საქართველოში ისტორიულად ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობა ეფუძნებოდა ქრისტიანულ მოძღვრებას. კერძოდ, იგი მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფო და ეკლესია არიან ურთიერთდამოუკიდებელი სუბიექტები, რომლებიც აქტიურად თანამშრომლობენ თავის ქვეშევრდომთა (მრევლის) საკეთილდღეოდ. როგორც წესი, ისინი არ ერევიან ერთმანეთის საქმიანობაში, მაგრამ გამონაკლისის სახით სახელმწიფოს უფლება აქვს ჩაერიოს ეკლესიის საქმიანობაში, თუ ამას მოითხოვს შექმნილი ვითარება (პოლიტიკური, ეკონომიკური და სხვა თვალსაზრისით). თუმცა, რაღა თქმა უნდა, სახელმწიფოს არ აქვს უფლება ამ „ჩარევის“ დროს გადაუხვიოს საეკლესიო სამართლის ნორმებს. მას, უბრალოდ, შეუძლია მოგვევლინოს როგორც კანონმდებელი საეკლესიო სამართალში. მართლმადიდებლური მოძღვრების თანახმად, ღმრთივგვირგვინოსანი და მირონცხებული მეფე იწოდება ეკლესიის გარე ეპისკოპოსად, ამიტომაც მას აქვს იგივე უფლებები, რაც მღვდელმთავარს (პატრიარქს) (1). მეფეს მხოლოდ ღვთისმსახურების აღსრულების უფლება არ აქვს. ყურადსაღებია ერთი გარემოება: სახელმწიფოს საეკლესიო კანონმდებლობის უფლება ენიჭება მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ, თუ მისი წყობილების ფორმა არის მონარქია (ნებისმიერი სახის). დანარჩენ შემთხვევაში სახელმწიფოს შეუძლია მხოლოდ შეასრულოს კანონიკური სამართლის მოთხოვნა. იგივე ითქმის ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადების შესახებაც.
საქართველოს სამეფოში ეკლესიის მიმართ საგანგებო კანონები არსებობდა. წმ. მეფე დავით აღმაშენებლის დროს მწიგნობართუხუცესის უმაღლესი სამოხელეო თანამდებობა გადაეცა სასულიერო პირს - ჭყონდიდელ მღვდელმთავარს, რითაც უფრო შემჭიდროვდა და დაახლოვდა სახელმწიფო და ეკლესია. ის მშვიდობიანი და ჰარმონიული დამოკიდებულება, რაც არსებობდა საქართველოს სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის, დაარღვია რუსეთის იმპერიამ, რომელმაც საერთაშორისო სამართლის უხეში დარღვევით 1801 წელს გააუქმა უძველესი ქართული სახელმწიფოებრიობა, ხოლო კანონიკური სამართლის სრული უგულებელყოფით 1811 წელს გააუქმა ივერიის მრავალსაუკუნოვანი ეკლესიის ავტოკეფალია. ამან გამოიწვია ქართველი ხალხის გაუცხოება, ზოგადად, სახელმწიფოებრივი ინსტიტუტების მიმართ. ასევე გაჩნდა არასათანადო დამოკიდებულება ეკლესიის მიმართაც, ვინაიდან საქართველოს მოსახლეობის დიდი ნაწილი ეკლესიას აღიქვამდა, როგორც რუსეთის იმპერიალისტური იდეოლოგიის რუპორს საქართველოში.
საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას (1918 წლის 26 მაისი) ამ კუთხით დადებითი ძვრა არ მოჰყოლია. 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციამ სახელმწიფო და ეკლესია გაათანსაწორა, ხოლო ყველა სარწმუნოებას თანაბარი უფლებები მიანიჭა. საქართველოს გასაბჭოებას მოჰყვა ათეიზმის 70-წლიანი ეპოქა, რომელიც ერთ-ერთი უსამარცხვინოესი ლაქაა საქართველოს ისტორიაში.
1991 წლის 9 აპრილს საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესმა საბჭომ „რეფერენდუმზე [ამავე წლის 31 მარტი] გამოხატული ხალხის ნების გათვალისწინებით გამოახცადა დამოუკიდებელი ქართული სახელმწიფოს აღდგენა“. ამასთან დაკავშირებით ცვლილებები შევიდა საქართველოს კონსტიტუციაში. კერძოდ, ამოღებულ იქნა ის დებულება, რომელიც სკოლებს გამოყოფდა ეკლესიისაგან, თუმცა თავად ეკლესია კვლავაც სახელმწიფოსაგან გამოყოფილად დარჩა. ეს რეალურად არაფრის მომცემი არ იყო, მაგრამ ამით ეროვნულმა მთავრობამ დაადასტურა თავისი კეთილგანწყობა ეკლესიის მიმართ.
1995 წლის 24 აგვისტოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლში ჩაიწერა, რომ „სახელმწიფო ცნობს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში“. ამით კონსტიტუციამ უპირატესობა მიანიჭა ჩვენს ეკლესიას სხვა კონფესიებთან შედარებით. 2001 წლის 30 მარტის ცვლილებით მე-9 მუხლს დაემატა მე-2 პუნქტი, სადაც მიეთითა, რომ ურთიერთობა სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის მოწესრიგდებოდა კონსტიტუციური შეთანხმების საფუძველზე.
მართლაც, 2002 წლის 14 ოქტომბერს, მცხეთის სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში საქართველოს პრეზიდენტმა და სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ხელი მოაწერეს კონსტიტუციურ შეთანხმებას საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის. ეს დოკუმენტი, კონსტიტუციის მე-6 მუხლით ქვეყნის უმაღლესი რანგის ნორმატიული აქტია თავად კონსტიტუციის შემდეგ. იმ აზრის გასაფანტად, თითქოს დღესდღეობით საქართველო მზად იყო მართლმადიდებლობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხდებისთვის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, უწმიდესმა და უნეტარესმა ილია II ბრძანა: „მინდა აღვნიშნო, რომ სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობა თანამედროვე ეტაპზე განსხვავებულ მიდგომას მოითხოვს, რაც განპირობებულია ქვეყნის შიდაპოლიტიკური მოწყობით და, ასევე, საერთაშორისო სიტუაციის გათვალისწინებით. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის ყველაზე მისაღებ ფორმად მიჩნეულ იქნა კონსტიტუციური შეთანხმება“ (2).
მუხლი 1
1. სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობას ყოველთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებოდა. შეიძლება იდეალურიც კი ეწოდოს იმ ქვეყანას, სადაც სათანადო დონეზეა დარეგულირებული ურთიერთობა სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის. ადამიანისთვის, რომელიც სულის, სამშვინველისა (ე. ი. ფსიქიკის) და სხეულისაგან შედგება, უცილობლივ საჭიროა შესაბამისი პირობები თითოეულის განსავითარებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადამიანმა შეიძლება ღვთის ხატება დაკარგოს და ცხოველსაც კი მიემსგავსოს. ყურადსაღებია ის ფაქტი, რომ სულის განვითარებაზე ზრუნვა ეკლესიას ევალება, სხეულისაზე - სახელმწიფოს, ფსიქიკაზე კი ორივეს (უნდა აღინიშნოს, რომ საბჭოთა ეპოქაში ფსიქიკას ხშირად სულს უწოდებდნენ, ხოლო მასთან დაკავშირებულს ყოველივეს - სულიერს. ამგვარად, “საბჭოთა ადამიანის” “სულიერ” მოთხოვნილებებად ითვლებოდა თეატრი, კინო და ა. შ. ეს კი არასწორი მიდგომაა).
ხშირად სახელმწიფოსა და ეკლსიის ურთიერთდამოკიდებულებას ადარებენ ძე ღვთისას ორ ბუნებას: ღვთურსა და ადამიანურს. სახელმწიფო და ეკლესია უნდა იყვნენ ერთიანი და ამავე დროს შეურევნელი, როგორც ღმრთაებრივი და კაცობრივი ბუნება ქრისტეში. სწორედ ეს ქრისტიანული ჭეშმარიტებაა გამოხატული კონსტიტუციური შეთანხმების პრეამბულასა და 1-ლი მუხლის 1-ლ პუნქტში.
2. ეკლესია, რომელიც ზეციურ სამეფოს განასახიერებს, არ შეიძლება განიხილებოდეს წარმავალი სამეფოს, ანუ სახელმწიფოს თანასწორად. თუმცა აქვე უნდა გავიხსენოთ ზემოთთქმულის საპირისპირო დებულება, რომ სახელმწიფოს ამქვეყნად ენიჭება უპირატესობა, ვინაიდან იგი არის მიწიერ წესებზე შექმნილი და სწორედ იმ სულისკვეთებას განასახიერებს, რაც დედამიწაზე მოკვდავ ადამიანთა შორის არსებობს და რომ ეკლესიის პირველობა მხოლოდ ზეცაშია. ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არ არსებობს უპირატესი. ორივეს აქვთ საკუთარი მოვალეობანი ადამიანთა წინაშე, რითაც უპირატესობა ენიჭებათ ერთი-მეორის მიმართ.
კონსტიტუციური შეთანხმება უმაღლესი რანგის იურიდიული დოკუმენტია. საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად მას უნდა შეესაბამებოდეს როგორც სახელმწიფოს ყველა კანონი, ისე საქართველოს უმაღლესი ორგანოების მიერ ხელმოწერილი საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები. მასზე მაღლა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუცია დგას. შეთანხმებაში მოცემულია მხოლოდ ზოგადი კონსტიტუციური დებულებები, ხოლო აღნიშნული დებულებების კონკრეტული მოწესრიგებისათვის სახელმწიფომ აუცილებლად უნდა მიიღოს შესაბამისი კანონები. რაღა თქმა უნდა, სახელმწიფოსა და ეკლესიას უფლება აქვთ დადონ შეთანხმებები ერთობლივი ინტერესების სხვადასხვა სფეროებში, რომლებიც აღნიშნულია ამ შეთანხმების შემდგომ მუხლებში.
3. ამ პუნქტით სახელმწიფომ ეკლესია აღიარა საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად. საჯარო სამართლის იურიდიული პირი ეწოდება ისეთ ორგანიზაციას, რომლის საქმიანობა მიმართულია სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საკითხების გადასაწყვეტად. საქართველოში საჯარო სამართლის იურიდიული პირები, გარდა სამინისტროებისა (დეპარტამენტებისა) და ეკლესიისა, არიან პოლიტიკური პარტიები და პროფესიული კავშირები. ამით კიდევ ერთხელ დასტურდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლში მოცემული დებულება, რომ სახელმწიფო აღიარებს ეკლესიის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას საქართველოსათვის. იურისპრუდენციაში არსებული განმარტებიდან გამომდინარე საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს სახელმწიფო აყალიბებს ან იქმნება კანონის საფუძველზე, ამიტომ ეკლესიას საჯარო სამართალში ეძლევა განსაკუთრებული იურიდიული პირის სტატუსი.
სახელმწიფო აღიარებს, რომ ეკლესია თავის საქმიანობას წარმართავს საეკლესიო (კანონიკური) სამართლის საფუძველზე საქართველოს კონსტიტუციის, კონსტიტუციური შეთანხმებისა და კანონმდებლობის შესაბამისად. აქ ორი საკითხია გამოსარკვევი: პირველი - საეკლესიო სამართლის განმარტება, მეორე კი მისი მოქმედება პირთა წრის მიმართ.
1. მართლმადიდებელი სარწმუნოების მიხედვით საეკლესიო სამართალი ეწოდება სამართალს, რომელიც აწესრიგებს ურთიერთობას ეკლესიასა და მრევლს (მის წევრებს) შორის. საეკლესიო სამართლის ნორმები გადმოცემულია როგორც წმიდა წერილში, ისე სამართლებრივ ძეგლებში. ზოგადად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია შემდეგ იერარქიას ადგენს საეკლესიო სამართლის პირდაპირი თუ არაპირდაპირი წყაროებისთვის:
2. წმიდა წერილი და წმიდა გარდამოცემა
3. მოციქულთა კანონები
4. მსოფლიო საეკლესიო კრებათა კანონები
ადგილობრივ საეკლესიო კრებათა კანონები
წმიდა წერილში მოიაზრება მთელი ბიბლია. ნორმათა კოლიზიის შემთხვევაში უპირატესობა ენიჭება ახალ აღთქმას. ახალ აღთქმაში ნორმათა კოლიზიის შემთხვევაში უპირატესობა ენიჭება სახარებას. წმიდა გარდამოცემა ეწოდება ეკლესიის წიაღში არსებულ ცნობებს უფლის, ღვთისმშობლის, მოციქულების ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ.
მოციქულთა კანონები ეწოდება დიდ სჯულისკანონში მოცემულ ამავე სახელწოდების ძეგლს და აგრეთვე მოციქულთა თავთა წმ. წმ. პეტრესა და პავლეს მიერ შედგენილ განწესებებს.
მსოფლიო საეკლესიო კრებათა კანონებში უნდა ვიგულისხმოთ იმ 7 საეკლესიო კრების კანონები, რომლებსაც აღიარებს ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია. ესენია ნიკეის I, კონსტანტინოპოლის I, ეფესოს, ქალკედონის, კონსტანტინოპოლის II, კონსტანტინოპოლის III, ნიკეის II კრებები და მათი კანონები.
მართლმადიდებელი ეკლესიების ადგილობრივ კრებათა კანონთაგან ჩვენი ეკლესია აღიარებს იმათ, რომლებიც შედიან დიდ სჯულისკანონში და რომელთაც ზოგადმართლმადიდებლური მნიშვნელობა ენიჭებათ. ადგილობრივ საეკლესიო კრებათა კანონებში საქართველოს ეკლესიის ადგილობრივ კრებათა კანონებიც უნდა ვიგულისხმოთ (მაგ. რუის-ურბნისის ძეგლისწერა, კათალიკოსთა სამართალი და სხვა).
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კანონიკური სამართალი არაა საეკლესიო სამართლის ზუსტი შესატყვისი, რადგან იგი მხოლოდ საეკლესიო კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ურთიერთობებს აწესრიგებს. ფაქტობრივად, კანონიკური სამართალი = საეკლესიო სამართალს - წმ. წერილი.
რაც შეეხება საეკლესიო სამართლის მოქმედებას პირთა წრის მიხედვით აქ ყურადსაღებია ეკლესიის საგარეო ურთიერთობა და საშინაო ურთიერთობა, ანუ ურთიერთობა ეკლესიის წევრებთან. საგარეო ურთიერთობებისთვის (აქ უნდა ვიგულისხმოთ, ძირითადად, ურთიერთობა საერო ხასიათის დაწესებულებებთან, მაგ. სამინისტროებთან, ორგანიზაციებთან, საკუთრივ სახელმწიფოსთან, სხვა სახელმწიფოს მსგავსივე ორგანოებთან) სახელმწიფო ზღუდავს კანონიკური სამართლის ფარგლებს და მას „კონსტიტუციურ ჩარჩოში“ სვამს. თუმცა, ამ პუნქტით, რაღა თქმა უნდა, სახელმწიფო არ ზღუდავს კანონიკური სამართლის მოქმედებას ეკლესიის შიდა საქმიანობაში, ანუ ურთიერთობაში მის მრევლთან, სამღვდელოებასთან, სამონაზვნო დასთან. მაგალითად, საეკლესიო სამართლით, ეკლესიის მეთაური (ჩვენს შემთხვევაში სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი) ითვლება სახელმწიფოს მეთაურის თანასწორად. ეს ნორმაა საეკლესიო სამართლისა. თუმცა, რაღა თქმა უნდა, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ვერ მოთხოვს უცხო სახელმწიფოს მეთაურს, რომ კათოლიკოს-პატრიარქი საქართველოს პრეზიდენტის თანასწორად მიიღონ. ამავე დროს, ვერც სახელმწიფო მოთხოვს ეკლესიას, ვთქვათ, ქალები აკურთხონ ღვთისმსახურებად, ვინაიდან, მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აღიარებულია საქართველოს მოქალაქეთა თანასწორობა, მაგრამ კანონიკური სამართლით აკრძალულია ქალთა ღვთისმსახუ-რებად კურთხევა.
4. შეთანხმების ამ პუნქტში აღნიშნულია, რომ განსაზღვრული პირები ეკლესიას წარმოადგენენ სპეციალური უფ-ლებამოსილების გარეშე. განვმარტოთ თითოეული მათგანი.
საეკლესიო კრება არის საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო. მისი სინონიმია საქართველოს ეკლესიის წმიდა სინოდი (სინოდი ბერძნულია: Άγιος ̠υνό̠ος: ქართულად - წმიდა კრება), ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ საეკლესიო კრებაში სათათბირო ხმის უფლებით მონაწილეობა შეიძლება მიიღონ წმ. სინოდის მიერ მოწვეულმა გარეშე პირებმაც (როგორც საერო, ისე სასულიერო), ხოლო წმ. სინოდის სხდომებში მონაწილეობენ მხოლოდ საქართველოს ეკლესიის მღვდელმთავრები. თუმცა ხმის მიცემის უფლება ორივე შემთხვევაში მხოლოდ ეპისკოპოსებს აქვთ.
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი არის საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის საჭეთმპყრობელი და მისი კანონიკური მმართველი. მისი სრული ტიტულია: უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი და მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი, დიდი მეუფე, მამაი ჩვენი (სახელი). ამგვარად, კათოლიკოს-პატრიარქი ამავე დროს არის მცხეთისა და თბილისის ეპარქიის მმართველი.
საქართველოს საპატრიარქო არის იმ დაწესებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც უშუალოდ ექვემდებარებიან სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს. საპატრიარქო შედგება განყოფილებებისაგან და სამსახურებისაგან, რომლებიც წარმოადგენენ იურიდიულ პირებს.
ქორეპისკოპოსი, სულხან-საბას განმარტებით ნიშნავს “უსამწყსოო ეპისკოპოსს”, ანუ ისეთ ეპისკოპოსს, რომელსაც აქვს მღვდელმთავრის ხარისხი, მაგრამ არ ჰყავს მრევლი, ანუ არ მართავს არცერთ ეპარქიას. ადრე ქორეპისკოპოსები ყველა ეპარქიის მღვდელმთავარს ჰყავდა. დღესდღეობით ქორეპისკოპოსი არის მოსაყდრე (მოადგილე) სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქისა. კათოლიკოს-პატრიარქის გარდაცვალების ან ჯანმრთელობის გაუარესების შემთხვევაში (თუ კათოლიკოს-პატრიარქს არ შეუძლია თავისი მოვალეობის შესრულება) იგი (ან მოსაყდრე) ხელმძღვანელობს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას წმ. სინოდის მიერ ახლის არჩევამდე. ამჟამად სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ქორეპისკოპოსი არის ყოვლადუსამღვდელოესი, ზუგდიდისა და ცაიშის ეპისკოპოსი გერასიმე (შარაშენიძე).
კათოლიკოს-პატრიარქის მდივანი არის მისი თანაშემწე, რომელიც ასრულებს კათოლიკოს-პატრიარქის უშუალო დავალებებს. ამჟამად მისი უწმიდესობის მდივანი არის დეკანოზი ზაქარია (მაჩიტაძე).
5. საქართველოს კანონმდებლობით მნიშვნელოვან თანამდებობის პირებს (მაგ. პრეზიდენტს, დეპუტატებს, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს და ა. შ.) მინიჭებული აქვთ ხელშეუვალობის უფლება, ანუ ე. წ. იმუნიტეტი. დაუშვებელია ასეთი უფლების მქონე პირთა დაპატიმრება ან სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა სპეციალური ნებართვის გარეშე. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა. კონსტიტუციური შეთანხმების მე-5 პუნქტმა იგივე უფლებები მიანიჭა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს.
6. ისტორიულად, საქართველოში ათორმეტივე საუფლო დღესასწაული დასვენების დღედ ითვლებოდა. ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს პირველი პრეზიდენტის ზვიად გამ-სახურდიას ინიციატივით კომუნისტური ხელისუფლების დამხობის პირველ დღეებშივე გაუქმდა “ქართველი ერისთვის უცხო დღესასწაულები და აღდგა ტრადიციული დღესასწაულები”. თუმცა, უდიდეს საუფლო დღესასწაულთაგან ყველა არ გამოცხადებულა სახელმწიფო დღესასწაულად. შეთანხმების ამ მუხლმა სახელმწიფო დღესასწაულად ცნო ათორმეტივე საუფლო დღესასწაული (თავისთავად ცხადია აღდგომაც, რომელიც ათორმეტ დღესასწაულებში არ შედის) და კვირა დღე, როგორც სახე ქრისტეს ბრწყინვალე აღდგომისა. ასევე დასვენების დღეებად გამოცხადდა საქართველოს ეკლესიის დამაარსებლის, წმ. ანდრია პირველწოდებულისა და ქართველთა განმანათლებლის, მოციქულთასწორ წმ. ნინოს ხსენების დღეეები, წითელი პარასკევი და დიდი შაბათი.
1. ამგვარად, ოფიციალურ დღესასწაულებად გამოცხადდა (ჩამონათვალში მითითებულია აქამდე დასვენების დღეებად გამოცხადებული ყველა საეკლესიო დღესასწაული):
2. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს განცხადების დღე-ნათლისღება - 6(19) იანვარს;
3. ქართველთა განმანათლებლის, მოციქულთასწორის წმ. ნინოს ხსენების დღე - 14(27) იანვარს;
4. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს მირქმა-მიგებების დღე - 2(15) თებერვალს;
5. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ხარების დღე - 25 მარტს (7 აპრილს);
6. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს იერუსალიმში დიდებით შესვლის დღე - ბზობა (თარიღი გარდამავალია, აღდგომის წინა კვირა დღე);
7. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს ჯვარცმის დღე-წითელი პარასკევი (თარიღი გარდამავალია, აღდგომის წინა პარასკევი);
8. დიდი შაბათი (თარიღი გარდამავალია, აღდგომის წინა დღე);
9. ბრწყინვალე აღდგომა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი (თარიღი გარდამავალია);
10. მიცვალებულთა მოხსენიების დღე (თარიღი გარდამავა-ლია, აღდგომის მომდევნო დღე);
11. საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის დამაარსებლის, წმ. ანდრია პირველწოდებულის ხსენების დღე - 29 აპრილი (12 მაისი);
12. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს ამაღლების დღე (თარიღი გარდამავალია, აღდგომიდან მე-40 დღე);
13. სულთმოფენობის დღე (თარიღი გარდამავალია, აღდგომიდან 50-ე დღე);
14. უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს ფერისცვალების დღე - 6(19) აგვისტოს;
15. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინების დღე-მარიამობა - 15(28) აგვისტოს;
16. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შობის დღე-ღვთისმშობლობა - 8(21) სექტემბერს;
17. ცხოველსმყოფელი ჯვრის ამაღლების დღე-ჯვართამაღლება - 14(27) სექტემბერს;
18. სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძრის დღესასწაული-მცხეთობა - 1(14) ოქტომბერი;
19. საქართველოს მფარველის, წმ. გიორგის ხსენების დღე-გიორგობა - 10(23) ნოემბერი;
20. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების დღე - 21 ნოემბერს (4 დეკემბერს);
უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს შობის დღე-ქრისტეშობა - 25 დეკემბერს (7 იანვარს).
ეს მუხლი ეხება საეკლესიო საიდუმლოების ყველა სახეს. საიდუმლოებში უნდა ვიგულისხმოთ საიდუმლო თავისი კლასიკური და არა ეკლესიური გაგებით. ეკლესიური გაგებით ტერმინ საიდუმლოში მოიაზრება ის საღვთო მსახურებანი, რომლის დროსაც მორწმუნეზე “საიდუმლოდ” გადმოდის უხილავი მადლი სულისა წმიდისა. სწორედ ამიტომ ეწოდებათ მათ საიდუმლო. მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს შვიდ საიდუმლოს: ნათლისღებას, მირონცხებას, აღსარებას, ზიარებას, ჯვრისწერას, ზეთის კურთხევას და მღვდლობას.
კომუნისტური ხელისუფლების დროს, ე. წ. „წითელი სამღვდელოების“ მიერ ხშირად ხდებოდა მორწმუნე აღმსარებლის დაბეზღება აღსარების საფუძველზე. სამწუხაროდ, დაბეზღებით აღმსარებელი არაერთხელ სიკვდილითაც კი დაუსჯიათ. სწორედ მსგავსი ქმედებების აღსაკვეთად იქნა შეტანილი ეს მუხლი შეთანხმების ტექსტში. აქამდე თუ სასულიერო პირს უფლება ჰქონდა არ გაეცა აღსარებით მიღებული ინფორმაცია, ამჯერად იგი უკვე ვალდებულია ეს გააკეთოს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ეკლესია ხელს დააფარებს სისხლის სამართლის დამნაშავეს: საეკლესიო სამართლით მორწმუნე, რომელიც აღიარებს აღსარებაში დანაშაულს (და ე. ი. ნანობს კიდევაც მის მიერ ჩადენილ ქმედებას), ვალდებულია გამოცხადდეს სახელმწიფოს შესაბამის ორგანოებში და აღიაროს დანაშაული. სავარაუდოა, რომ მოძღვარიც ასევე მოუწოდებს მის წინაშე აღმსარებელს. ცხადია, გამოუცხადებლობა მას ცოდვის შენდობად არ ჩაეთვლება.
ამ მუხლში, აღსარების გარდა, ეკლესიის წიაღში არსებული სხვა საიდუმლოებათა დაცვაც მოიაზრება.
როგორც წინა მუხლის კომენტარშიც აღინიშნა ჯვრისწერა (ქორწინება) ერთ-ერთი საეკლესიო საიდუმლოა. დღეს არსებული ქორწინების სახელმწიფო რეგისტრაცია მომდინარე-ობს სწორედ ეკლსიის მიერ დაფუძნებული ჯვრისწერის საზეიმო შესრულებიდან, ანუ რეგისტრაციიდან. საქართველოს სამეფო კანონმდებლობით, ასევე რუსეთის საიმპერიო კანონმდებლობითაც ჯვრისწერის რეგისტრაციის ერთადერთი ორგანო იყო მართლმადიდებელი ეკლესია (მართლმადიდებელთათვის). ხოლო მას შემდეგ, რაც გადადგა რუსეთის იმპერატორი და დაიშალა რუსეთის იმპერია, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ გააუქმა ჯვრისწერის იურიდიული ხასიათი და დატოვა მხოლოდ ფორმალური სახით. შემოღებულ იქნა ქორწინების რეგისტრაცია სახელმწიფოს მიერ შექმნილ სათანადო ორაგნოში. ანალოგიური პოლიტიკა გაატარეს ბოლშევიკებმა რუსეთშიც. ასე რომ საქართველოს შეერთების შემდეგ მათ აღარ დასჭირვებიათ ქართული კანონების (აღნიშნულ საკითხების შესახებ) ჰარმონიზაცია თავიანთ კანონმდებლობასთან.
კონსტიტუციური შეთანხმებით სახელმწიფომ აღიარა ეკლესიის მიერ შესრულებული ჯვრისწერა ერთი პირობის გათვალისწინებით: იურიდიულ ურთიერთობებში გამოყენებული უნდა იქნეს მხოლოდ სახელმწიფო რეგისტრაციის მონაცემები. ამგვარად, სახელმწიფომ დატოვა არსებული წესი, ანუ ქორწინების სახელმწიფო რეგისტრაცია, მაგრამ ასევე ცნო ჯვრისწერა (საეკლესიო წესებით ქორწინება). ეს ცნობა, სავარაუდოდ, გამოიხატება იმაში, რომ ჯვარდაწერილ, მაგრამ სახელმწიფო რეგისტრაცია გაუვლელ ცოლ-ქმარს სახელმწიფო განარჩევს, თუ შეიძლება ასე ითქვას, შემთხვევითი წყვილისაგან და ამგვარად, გამართლებულია ზნეობრივად. კერძოდ, ეს უპირველესად შეეხება მამობის დადგენას, ასევე სხვა ურთიერთობებს. კონკრეტულად თუ რას სახით აღიარებს სახელმწიფო ჯვრისწერას, პრეზიდენტის ა. წ. 7 იანვრის ბრძანებულებით შექმნილია სპეციალური კომისია (ამის შესახებ იხ. მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის კომენტარი).
ჩვენი აზრით, უმჯობესი იქნებოდა აგვეღო ბერძნული მოდელი. კერძოდ, იგი მდგომარეობს იმაში, რომ საბერძნეთის მოქალაქეებს უფლება აქვთ დაიწერონ ჯვარი ეკლესიაში, ან ქორწინების რეგისტრაცია გაიარონ სახელმწიფო ორგანოში; მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ მათ ჯვარი დაიწერეს, დამატებითი რეგისტრაცია სახელმწიფო ორგანოში არ სჭირდებათ და ეკლესიაში შესრულებული ჯვრისწერა პირდაპირ იძენს იურიდიულ ძალას.
1. დიდი სჯულისკანონის მოციქულთა 83-ე კანონში ვკითხულობთ: „ეპისკოპოსი და ხუცესი და დიაკონი, რომელი სამ ედროთა და საერისკაცოთა საქმეთა შექცეულ იყოს და ორისავე პყრობა ენებოს ჰრომაელებრისა მთავრობისა და სამღდელოჲსა განგებისაჲ, განიკუეთენ, რამეთუ „კეისრისანი კეისარსა და ღმრთისანი ღმერთსა“. ამგვარად, დიდი სჯულისკანონი უკრძალავს სასულიერო პირებს სამხედრო და, საერთოდ, საერო საქმიანობაში მონაწილეობას. სწორედ კანონიკური სამართლის ეს ნორმაა გათვალისწინებული კონსტიტუციურ შეთანხმებაში. თუმცა, უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ საყოველთაო მობილიზაციის შემთხვევაში სასულიერო პირი შეიძლება მაინც იქნეს გაწვეული, მაგრამ არა როგორც სამხედრო, არამედ როგორც ჯარისკაცთა მოძღვარი, უძველესი ქართული ტრადიციისამებრ (ამის შესახებ იხ. შემდეგი პუნქტის კომენტარი).
2. საისტორიო წყაროები მოწმობენ, რომ საქართველოს ეკლესია და მისი სამღვდელოება ყოველთვის გვერდით ედგნენ ქართულ ჯარს. უშუალოდ ბრძოლაში ჩაბმის წინ ჯარისკაცთა ზიარება სავალდებულო იყო. სწორედ ამიტომაც უზიარებლობას საქართველოს კანონმდებლობით „სამოქალაქო სიკვდილი“ ერქვა, ვინაიდან უზიარებელს სხვა მრავალ შეზღუდვასთან ერთად აკრძალული ჰქონდა ომში მონაწილეობაც. აღნიშნული მიზეზის გამო დაუშვებელი იყო სამეფოს ჯარში არამართლმადიდებლის გაწვევაც. სწორედ ამის შესახებ საუბრობს არაბი ისტორიკოსი იბნ ალ-ასირი, რომელიც აღნიშნავს, რომ დავით აღმაშენებელი ომში არ იწვევდა თბილისელ მუსლიმებსო. იგივე წესები მოქმედებდა რუსეთის იმპერიაშიც (ამით აიხსნება ის ფაქტი, რომ “რუსის ჯარში” არ იყვნენ სომხები. ზოგი ამას რუსების პროსომხურ პოლიტიკად აღიქვამს).
ყოველივე ზემოთთქმულის გათვალისწინებით საქართველოს ჯარში დაწესდა მოძღვრის ინსტიტუტი. თავისთავად ცხადია, აქ ვერ იმოქმედებს ტრადიციული ქართული წესი, რომ ჯარში არამართლმადიდებელი და უზიარებელი არ გაიწვიონ. თუმცა, თავის მხრივ ვერც არამართლმადიდებელი მოითხოვს თავისი კონფესიის სასულიერო პირი იყოლიონ ქართულ ჯარში.
საქართველოს სამეფო კანონმდებლობით სავალდებულო იყო პატიმრისთვის მოძღვრის მიყვანა. სასჯელის მიზანი არაა შურისძიება, მისი ერთ-ერთი მიზანია სინანული და დამნაშა-ვის გამოსწორება. შეიძლება, რომ დამნაშავე ნანობდეს მის მიერ ჩადენილ ქმედებას. ამიტომ მას უნდა მიეცეს მონანიების საშუალება, ე. ი. აღსარების ჩაბარების საშუალება. ამიტომაც, შეთანხმების საფუძველზე შეიქმნება მოძღვრის ინსტიტუტი საპატიმროებშიც.
საქართველოს საპატრიარქოში შექმნილია შესაბამისი სამსახურები: ძალოვან სტრუქტურებთან ურთიერთობის განყოფილება, რომელსაც ხელმძღვანელობს მაღალყოვლადუსამღვდელოესი, ფოთისა და ხობის მთავარეპისკოპოსი გრიგოლი (ბერბიჭაშვილი), აგრეთვე მსჯავრდებულებთან ურთიერთობის განყოფილება, რომელსაც ხელმძღვანელობს დეკანოზი მიქაელი (ბოტკოველი).
3. აქ ფაქტობრივად იგივე საკითხზეა საუბარი, რომელსაც ეხება შეთანხმების 1-ლი მუხლის 1-ლი პუნქტი. კერძოდ, სახელმწიფოსა და ეკლესიის მიერ მოსახლეობის საკეთილდღეოდ განსახორციელებელ ერთობლივ პროგრამებზე.
1. იხ. კართაგენის რდ (104) კანონი.
2. იხ. გაზ. „საპატრიარქოს უწყებანი“, 2002 წ. 18-24 ოქტ., №195, გვ. 4.
3. წინამდებარე ნაშრომში ჩვენს მიერ გამოცემული კონსტიტუციური შეთანხმების კომენტარები მოცემულია უცვლელად (დ. ჩიკვაიძე, კონსტიტუციური შეთანხმება საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის (კომენტარები), თბ. 2003)