია მათ შორის გარევა და მათგან პატივის მიღება, თუ ჯერ სიმდიდრე არ შეიძინა, ასევე ის ქრისტიანიც, რომელიც სულიერ სიმდიდრეს ანუ სათნოებას არ შეიძენს, სასუფეველის მოქალაქედ ვერ შეირაცხება. ნათლისღება, ეკლესიაში სიარული და ზიარება სასუფეველში შესასვლელად აუცილებელია, მაგრამ შეიძლება კაცმა ეს ყოველივე აღასრულოს, და სასუფევლის მოქალაქე მაინც ვერ გახდეს, თუU მისი გული ცოდვის მორჩილი იქნება, ანუ თუ მას ღმერთზე მეტად სოფელი ეყვარება. სასუფეველი ცათა, როგორც ამას არაერთხელ განგვიმარტავს საღმრთო წერილი, კაცთა შორის ჭეშმარიტების, მშვიდობის და უმეტესად კი სიყვარულის სუფევა ანუ დამკვიდრებაა, როცა ნაცვლად ცოდვისა, მადლი და ჭეშმარიტება სუფევს და მოქმედებს. სასუფეველი ღმრთისა, უპირველესად, თითოეული კაცის გულში უნდა იყოს, შემდეგ ოჯახსა და ბოლოს, მთელ ქვეყანაში. მაცხოვარმა ამქვეყნად დანერგა სასუფეველი და ქრისტიანებს მისი გავრცელება, გაძლიერება და განმტკიცება მოგვანდო. ვინც ამ საქმეს სიტყვითა და საქმით შეეწევა, ის მეგობარია ქრისტესი, რადგან მის საქმეს აღასრულებს, ხოლო ვინც უზნეო საქციელით ძმას აბრკოლებს – ქრისტეს მტერი, მისი სასუფევლის მაოხრებელია. ღმერთმა ქრისტიანებს უმაღლესი პატივი – მისი სასუფევლის მოქალაქობა მოგვცა, ამიტომ დიდი სიფრთხილეც გვმართებს, რომ იგი ჩვენი უღირსებით არ დავკარგოთ; სასუფეველი როგორც კაცის სულსა და გულში, ისე მის გარეგნულ საქმეებშიცაა. სასუფეველი თავად ადამიანში იმაში მდგომარეობს, რომ იგი ღმრთის ხატი და მსგავსია. მართალია, ცოდვამ დიდად იმოქმედა ადამიანის ბუნებაზე, მაგრამ კვალი იმისა, რომ იგი ღმრთის ხატებაა, თვით ყველაზე ცოდვილშიც კი არსებობს. კაცმა პირველ რიგში სასუფეველი საკუთარ სულსა და გულში უნდა ეძებოს იმ საღმრთო გახსენების აღორძინებით, რომელიც მას უფალმა შთაუნერგა. ანუ სუსტი გრძნობა სიმართლისა, ვითარცა მცირე ნაპერწკალი ერთ დიდ ცეცხლად უნდა ვაქციოთ, რომელიც მთელ ჩვენს ბუნებას გაათავისუფლებს. ღმერთმა ჩვენ ამის ყოველი პირობა შეგვიქმნა: განკაცდა, რათა ჩვენში ღმრთის ხატი აღედგინა, საღმრთო სჯული და საღმრთო წერილი – ცხოვრებისა და სინათლის უკვდავი მდინარენი მოგვცა; ასევე საღმრთო მადლის შვიდი წყარო – შვიდი საიდუმლო, წირვა-ლოცვა, მარხვა და სხვა საეკლესიო წესები გვიბოძა. ყოველივე ეს უნდა მოვიხმაროთ და ჩვენს ბუნებაში ღმრთის სასუფეველი ავაშენოთ; ღმრთის სასუფეევლი გულისა და სულის უხილავი, შინაგანი თვისებაა. იგი იმ კაცს აქვს, რომელმაც ქრისტეს სჯული, მისი მადლი, ანუ იესო ქრისტესგან მონიჭებული სახარება შეითვისა. როგორც მოციქული პავლე ამბობს: არა არს სასუფეველ ღმრთისა საჭმელ და სასუმელ, არამედ სიმართლე და მშვიდობა და სიხარულ სულითა წმიდითა. (რომ.14,17) ა) სიმართლეს მრავალგვარი და ღრმა მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ უმთავრესად იგი იმ განმართლებას გვიჩვენებს, რომელიც ჩვენ უფალმა იესო ქრისტემ თავისი სიტყვითა და საქმით მოგვანიჭა, ე.ი. განმართლებას უფალი იესო ქრისტესი სისხლითა და ხორცით, რომელიც მან ჩვენთვის შესწირა; ბ) მშვიდობა ყოველ კაცს უნდა ჰქონდეს: პირველად – ღმერთთან, მეორედ – თავის თავთან, მესამედ – ყოველ მოყვასთან. ღმერთთან ჩვენი მშვიდობა აღადგინა, ანუ ღმერთთან შეგვარიგა უფალმა იესო ქრისტემ, რადგან მან ყოველი ჩვენი ბრალი და ცოდვა თავის თავზე აღიღო, მაგრამ იმ პირობით, რომ ჩვენ მისი სწავლება გვახსოვს და მის მცნებებს ვემორჩილებით და ვასრულებთ. თავის თავთან მშვიდობა მაშინ აქვს კაცს, როდესაც თვისი გონება და სინდისი არაფერში არ ამტყუნებს და არა არცხვენს. სულიერი მშვიდობა მხოლოდ იმ კაცს გაუჩნდება გულში, რომელმაც დიდი ხნის მანძილზე მრავალი იღვაწა და ყოველი თვისი ვნება დათრგუნა; გ) და ბოლოს, სასუფეველი ღმრთისა სულიწმიდით სიხარულია. მართალია, კაცი თავისი უღირსებისა და ცოდვისთვის ყოველთვის უნდა სწუხდეს და ტიროდეს, მაგრამ სულიწმიდის მიერ სიხარული არათუ სულიერი მწუხარების, სინანულისა და შემუსვრილების წინააღმდეგი, არამედ უშუალოდ მათი ნაყოფია. სულიწმიდის მიერ სიხარული მხოლოდ იმ კაცს გაუჩნდება გულში, რომელმაც თვისი სული ყოველი ბიწიერებისგან მწუხარებითა და ცრემლით განბანა და ამით იესო ქრისტეს სიმართლე, ანუ განმართლება მიიღო და ღმერთსა და თავის თავს შეურიგდა. ამასთან, ესეც უნდა დავამატოთ, რომ კაცის გულში ღმრთის სასუფეველს რაიმე უძრავი მდგომარეობა კი არა აქვს, არამედ იგი თითქმის ყოველ წამს ხან დიდდება და ხან მცირდება. თუ გსურთ, რომ თქვენს გულში სასუფეველი ღმრთისა ყოველთვის იზრდებოდეს, ეცადეთ, რომ იგი ყოველდღე განაახლოთ და გააცოცხლოთ ისეთი სულიერი საზრდოს მიცემით, როგორიცაა ლოცვა, კეთილი გრძნობა, კეთილი საქმე, მარხვა, მოთმინება და სხვ.
სასჯელი და განგებულება – როცა კაცს უბედურება და მწუხარება თვისი მიზეზით, ანუ ცოდვის გამო შეემთხვევა, - ეს არის სასჯელი ცოდვათათვის, მაგრამ ზოგიერთ კაცს უბედურება და მწუხარება არა თვისი ცოდვების გამო, არამედ ღმრთის განგებულებით შეემთხვევა: რათა გამოცხადნეს საქმე ღმრთისა მას ზედა (ინ.9, 1-3). ღმერთს, უწინარეს ყოვლისა, ჩვენს შორის ერთი დიდი საქმე აქვს აღსასრულებელი: ეს საქმე არის ჩვენი სულიერი განათლება და ამაღლება, ეს საქმე არის ჩვენი მოქცევა, მონანიება, განწმენდა და ცხოვნება. ამაზე უდიდესი საქმე ღმერთს ჩვენს შორის არა აქვს. ამ საქმისათვის მოგვცა ჩვენ ღმერთმა სჯული; ამისთვის მოავლინა ქვეყნად მხოლოდშობილი ძე თვისი, ამისთვის დაითმინა უფალმა იესო ქრისტემ ტანჯვა, ჯვარცმა, სიკვდილი და დაფლვა. სხვადასხვა ღონეთა და საშუალებათა შორის, რომელსაც ღმერთი ამ დიდი საქმის აღსრულებისათვის იყენებს, ისიც არის, რომ ზოგიერთ კაცს მწუხარება მიაყენოს, რადგან ჭირი განაღვიძებს მას, დააფიქრებს და სინანულში შეიყვანს. შეიძლება დარწმუნებით ვთქვათ, რომ ჭირი და მწუხრება კაცის ჭკუის საუკეთესო მასწავლებელი, მზრდელი, გამაფრთხილებელი, გონების განმაღვიძებელი და მისი ღონისა და ნიჭიერების განმამტკიცებელია.
საუნჯე – სადაც არს საუნჯე თქუენი, მუნცა იყოს გული თქუენი, - გვეუბნება მაცხოვარი, თითქმის ყოველ კაცს რაღაც თავისი საუნჯე აქვს. საერთოდ კი, კაცისათვის საუნჯე ისაა, რაც მას ყველაზე მეტად უყვარს, რასაც, უპირველეს ყოვლისა, ემონება და ემსახურება, რისი სასოებაც აქვს. ცოდვილის საუნჯე ცოდვაა, რომელსაც იგი ემონება; ამასთან ყოველ ცოდვილს თავისი საკუთარი და განსხვავებული საუნჯე აქვს. მართალი ადამიანებისათვის კი საუნჯე ერთია და საერთო – ცათა შინა ღმერთი და სასუფეველი მისი. ანგარების მოყვარე ცოდვილისთვის საუნჯე ვერცხლი ანუ სიმდიდრეა, რომლის შეძენისთვისაც იგი ყოველ ღონეს ხმარობს. ყოველ კაცს უნდა უყვარდეს თავისი მახლობელი და ნათესავი, მოყვასის სიყვარულის მცნებას თვით ღმერთი გვაძლევს, მაგრამ ზომას კაცი არც ამ შემთხვევაში უნდა გადავიდეს. მართალია, ნათესავები და მახლობლები უნდა გვიყვარდეს, მაგრამ არა ღმერთზე უმეტესად. მაცხოვარი გვეუბნება: რომელსა უყუარდეს მამა ანუ დედა ანუ ცოლი უმეტეს ჩემსა, იგი არ არის ჩემდა ღირს. აქედან ის უნდა ვისწავლოთ, რომ ჩვენი საუნჯე მხოლოდ ღმერთი უნდა იყოს. თუ ისეთი გარემოება შეგემთხვევა, რომ დედ-მამის, ცოლ-შვილის ან სხვისი ვისიმე სიყვარული გაშორებს ღმრთისგან, მაშინ გირჩევნია ისინი დაივიწყო და მხოლოდ ღმრთის სიყვარულს შეუდგე. საუნჯედ ის უნდა ამოირჩიო, რაც შენზე უდიდესი და უმჯობესია და არა შენი სწორი, ან შენზე უარესი. როგორ უნდა დაუმორჩილო შენი გული ვერცხლს, პატივს ან სხვა რომელიმე ამქვეყნიურ ამაოებას? ეს სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ რაც ამქვეყნად გჭირდება, იმისთვის არ იზრუნო. ღმერთმა ეს ქვეყანა შენთვის შექმნა, ყოველივე, რასაც ხედავ, შენია, შენ კი ქრისტესი ხარ. ყოველი ამსოფლიური საუნჯე მოღალატე და წარმავალია. ისინი მხოლოდ დაფლავამდე მიგყვებიან, მერე კი გიღალატებენ და შიშველს დაგტოვებენ. მართალია, აქაური შენნი ნუგეშნი ღმრთის წინაშე წარდგომის დროსაც მოგაგონდებიან, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რომ უმეტესად დაგტანჯონ და ამგვარად, რაც აქ ნუგეშს გცემდა, იქ სასჯელად გადაგვექცევა. სიცოცხლე ამ სოფელში ღმერთმა იმიტომ მოგვცა, რომ მომავალი ნეტარებისთვის მოვემზადოთ. ამსოფლიური ყოველივე წარმავალია, ამიტომ ვინც საუნჯეს ამ სოფელში გაიჩენს, იგი ზეციურ ჭეშმარიტ საუნჯეს დაკარგავს.
საქმე ღმრთისა – ის არის, როდესაც კაცი ღმრთისაგან მიღებულ სიტყვას საქმედ გადააქცევს, ღმრთის სწავლებასა და ჭეშმარიტებას მოიხმარს და არსებაში მოიყვანს. ღმრთის სიტყვა და სწავლება ჩვენთვის მოსახმარებლადაა მოცემული და არა უქმი ბაასისათვის. გახსოვდეს და გეშინოდეს ამ საშინელი სიტყვისა: წყეულ იყავნ მოქმედი საქმისა ღმრთისა უდებებით (იერემია 48, 10). თუ უდები ხარ, უმჯობესი იყო შენთვის სრულიად არ გაგეგონა სიტყვა ღმრთისა, ვიდრე ის, რომ გაიგონე და არ აღასრულე. შენში სიტყვა და საქმე, ქრისტიანული სწავლება და ცხოვრება ისე მტკიცედ უნდა იყოს შეერთებული, რომ ორივე შენს ერთ ბუნებას შეადგენდეს.
საქორწინე სამოსელი – როცა მეფე ქორწილში მივიდა მეინახეთა სანახავად, ნახა კაცი, რომელსაც საქორწინე სამოსელი არ ემოსა, საქორწინე სამოსელი სულიერ სამკაულს ნიშნავს, ე.ი. სათნოებას, კეთილ მოქმედებასა და კეთილ ყოფაქცევას. თუ საღმრთო ქორწილზე მისვლა და იქ პურის ჭამა, ანუ წმინდა ეკლესიაში შესვლა გსურს, საქორწინე სამოსელით, ე.ი. ზემოთჩამოთვლილი თვისებებით უნდა შეიმოსო. ხოლო თუ ეკლესიაში შესვლა, ანუ ქრისტიანობის მიღება ისე გაბედე, რომ საქორწინე სამოსელით შემოსვას არ ცდილობ, ოდესმე ღმერთი შენც გკითხავს: მოყვასო, ვითარ შემოხვედ აქა? და რადგან პასუხი არ გექნება და დადუმდები, მსახურებს ეტყვის, რომ ხელ-ფეხი შეგიკრან და ბნელსა მას გარესკნელსა შინა განგაგდონ, სადაც ტირილი და კბილთა ღრჭენა იქნება.
საღმრთო სჯული – თუ გსურს სრული და ჭეშმარიტი ქრისტიანი იყო, პირველ რიგში, აზრი განათლებული და გამყარებული უნდა გქონდეს იმ სწავლებით, რომელიც უფალმა ჩვნმა იესო ქრისტემ გამოგვიცხადა, მოციქულთაგან გადმოგვეცა, წმიდათა მამათა მიერ განიმარტა და მართლმადიდებელმა ეკლესიამ უკლებლივ დაიცვა. მეორედ, ცხოვრება, ყოფაქცევა და ყოველივე შენი საქმე ამ სწავლების შესაფერისი უნდა იყოს, ანუ ეს სწავლება და აზრები შენს ცხოვრებად და საქმედ უნდა აქციო და არსებაში მოიყვანო. საღმრთო სჯული ისე უნდა დავიცვათ და შევინახოთ, როგორც ჩვენმა მამებმა გადმოგვცეს. ვინც სჯულის საზღვრებს არღვევს, ან ცვლის, იგი ეკლესიის კრებისაგან განგდებულია და ანათემის ქვეშ იმყოფება. საღმრთო სჯულს ორი მხარე აქვს: ერთია სწავლება, ანუ გონებითი განმარტება სჯულის საზღვართა, ე.ი. ჩვენი სჯული როგორ უნდა გვესმოდეს, რა უნდა გვწამდეს და რას უნდა უარვყოფდეთ. სჯულის ამ ნაწილის სწავლებებს დოგმატები ეწოდებათ. დოგმატები ერთხელ და სამუდამოდ გადაწყვიტეს და განსაზვრეს მამათა ჩვენთა, და ჩვენ მათი გამოცლის უფლება არა გვაქვს. მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველთვის მტკიცედ ინახავს იმ სჯულს, ანუ დოგმატს, რომელიც უფალმა იესო ქრისტემ თავის მოციქულებს ასწავლა, მოციქულებმა თავიანთ მოადგილე წმიდა მამებს გადასცეს და ამათგან ჩვენც შეურყევლად და შეუცვლელად გადმოგვეცა. მართლმადიდებელთა გარდა სხვა ქვეყნებშიც მრავლად არიან ქრისტიანები, მაგრამ მათი დოგმატები იესო ქრისტეს და მოციქულების სწავლებას არ ჰგავს. ევროპაში მცხოვრები მრავალი განათლებული ხალხიც თავის თავს ქრისტიანს უწოდებს, მაგრამ მათ შორის სწავლების ერთობა აღარ არის. იქ ყოველ კაცს თავისებურად სწამს, ყოველ სოფელში სჯულს განსხვავებულად სწავლობენ, რაც არღვევს ერთობას და დიდად მავნებელია კაცისათვის. საღმრთო სჯულის მეორე მხარე ზნეობა, ცხოვრება და ყოფა-ქცევაა. სწავლების ეს ნაწილი კი ყოველთვის უნდა იცვლებოდეს და უმჯობესდებოდეს. დაუსრულებლად უნდა მაღლდებოდეს; როგორც თითოეული კაცი, ასევე მთელი კაცობრიობა სათნოებასა, ზნეობასა და პატიოსნებაში თანდათან წინ უნდა მიიწევდეს. ღმერთმა დიდი სახე, დიდი იდეალი მოგვცა, ცხოვრების დიდი ასპარეზი, ანუ სარბიელი დაგვინიშნა: იყვენით თქვენ სრულ, იტყვის უფალი, ვითარცა მამა თქვენი ზეციერი სრულ არს! აჰა, რა სისრულე და სიწმინდე უნდა ვეძიოთ ქრისტიანებმა; იყვენით თქვენ წმინდა, რამეთუ მე წმინდა ვარ, - გვეუბნება წინასწარმეტყველის პირით ღმერთი. ათასი წელიც რომ იცხოვროს ქვეყანაზე, სათნოების ამ ხარისხზე ასვლას ვინ შეძლებს! მაგრამ საღმრთო სჯულით მოცემული მიზანი ყოველთვის თვალწინ უნდა გვქონდეს, და სათნოებისა და სულიერი წარმატებისათვის ყოველთვის უნდა ვიზრუნოთ.
საღმრთო ქორწილი – სახარება გვასწავლის, რომ სასუფეველი ჰგავს ქორწილს, რომელიც მეფემ თავის ძეს გადაუხადა. მეფე ამ იგავში თვით ღმერთია, ხოლო ქორწილი მისი ის განგებულება, მოქმედება და მადლია, რომელიც ზეციერმა მამამ ჩვენი განათლებისა და ცხოვრებისათვის გამოიჩინა. მაგრამ რამდენადაც მამა ღმერთი კაცთა ნათესავს თავისი ძის საშუალებით გამოიხსნის, განანათლებს და აცხოვნებს, ამდენად ამ ქორწილს ძის ქორწილს უწოდებს. მონანი, რომელნიც ღმერთმა ქორწილზე მოსაპატიჟებლად წარგზავნა, ის მოძღვარნი, წინასწარმეტყველნი, მამამთავარნი, მღვდელნი და მღვდელმთავარნია, რომელთაც ღმერთი თავისი სიტყვის ქადაგებას დასაბამითგან მიანდობდა. ისინი ყოველ კაცს ქორწილზე იწვვდნენ, ანუ ასწავლიდნან როგორ მიეღოთ მაცხოვნებელი მადლი და ცათა სასუფეველში როგორ შესულიყვნენ. ჩინებულნი, რომელთაც ისინი იწვევდნენ, უწინარეს ყოვლისა, ისრაელთა ერი იყო, მაგრამ იგი ღმრთის მოწოდებას ხშირად უარყოფდა, მიუხედავად ამისა, კაცთმოყვარე და მოწყალე ღმერთმა მათ მოსაწვევად კვალად წარავლინა სხვანი მონანი და დააბარა, რომ პური მზად იყო, ზვარაკები და უსხები დაკლული. ზვარაკები და უსხები იქ იმ დამატკბობელსა და ნუგეშისმცემელ მადლს ნიშნავს, რომელსაც ჩინებულნი მეფის ძის საღმრთო ქორწილზე, ანუ სასუფეველში მიიღებდნენ. მაგრამ მათ მიწვევა უარყვეს და თავთავიანთ საქმეებზე წავიდნენ. აქ სახარება ცხადყოფს მიზეზს, რომლის გამოც ჩინებულნი ქორწილზე არ წავიდნენ – ესაა სიყვარული ანგარებისა და ამსოფლიურ ნუგეშთა და პატივისა. ხოლო სხვებმა მეფისაგან წარმოგზავნილნი მონები შეიპყრეს და მოკლეს. ისრაელიანები ასე ხშირად იქცეოდნენ, წინასწამეტყველებს დევნიდნენ და კლავდნენ. ფრაიდ საკვირველია და დაუჯერებელი, რომ ღმრთისგან მოვლინებული მონები ჩინებულებს ქორწილზე იწვევდნენ, დიდსა და გამოუთქმელ ნუგეშსა და განათლებას ჰპირდებოდნენ და ნაცვლად მადლობისა, გინებასა და შეურაცხყოფას იღებდნენ. ურიებმა ბოლოს არა მხოლოდ მონები, არამედ თვით ძე ღმრთისაც, რომელიც მათ საკუთარ ქორწილზე უხმობდა, მოკლეს. მაშინ განრისხდა მეფე და რადგანაც პირველწოდებული ისრაიტელნი ქორწილის ღირსი არ აღმოჩნდნენ, თავის მონებს, ე.ი. მოციქულებს და მოწაფეებს ყოველ ქვეყნაში ღმრთის სიტყვის ქადაგება და ყოველი ხალხის ქორწილზე ანუ ქრისტიანულ ეკლესიაში მოწვევა უბრძანა. და განვიდნენ მონანი იგი მისნი გზათა ზედა, - მართლაც, მოციქულებმა აღასრულეს ბრძანება ღმრთისა, ყოველი ქვეყანა მოიარეს, ვინც მათი სიტყვა მოისმინა, ნათელი სცეს და ქორწილში, ე.ი. ეკლესიაში შემოიყვანეს, მათ შორის ბოროტნიც, იმიტომ, რომ უფალმა მათ არა კეთილისა და ბოროტის გარჩევა მიანდო, არამედ, შეწყნარება ყოველთა, რომელნიც მათ სიტყვას ისმენდნენ და ქორწილზე მისვლას ითხოვდნენ.
საღმრთო შური – დიდსა და მომეტებულ ღმრთის ერთგულებას ეწოდება. ვისაც ამისთანა შური აქვს, მას ფრიად სურს, რომ ყოველი კაცი ღმერთს ადიდებდეს და ძლიერ სწყინს, როცა ვინმე მას ეწინააღმდეგება. ასეთი შური პატიოსანი და მოსაწონი თვისებაა, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი მეცნიერებით არის აღძრული, ანუ როცა ჭკუითა და გონებით ცნობიერდება.