ბოროტება და უბედურებანი
ჩვენს სასაუბრო ენაში ბოროტება ორი სახის მოვლენას ეწოდება. ხშირად ამ სიტყვაში იგულისხმება საერთოდ ყველაფერი, რაც უბედურებისა და ტანჯვის წყაროა. მეორე, უფრო ზუსტი და პირდაპირი გაგებით, ბოროტება ეწოდება ნების არასწორად წარმართვითა და ღვთის მცნებათა დარღვევით გამოწვეულ ზნეობრივი ხასიათის უარყოფით მოვლენებს.
ფიზიკური სამყაროს უბედურებები, მაგალითაც, მიწისძვრა, ქარიშხალი, წყალდიდობა, მეწყერი და სხვა, ცხადია, თავისთავად არც კეთილია და არც ბოროტი. სამყაროს საერთო სისტემაში ისინი აღიქმებიან ისე, როგორც ფერწერაში ნათელ საღებავებზე ლაქის დანახვა, ან საამო ბგერათა წყობაში უხეში ხმების გაგონება და სხვა. - ასე წარმოიდგენდნენ ამ მოვლენებს წმიდა მამები (ნეტარი ავგუსტინე და გრიგოლ ღვთისმეტყველი). შეუძლებელია უარყო, რომ სტიქიური მოვლენები ხშირად მგრძნობიარე ქმნილებათა და ადამიანთა უბედურებისა თუ მწუხარების მიზეზი ხდება, მაგრამ გვმართებს კეთილკრძალულებითი გრძნობით მოვიხაროთ ქედი სამყაროს ყოვლადბრძნული მოწყობის წინაშე, სადაც ბრმა სტიქიურ ძალთა და ორგანულ ქმნილებათა უსასრულოდ მრავალფეროვანი, ურთიერთსაწინააღმდეგო და ყოველ წამს ურთიერთშეჯახებული მისწრაფებანი თანხმდებიან, ჰარმონიაში მოდიან და სამყაროს უწყვეტი განახლებისა და განვითარების წყაროდ იქცევიან.
უსიამოვნო, პირქუში მხარეები ჩვენი ადამიანური ცხოვრების მხიარულ მომენტებს გარკვეულწილად უფრო მძაფრად აღქმადსა და ძვირფასს ხდის. მაგრამ თავად საღვთო წერილი გვეუბნება, რომ მძიმე ტანჯვა და სნეულება არ უნდა მივიჩნიოთ სრულიად კანონიერ და ბუნებრივ მოვლენებად, ისინი უფრო ნორმიდან გადახვევას წარმოადგენენ. ზნეობაში ბოროტების გაჩენით დაიწყო კაცთა მოდგმის ტანჯვა - იგი ჩვენს ცხოვრებაში შემოსული ცოდვის შედეგია. ამას ადასტურებს ბიბლიის პირველივე გვერდები: „განმრავლებით განვამრავლნე მწუხარებანი შენნი და სულთქუმანი შენნი, მწუხარებით ჰშვნე შვილნი“ (შესაქ. 3,16) - ეს სიტყვები ევასთვის იყო განკუთვნილი, მისი დაცემის შემდგომ; ადამს კი ღმერთმა უთხრა: „წყეულ იყავნ ქუეყანა საქმეთა შინა შენთა, მწუხარებით სჭამდე მას ყოველთა დღეთა ცხორებისა შენისათა“ (შესაქ. 3,17). მწუხარება მოევლინა ადამიანებს, როგორც მათი დასჯის, შეგონებისა და გამოსწორების საშუალება. წმ. ბასილი დიდის გამოთქმით, ტანჯვა და სიკვდილი „აღკვეთს ცოდვათა გაღრმავებას“. საღვთო წერილი მრავალ მაგალითს გვთავაზობს მწუხარებისა და ცოდვის, როგორც მიზეზსა და შედეგს შორის ურთიერთკავშირის გააზრებისთვის. „მიიღეთ სწავლაჲ, ნუუკუე განრისხნეს უფალი“ (ფს. 3,12), „კეთილ არს ჩემდა, რამეთუ დამამდაბლე მე, რაჲთა ვისწავლნე მე სიმართლენი შენნი“ (ფს. 118,71). თუ ყურადღებით დავაკვირდებით, დავინახავთ, რომ სნეულებათა და მწუხარებათა მიზეზნი უმრავლეს შემთხვევაში. თავად ადამიანები არიან. ფიზიკურ კეთილდღეობას გამოდევნებულნი იქმნიან თავიანთი არსებობისთვის ხელოვნურ, არანორმალურ პირობებს, სასტიკ ორთაბრძოლაში ერთვებიან რაღაც დემონური განწყობის, სიამაყის, შურისგებისა და სიავის გამო.
როგორც საღვთო წერილი გვასწავლის, ზნეობრივი ბოროტების შედეგი ადამიანიდან ცხოველთა სამყაროსა და ყველა ქმნილებაზე ვრცელდება. „უწყით, რამეთუ ყოველი დაბადებული თანა-კუნესის და თანა-ელმის მოაქამდე, - წერს პავლე მოციქული და განმარტავს, - რამეთუ ამაოებასა დაემორჩილა დაბადებული არა ნებსით, არამედ მის მიერ, რომელმან იგი დაამორჩილა, სასოებით, რამეთუ თჳი იგიცა დაბადებული გან-ვე-თავისუფლდეს მონებისაგან ხრწნილებისა აზნაურებასა მას დიდებისა შვილთა ღმრთისათა“ (რომ. 8,20-22).
წმიდა მამების მითითებით, ბოროტებას არ გააჩნია არსი, მას ღვთის მიერ შექმნილი ელემენტებისა და სამყაროს ძალთა მსგავსი ნამდვილი, დამოუკიდებელი მყოფობა არ ახასიათებს. იგი არის მხოლოდ ცოცხალ არსებათა მიდრეკა შემოქმედის მიერ დადგენილი მდგომარეობის საპირისპირო მხარეს. ამიტომაც. ბოროტების მიზეზი ღმერთი კი არა, თავად ის არსებები არიან, რომლებმაც თავი აარიდეს თავიანთი ნების შეთანხმებას საღვთო ნებასთან. ბოროტება არის ღვთის ნების, მისი მცნებებისა და ადამიანის სინდისში ჩაწერილი ზნეობრივი კანონების დარღვევა. ამ დარღვევას ცოდვა ეწოდება.
მაინც საიდან წარმოიშვა ზნეობრივი ბოროტება? ღმერთმა სამყარო სუფთა, სრულყოფილი და ბოროტებისგან თავისუფალი შექმნა. საღვთო წერილის მიხედვით, ბოროტება სამყაროში შემოვიდა დაცემის შედეგად, რომელიც ჯერ უსხეულო სულთა სამყაროში, შემდეგ კი კაცთა მოდგმაში აღმოცენდა და მთელს ცოცხალ ბუნებაზე აისახა.
ბნელ და ბოროტ სულთა სამყარო
საღვთო წერილის თანახმად ცოდვის საწყისი ეშმაკიდან მოდის. „რომელმან ქმნნეს ცოდვაი, იგი ეშმაკისაგან არს, რამეთუ დასაბამითგან ეშმაკი ცოდავს“ (I ინ. 3,8). სიტყვა „ეშმაკი“ ცილისმწამებელს (ბერძნ. διαβολος - ცილისწამება, მოტყუება) ნიშნავს. წმიდა წერილის მინიშნებათა ურთიერთშედარებით ვხედავთ, რომ ეს არის ბოროტებისკენ მიდრეკილი ერთ-ერთი გონიერი სული, ანგელოზი. მას, როგორც ყველა გონიერ არსებას, გააჩნდა თავისუფლება, რომელიც სიკეთეში სრულყოფისთვის მიეცა, მაგრამ „არ დარჩა ჭეშმარიტებაში“ და განუდგა ღმერთს. მაცხოვარმა მის შესახებ ბრძანა: „რამეთუ იგი კაცისმკვლელი იყო დასაბამითგან და ჭეშმარიტებას არა დაადგრა, რამეთუ ჭეშმარიტებაჲ არა არს მის თანა. ოდეს იტყჳან ტყუვილსა თჳსისაგან გულისა იტყჳნ, რამეთუ მტყუვარ არს და რამეთუ მამაჲცა მისი მტყუვარი არს“ (ინ. 8,44). მას სხვა ანგელოზთა დაცემა მოჰყვა. იუდა მოციქულისა და პეტრე მოციქულის ეპისტოლეებში ვკითხულობთ ანგელოზებზე, რომლებმაც „არა დაიმარხნეს თჳსი იგი სამთავროჲ, არამედ დაუტევნეს სამკჳდრებელი მათი“ (იუდ. 1,6: შდრ. 2 პეტ. 2,4).
რა მიზეზით მოხდა ცოდვით დაცემა ანგელოზთა სამყაროში? იმავე საღვთო გამოცხადებიდან ვასკვნით, რომ ამის მიზეზი ამპარტავნება იყო. „ცოდვის სათავე მზვაობაა“ - ამბობს ზირაქის ძე (ზირ. 10,13). პავლე მოციქული აფრთხილებს ტიმოთე მოციქულს, არ დაადგინოს ეპისკოპოსად ვინმე ახალმოქცეული და დასძენს: „რაჲთა არა განლაღნეს და საშჯელსა შევარდეს ეშმაკისასა“ (I ტიმ. 3,6).
ძველი აღთქმის გამოცხადებაში სულ რამდენიმე ადგილას არის ნახსენები ბოროტ სულთა შესახებ. აი, ისინი: შესაქმის მესამე თავში ვკითხულობთ პირველ ადამიანთა შემაცდენლის, „გველის“ თაობაზე; იობის წიგნის პირველ თავში მოთხრობილია სატანას ქმედებებზე მართალის ცხოვრებაში; მეფეთა პირველი წიგნიდან ვიგებთ, რომ საულს „შეუხდა სული უკეთური“, როდესაც „სული უფლისა განეშორა“ (I მეფ. 16,14); ნეშტთა წიგნში წერია, რომ მეფე დავითმა მოისურვა, ჩაეტარებინა ხალხის აღწერა: „აღდგა შემასმენელი ეშმაკი იზრაელსა ზედა და აღძრა დავითი აღრაცხად იზრაელისა“ (I ნეშტ. 21,1): ზაქარია წინასწარმეტყველის წიგნში მოთხრობილია, თუ როგორ იხილა მან მღვდელმთავარი იესუ, რომელსაც ეშმაკი უპირისპირდებოდა; წიგნში „სიბრძნე სოლომონისა“ წერია: „შურითა ეშმაკისათა სიკუდილი სოფელსა შემოხდა“ (სიბრძნე სოლ. 2,24) და „უზორვიდეს იგინი ეშმაკთა და არა შესწირვიდეს ღმრთისა ღმერთთა მათ...“ (2 სჯ. 32,17).
ახალი აღთქმის გამოცხადებაში შეუდარებლად უფრო სრულად არის წარმოდგენილი სატანასა და მისი ანგელოზების ქმედებანი. იქიდან ვიგებთ, რომ სატანა და ბოროტი სულები გამუდმებით ითრევენ ადამიანებს ბოროტ საქმეებში. სატანა გაკადნიერდა და თავად უფალი იესო ქრისტე გამოსცადა უდაბნოში. ბოროტი სულები იჭრებიან ადამიანთა სულებში და სხეულშიც კი, რასაც ადასტურებს სახარებისეული ბევრი მოვლენა და მაცხოვრის სწავლება. ადამიანებში ბოროტ სულთა ჩასახლების შესახებ ვიცით მაცხოვრის მიერ ეშმაკეულთა განკურნების მრავალი მაგალითიდან. უკეთური სულები ერთგვარად ჩასაფრებულნი არიან, რათა დაუდევარნი ბოროტებაში ჩაითრიონ. „ხოლო რაჟამს სული იგი არაწმიდა განვიდეს კაცისაგან, მიმოვალნ ურწყულთა ადგილთა და ეძიებნ განსუენებასა და არა პოვის. მაშინ თქუეს: მივიქცე სახედ ჩემდა, ვინაჲცა გამოვედ: და მო-რა-ვიდის, პოვის იგი მოცალე, განშუენებული და შემკული. მაშინ წარვიდის და მოიყვანნის მის თანა სხუანი შჳდნი სულნი, უბოროტესნი მისა, და მოვიდის და დაემკჳდროს მუნ. და იქმნეს უკანაჲსკნელი კაცისაჲ მის უძჳრეს პირველისა“ (მთ. 12,43-45). საპყარი დედაკაცის განკურნების თაობაზე მაცხოვარმა სინაგოგას მთავარს უთხრა: „ხოლო ესე ასული აბრაჰამისი იყო, რომელი შეეკრა ეშმაკსა, აჰა, ესერა ათრვამეტი წელი არს: არა ჯერ-იყოა განხსნად საკრველთაგან მისთა დღესა შაბათსა?“ (ლკ. 13,16).
წმიდა წერილი ბოროტ სულებს, აგრეთვე, „უწმიდურ სულებს“, „ბოროტების სულებს“, დემონებს, ეშმაკის ანგელოზებს, სატანის ანგელოზებს უწოდებს. ხოლო მათ მთავარს, ეშმაკს იხსენიებს სახელებით: „მაცდური“, „სატანა“, „ბელზებული“, „ბელიარი“, „ავსულთა თავადი“, „მთიები“ და სხვა. შესაქმის წიგნის მესამე თავი მოგვითხრობს, რომ ეშმაკმა მიიღო გველის სახე და პირველ ადამიანთა შეცდენისა და ცოდვით დაცემის მიზეზი შეიქნა. აპოკალიფსისში იგი მოხსენიებულია, როგორც „ვეშაპი... დიდი, გუელი დასაბამისაჲ“ (გამოცხ. 12,9).
სატანასა და მის ანგელოზებს აეკრძალათ ზეციურ ნათელ სავანეებში მკვიდრობა. „ვხედვედ ეშმაკსა, ვითარცა ელვასა, ზეცით გარდამოვრდომილსა“ (ლკ. 10,18) - უთხრა მოწაფეებს მაცხოვარმა. ზეციური სამყაროდან გადმოგდებული ეშმაკი და მისი მსახურნი ცისქვეშეთში და დედამიწაზე ადამიანებს შორის მოქმედებენ და სამფლობელოდ თითქოს ჯოჯოხეთი და ქვესკნელი გაიხადეს. მოციქული მათ „ბნელსა მის ამის საწუთროჲს მთავრობებს, უფლებებსა და სოფლის განმგებლებს“ უწოდებს (ეფ. 6,12); ეშმაკს ჰაერში გამეფებულ თავადს ადარებს (ეფ. 2,2), მის მსახურთ, დაცემულ ანგელოზებს კი, ცისქვეშეთში უკეთურ სულებად იხსენიებს (ეფ. 6,12).
რატომ იყო ადამიანთა ცოდვით დაცემა შესაძლებელი?
შემოქმედმა ადამიანი შექმნა და სამი უდიდესი ნიჭი - თავისუფლება, გონება და სიყვარული უბოძა. ეს ნიჭები აუცილებელია ადამიანის სულიერი ზრდისა და ნეტარებისთვის. მაგრამ სადაც თავისუფლებაა, იქვე დასაშვებია არჩევანის გაკეთებისას ორჭოფობა და ცდუნება. გონის საცდური გონებითი ამპარტავნებაა. ეს ნიშნავს, საღვთო ზესიბრძნისა და სიკეთის შეცნობის ნაცვლად ბოროტისა და კეთილის გაგება უფლის გარეშე სცადო; მოისურვო, თავად გახდე „ღმერთი“. სიყვარულის გრძნობის საცდურია ღმერთისა და მოყვასის ნაცვლად გიყვარდეს საკუთარი თავი და ყოველივე ის, რაც ქვენა სურვილებს დაგიკმაყოფილებს და წარმავალ განცხრომაში გამყოფებს. პირველმა ადამიანმა ვერ გაუძლო ამ ცდუნებებს...
ვისარგებლოთ მამა იოანე კრონშტადტელის ამ თემასთან დაკავშირებული აზრებით: „რატომ დაუშვა ღმერთმა თავისი საყვარელი არსების, ყოველი მიწიერი ქმნილების გვირგვინის - ადამიანის დაცემა? პასუხი ამ შეკითხვაზე ასეთია: თუ დაცემის ნებას წაართმევდა, მაშინ საჭიროც აღარ იქნებოდა მისი შექმნა ღვთის სატად და მსგავსად. მისთვის ზედმეტი გახდებოღა ღვთის ხატის განუშორებელი თვისების - თავისუფალი ნების მინიჭება. ასეთი ადამიანი დაემორჩილებოდა აუცილებლობის კანონს, ისევე, როგორც უსულო ქმნილებანი: მზე, ცა, ვარსკვლავნი, დედამიწა, ყოველგვარი სტიქია და უტყვი ცხოველები. მაგრამ მაშინ ხომ აღარ იქნებოდა დედამიწაზე მიწიერ ქმნილებათა მეუფე, საღვთო სახიერების, ზესიბრძნის, შემოქმედებითი ყოვლისშემძლეობისა და განგებულების მეხოტბე?! მაშინ ადამიანი ვერაფრით შეძლებდა, დაემტკიცებინა შემოქმედისთვის თავისი ერთგულება, თავდადება და თავგანწირული სიყვარული. ვერ მოიპოვებდა ბრძოლით და ვერ დაიდგამდა გამარჯვების უხრწნელ გვირგვინს, ვეღარ ეზიარებოდა მარადიულ ნეტარებას, რომელიც ღვთისადმი ერთგულებისა და თავდადების ჯილდოა და ვერ ჰპოვებდა მიწიერ ცხოვრებაში შრომისა და მოღვაწეობის შემდგომ მარადიულ განსვენებას“1.
შესაქმისაღმწერელი არ გვაუწყებს, დიდხანს ცხოვრობდნენ თუ არა პირველი ადამიანები სამოთხეში ნეტარი ცხოვრებით. მათ დაცემაზე საუბრისას მიუთითებს, რომ ისინი თავად კი არ შეცდნენ, არამედ ეს მაცდურმა ჩაადენინა:
„ხოლო გუელი იყო უგონიერეს უფროჲს ყოველთა მხეცთა ქუეყანასა ზედა, რომელი ქმნნა უფალმან ღმერთმან, და რქუა გუელმან დედაკაცსა: რად რამეთუ თქუა უფალმან ღმერთმან: არა შჭამოთ ყოვლისგან ხისა სამოთხისა. და რქუა დედაკაცმან გუელსა: ყოვლისაგან ნაყოფისა ხისა სამოთხისა ვჭამოთ. ხოლო ნაყოფისაგან ხისა, რომელ არს შორის სამოთხისა, თქუა ღმერთმან, არა შჭამოთ მისგანი, არცა შეეხნეთ მას, რათა არა მოჰკუდედ. და რქუა გუელმან დედაკაცსა: არა სიკუდილით მოჰკუდეთ. რამეთუ უწყოდა ღმერთმან, ვითარმედ: რომელსა დღესა შჭამოთ მისგანი, განგეხუნენ თქუენ თუალნი და იყვნეთ, ვითარცა ღმერთნი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა. და იხილა დედაკაცმან, რამეთუ კეთილ არს ხე ჭამად ღა სათნო თუალთათვს ხილვად და შუენიერ განცდად. და მიმღებელმა დედაკაცმან ნაყოფისაგან ჭამა და მისცა ქმარსაცა მისსა მის თანა და ჭამეს“ (შესაქ. 3,1-6).
ქრისტიანული ეკლესია გველ-მაცდურში ყოველთვის ეშმაკს გულისხმობდა. მის მიერ მიღებული ეს სახე ყველაზე მეტად შეეფერება შემპარავ, მოხერხებულ და შხამიან მაცდურს. ამას ნათლად გვაგებინებს მაცხოვრის სიტყვები ეშმაკზე: „იგი კაცის-მკვლელი იყო დასაბამითგან“ (ინ. 8,44). იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში მას „ვეშაპი იგი დიდი, გუელი დასაბამისაჲ“ ეწოდება (გამოცხ. 12,9); სოლომონის სიბრძნის წიგნში ნათქვამია: „შურითა ეშმაკისათა სიკუდილი სოფელსა შინა შემოხდა“ (სიბრ. 2,24).
რატომ იყო ნაყოფის შეჭმა ცოდვა?
ადამიანს თავისუფალი ნების გამოსაცდელად აეკრძალა (ნაყოფის) შეჭმა. გველის მიერ ცდუნებულმა პირველმშობლებმა დააშავეს, რადგან დაარღვიეს ღვთის პირდაპირი მცნება: არ ეჭამათ ერთი ხის მიმზიდველი ნაყოფი. ამ მცნების შესრულებაში თავს იყრიდა ისეთი უშუალო და ბუნებრივი სათნოებანი, როგორებიცაა ღვთისადმი მორჩილება, უფლის სიტყვის ნდობა, სიმდაბლე და თავშეკავება. შეჭმამ მაშინვე გაძოიწვია ადამიანთა ზნეობრივი და ფიზიკური დაცემა და მისგან გამომდინარე სავალალო შედეგების მთელი წყება.
ცოდვით დაცემის ზნეობრივი შედეგები
ნაყოფის შეჭმა ზნეობრივი გამრუდების მხოლოდ დასაწყისი, მისი პირველი ბიძგი იყო. იგი იმდენად აშკარა და დამღუპველი აღმოჩნღა, რომ ადრინდელი სიწმიდისა და სიწრფელისაკენ მიბრუნება შეუძლებელი გახადა. პირიქით, თავი იჩინა ღვთისგან კიდევ უფრო მეტად განდგომის მადრეკილებამ. ეს გამოჩნდა მაშინ, როცა ადამმა და ევამ შენიშნეს თავიანთი სიშიშვლე, გაიგონეს სამოთხეში უფლის ხმა და დაემალნენ, შემდეგ იწყეს თავისმართლება, რითაც მხოლოდ გაამძაფრეს საკუთარი დანაშაული. ღვთისადმი ადამის პასუხებიდან ჩანს, რომ მას ჯერ სურს ღვთის მზერას გაექცეს, შემდეგ ცდილობს, დაფაროს დანაშაული და ტყუის, როცა ამბობს, რომ ღმერთს მხოლოდ სიშიშვლის გამო დაემალა. ბოლოს თავს იმართლებს და უნდა თავისი დანაშაული ცოლს გადააბრალოს.
ქრისტიანული მწერლობის უძველეს ძეგლში, სახელწოდებით „ეპისტოლე დიოგნეტესადმი“, ვკითხულობთ: „ცოდნა ან გონიერება განუშორებელია ცხოვრებისგან. ამის სიმბოლო იყო სამოთხეში გვერდიგვერდ დარგული ხე ცხოვრებისა ღა ხე ცნობადისა. ეს ნიშნავდა, რომ ღმერთი არ კრძალავდა ცოდნის მიღებას, ოღონდ ითხოვდა - მისი გაგების მსურველთ კეთილი ცხოვრებით, ანუ ღვთის მცნებებით ეცხოვრათ. პირველი ადამიანების ცოდვა თუ დანაშაული იყო არა თავისთავად ცოდნის შეძენის მონდომება, არამედ სურვილი, მიეღოთ იგი კეთილი ცხოვრების გარეშე, არა ღვთის მცნებების აღსრულებით, პირიქით, ურჩობის ხარჯზე“2.
ამრიგად, მცნების პირველი დარღვევისთანავე ადამიანში მყისიერად შევიდა ცოდვის საწყისი, „ცოდვის კანონი“ (νόμος της αμαρτιας). მან დააზიანა ადამიანის ბუნება, სწრაფად დაიწყო მასში ფესვების გადგმა დ დამკვიდრება. ადამიანის ბუნებაში შემოსული ცოდვის საწყისის შესახებ პავლე მოციქული წერს: „რამეთუ უწყი, ვითარმედ არარა დამკვიდრებულ არს ჩემ თანა, ესე იგი არს, ხორცთა შინა ჩემთა კეთილი, რამეთუ ნება იგი წინა მიც მე, ხოლო საქმედ კეთილისა მის არა ვპოებ... რამეთ თანა-მნებავს მე შჯულსა ღმრთისასა შინაგანითა მით კაცითა. და ვხედავ სხუასა შჯულსა ასოთა შინა ჩემთა, რომელი იგი წინა-განეწყვების შჯულსა მას გონებისა ჩემისასა და წარმტყუენავს მე შჯულითა მით ცოდვისაჲთა, რომელი იგი არს ასოთა შინა ჩემთა“ (რომ. 7,18,22-23). ადამიანში გაბატონდა ცოდვისადმი მიდრეკილებანი და იგი „ცოდვის მონად“ აქცია (რომ. 6,6). დაიბინდა მისი გონება და გრძნობა; ამიტომ ადამიანის ზნეობრივმა თავისუფლებამ ხშირად იწყო მიდრეკა ბოროტებისკენ და არა სიკეთისკენ. ადამიანთა მისწრაფებას, ეღვაწათ ცხოვრებაში, გულისთქმა და სიამაყე დაედო საფუძვლად. მათ შესახებ ვკითხულობთ: „ნუ გიყუარნ სოფელი ესე, ნუცა-ღა რაჲ არს სოფლისაჲ ამის... რამეთუ ყოველივე სოფელსა შინა ესე არს გულის თქუმაჲ ხორცთა და გულის თქუმაჲ თუალთაჲ და სილაღე ამის ცხორებისაჲ. და ესე არა არს მამისაგან, არამედ სოფლისაგანი არს“ (I ინ. 2,15-16). ხორციელი გულისთქმის დროს ხდება დამონება მდაბალი, ხორციელი სურვილებისადმი, სუსტდება სულის გავლენა სხეულზე: თვალთა გულისთქმა გულისხმობს ცრუ კერპებისა და მავნე ჩვევებისკენ მიდრეკას, აჩენს ამსოფლიურ სიხარბეს, სიძუნწესა და შურს. „სილაღე ამის ცხორებისაჲ“ ნიშნავს საკუთარი უცდომელობის გრძნობას, ეგოიზმს, მზუაობრობას, სუსტებისა და ღარიბებისადმი ზიზღს, თავმომწონებას, პატივმოყვარებას.
თანამედროვე ფსიქოლოგიურ გამოკვლევებსაც მიჰყავს მკვლევარნი იმ დასკვნამდე, რომ გულისთქმა და სიამაყე (ანუ სხვებთან შედარებით საკუთარი უპირატესობის ხაზგასმა) თანამედროვე დაცემული ადამიანის მისწრაფებათა მთავარი ბერკეტებია მაშინაც კი, როცა ისინი სულში ღრმად ჩაკარგულნი და აზრობრივად ჩამოუყალიბებელნი ჩანან.
ცოდვით დაცემის ფიზიკური შედეგები
ასეთ შედეგებად მოგვევლინა სნეულებანი, ჯაფა, სიკვდილი. ისინი მივიღეთ, როგორც ზნეობრივი დაცემის, ღმერთისგან გაუცხოებისა დ მისგან ადამიანთა განდგომის ბუნებრივი შედეგი. ადამიანები დაემორჩილნენ სამყაროს ხრწნად საწყისებს, სადაც ლპობა და სიკვდილი მოქმედებს: განეშორნენ ცხოვრებისა და ყოველი ძალის მუდმივი განახლების წყაროს - ღმერთს. როცა უფალმა იესო ქრისტემ განკურნა უძლურებაში მყოფი, იქვე მიუთითა სნეულების დამოკიდებულებაზე ცოდვასთან: „აჰა, ცოცხალ იქმენ, ნუღარა სცოდავ, რაჲთა არა უძჳრესი რაჲმ გეყოს შენ“ (ინ. 5,14).
ცოდვასთან ერთად კაცთა მოდგმაში სიკვდილი შემოვიდა. ადამიანის სული შექმნილია უკვდავად, სხეულიც შეიძლებოდა ასეთად დარჩენილიყო, ღმერთს რომ არ განშორებოდა. ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა“ - ამბობს წიგნი „სიბრძნე სოლომონისა“ (სიბრ. 1,13). როგორც ნეტარმა ავგუსტინემ ზუსტად გამოხატა: „ადამიანის სხეულს არ გააჩნია „სიკვდილის შეუძლებლობა“, მაგრამ ჰქონდა „შესაძლებლობა არ მომკვდარიყვნენ“, რომელიც დაკარგა“. შესაქმისაღმწერელი გვაუწყებს, რომ სამოთხეში ცხოვრების ხის ნაყოფის ჭამით მიიღწეოდა „შესაძლებლობა არ მომკვდარიყვნენ“, რაც პირველმა ადამიანებმა დაკარგეს სამოთხიდან განდევნის გამო. „ვითარცა-იგი ერთისა მის კაცისათჳს ცოდვაჲ სოფლად შემოხდა და ცოდვისა ძლით სიკუდილი, და ესრეთ ყოველთა კაცთა ზედა სიკუდილი მოიწია, რომლითა ყოველთა შესცოდეს“ (რომ. 5,12). მოციქული სიკვდილს „როჭიკს“, ანუ ცოდვის სასყიდელს უწოდებს: „საგზალი ცოდვისაჲ სიკუდილი არს“ (რომ. 6,23).
უბედურებანი და სიკვდილი, როგორც სასჯელი ღვთისა
ფიზიკური უბედურებანი ცოდვის შედეგსა და იმავდროულად საღვთო სასჯელსაც წარმოადგენს. ეს ასახულია ღვთის სიტყვებში, რომლითაც მან პირველმშობლებს მიმართა სამოთხიდან განდევნისას. ცხადია, სასჯელი არსებობს, როგორც ადამიანის შემდგომი და სააბოლოო დაცემისაგან შემაკავებელი საშუალება.
წმ. კირილე ალექსანდრიელი დაცემული ადამიანისთვის ჯაფისა და სნეულებათა მნიშვნელობაზე ამბობს: როდესაც ადამიანმა „მოიწია გამომფიტავი მარხვა და მწუხარება, ხვედრად ერგო სნეულებანი, ტანჯვა-ვაება და სხვა ცხოვრებისეული სიავენი - ამით მას ერთგვარად ლაგამი ამოედო. იმისთვის, რომ კეთილგონივრულად ვერ შეინარჩუნა უშრომელი და უდარდელი ცხოვრება, მას ეძლევა სხვადასხვა განსაცდელი, რათა ტანჯვით განიკურნოს იმ სნეულებისგან, რომელიც ნეტარებაში მყოფს დაატყდა თავს“3.
ეს წმიდა მამა აგრეთვე სიკვდილის შესახებაც მსჯელობს: „რჯულმდებელი (ღმერთი) სიკვდილით აჩერებს ცოდვის გავრცელებას და ამით თვით სასჯელში თავის კაცთმოყვარეობას ავლენს. მიცემული მცნების დარღვევა მან სიკვდილთან დააკავშირა და ამიტომ დაადო ასეთი სასჯელი განდგომილს, მაგრამ ღმერთი ყოველივეს ისე აწესრიგებს, რომ თვით სასჯელი გადარჩენას ემსახურება. სიკვდილი შლის ამ ჩვენს ცოცხალ ბუნებას და ამგვარად, ერთი მხრივ, აჩერებს ბოროტების მოქმედებას, მეორე მხრივ კი, ადამიანს კურნავს სნეულებისაგან, ათავისუფლებს ჯაფისგან, აქრობს მის დარდსა და საზრუნავს და განასრულებს სხეულის ტანჯვას. ასეთი კაცთმოყვარეობით შეაზავა მსაჯულმა თავად სასჯელი“4.
ღვთის სასუფევლის დაკარგვა, როგორც ცოდვით დაცემის უმძიმესი შედეგი
ცოდვის საბოლოო, უკანასკნელი და ყველაზე მთავარი შედეგი იყო არა სნეულებანი და ფიზიკური სიკვდილი, არამედ სამოთხიდან განდევნა, რაც ღვთის სასუფევლის დაკარგვას ნიშნავდა. ადამის სახით მთელმა კაცობრიობამ დაკარგა მათთვის მოსალოდნელი მომავალი ნეტარება, რომელიც სამოთხეში ყოფნისას ნაწილობრივ განიცადეს ადამმა და ევამ. მარადიული ცხოვრების ხილვის სანაცვლოდ კაცობრიობამ სიკვდილი, მის უკან ჯოჯოხეთი, ბნელეთი და ღვთისგან განგდება მიიღო. ამიტომ არის ძველი აღთქმის წმიდა წიგნები საიქიო ცხოვრებაზე პირქუში აზრებით სავსე. „რამეთუ არა არს, ვინ სიკუდილსა შინა მოგიხსენოს შენ, ანუ ჯოჯოხეთსა შინა აღგიაროს შენ“ (ფს. 6,6) - ეს არ არის უკვდავების უარყოფა, არამედ საიქიოში უიმედო არსებობაზე ფიქრია. ასეთ შეგნებასა და დარდს მხოლოდ მაცხოვრის მოსვლა და სამომავლო გამოხსნის იმედი ამსუბუქებდა. „ვიცი, რამეთუ საუკუნე არს, რომელსა დაჴსნა ჩემი ეგულების, ქუეყანით აღდგინებად ტყავი ჩემი, რომელმან თავს-ისხნა ესენი, რამეთუ უფლისა მიერ აღესრულნეს ესენი ჩემ ზედა“ (იობ. 9,25-26). „ამისთვს განიხარა გულმან ჩემმან და გალობდა ენაჲ ჩემი, უფროჲსღა და ხორცთაცა ჩემთა დაიმკვიდრონ სასოებით. რამეთუ არა დაუტეო სული ჩემი ჯოჯოხეთს, არცა სცე წმიდასა შენსა ხილვად განსახრწნელსა“ (ფს. 15,9-10).
ღვთის მოწყალება დაცემული ადამიანისადმი
დაცემის შემდგომ ღმერთმა არ განაგდო ცოდვილი ადამიანი. უფალს არ წაურთმევია ადამიანისთვის არც ცხოველთა სამყაროსგან მისი განმასხვავებელი ხატი ღვთისა, არც თავისუფალი ნება, სულიერ საწყისთა შემმეცნებელი გონება და სხვა. ღმერთი ადამიანს მოექცა, როგორც მკურნალი და აღმზრდელი - სამოსით დაფარა მისი სიშიშვლე. კაცთა ზესთამჩენობისა და სიამაყის, ხორციელ გულისთქმათა და ვნებათა დასაცხრობად სამკურნალო და ამასთან აღმზრდელობითი მნიშვნელობის საშუალებები - შრომა და სნეულებანი გამოიყენა (ჩვენ თავად განვიცდით შრომის აღმზრდელობით გავლენას და ვგრძნობთ, თუ როგორ განწმედს სულს სნეულება). ღმერთმა ადამიანი ფიზიკურ სიკვდილს დაუქვემდებარა, რათა აეცილებინა მისთვის საბოლოო, სულიერი სიკვდილი, ანუ მასში ცოდვის საწყისების უკიდურესი, სატანურ ზღვარს მიღწეული განვითარება.
მაგრამ მწუხარებისა და სიკვდილის ბუნებრივი ლაგამი ბოლომდე ვერ ამოძირკვავს თავად ბოროტების საწყისს. იგი მხოლოდ მის განვითარებას აფერხებს. ადამიანისათვის უკიდურესად აუცილებელი იყო ისეთი ძალა, ზებუნებრივი შემწეობა, რომელიც თავად კაცობრიობაში შინაგან გადატრიალებას მოახდენდა და განუხრელი, სულ უფრო ღრმად დაცემის ნაცვლად მას ცოდვაზე გამარჯვებისა და ღმერთისკენ თანდათანობითი ზეასვლის შესაძლებლობას მისცემდა.
საღვთო განგებულებამ წინასწარ განჭვრიტა ადამის ჯერ კიდევ განუმტკიცებელი თავისუფალი ნების დაცემა და მისი აღდგინებაც ასევე წინასწარ მოაწყო. ადამის ცოდვით დაცემა არ იქცა კაცობრიობის გამოუსწორებელ დაღუპვად. ღვთის წინასაუკუნო განჩინების თანახმად, მის ამაღორძინებელ ძალად დედამიწაზე გარდამომხდარი ძე ღვთისა იქცა.
პირველქმნილ ცოდვაში იგულისხმება ადამის ცოდვა, რომელიც თაობებს გადაეცემა და ტვირთად აწევს. ქრისტიანული მსოფლმხედველობის სისტემაში პირველქმნილ ცოდვაზე სწავლებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან მასზე რიგი სხვა დოგმატებია დაფუძნებული.
საღვთო წერილი გვასწავლის, რომ ადამის სახით „ყველამ ვცოდეთ“. „ვითარცა იგი ერთისა მის კაცისათჳს ცოდვაჲ სოფლად შემოვიდა და ცოდვისა ძლით სიკუდილი, ესრეთ ყოველთა კაცთა ზედა სიკუდილი მოიწია, რომლითა ყოველთა შესცოდეს“ (რომ. 5,12). „ვინმე უკუე წმიდა იყოს მწიკვლევანებისაგან? არამედ არავინ... და აღრაცხილ თთუენი მისნი მის მიერ“ (იობ. 14,4-5). „რამეთუ უსჯულოებათა შინა მიუდგა და ცოდვათა შინა მშუა დედამან ჩემმან“ (ფს. 50,7); „თესლ ხრწნილებისა ჩემში არს“ (მე-2 ლოცვა ძილად მისვლის ლოცვებიდან).
ძველი ქრისტიანული ეკლესიის საერთო რწმენა პირველქმნილი ცოდვის არსებობის შესახებ ასახულია ყრმათა მონათვლის ძველ ტრადიციაში. 252 წელს კართაგენის ადგილობრივმა კრებამ 66 ეპისკოპოსის შემადგენლობით და წმ. კვიპრიანეს თავმჯდომარეობით დაადგინა ერეტიკოსთა წინააღმდეგ, რომ: „არ უნდა დაუშალონ ყრმას (ნათლისღება). ის ახლად დაიბადა და როგორც ადამის ხორციდან წარმოქმნილს სხვა ცოდვა არ გააჩნია, გარდა იმ ძველთაგანვე სასიკვდილო, გადამდები სენისა, რომელიც დაბადებით მიიღო. ეს მით უფრო ჯეროვანია, რადგან მას მიეტევება არა საკუთარი, არამედ სხვათა ცოდვები“.
„აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე“ ცოდვით დაცემის შედეგს ასე განსაზღვრავს: „დანაშაულის შედეგად დაცემული ადამიანი დაემსგავსა უტყვ ქმნილებებს. დაებინდა გონება, დაკარგა სრულყოფილება და უვნებობა, მაგრამ არ დაუკარგავს ყოვლადსახიერი ღმერთისგან ბოძებული ბუნება და ძალა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი ადამიანი კი არა, უგუნური (არსება) იქნებოდა. მან შეინარჩუნა ის ბუნება, როგორითაც შეიქმნა და თავისუფალი, ცოცხალი, ქმედითი ძალა. ასე რომ, შეეძლო სიკეთის არჩევა და ქმნა, აგრეთვე ბოროტისაგან განდგომა და მისთვის ზურგის შექცევა“5.
ძველი ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიაში ცოდვის მემკვიდრეობითობას უარყოფდნენ პელაგიუსი და მისი მიმდევრები (პელაგიანელთა ერესი). პელაგიუსი ამტკიცებდა, რომ თითოეული ადამიანი უბრალოდ იმეორებს ადამის ცოდვას - ის ნების სისუსტის გამო ბაძავს ადამის მაგალითს და პიროვნულად ხელახლა ეცემა ცოდვით. რაც შეეხება მის ბუნებას, იგი პირველქმნილი ადამის მსგავსი უბიწო და სუფთა დარჩა ანუ ისეთი, როგორიც შეიქმნა. თანაც ამ ბუნებას სნეულებანი და სიკვდილი პირველქმნილი ცოდვის შედეგად არ მიუღია - ისინი შესაქმისთანავე მის დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენდნენ.
დიდი ძალითა და დამაჯერებლობით შეეწინააღმდეგა პელაგიუსს ნეტარი ავგუსტინე. მან დამადასტურებელ მაგალითებად მოიყვანა:
ა. საღვთო გამოცხადების მტკიცებანი პირველქმნილი ცოდვის შესახებ:
ბ. ეკლესიის ძველ მწყემსთა სწავლებანი:
გ. ყრმათა ნათლობის ძველი ტრადიცია;
დ. ადამიანების, მათ შორის ყრმათა, ტანჯვა და უბედურებანი, როგორც მათში საყოველთაო, მემკვიდრული ცოდვის არსებობის შედეგი.
მაგრამ ნეტარი ავგუსტინე ვერ ასცდა საპირისპირო უკიდურესობას, როცა გამოთქვა აზრი, რომ დაცემულ ადამიანში სრულებით განადგურდა სიკეთის დამოუკიდებლად ქმნის თავისუფლება, თუ ამაში მას საღვთო მადლი არ დაეხმარა.
შემდგომ, ამ პაექრობის საფუძველზე, დასავლეთში ორი მიმართულება წარმოიშვა: ერთს გაჰყვა რომაული კათოლიციზმი, მეორეს კი პროტესტანტიზმი. რომაული კათოლიციზმის ღვთისმეტყველნი თვლიან, რომ ადამიანს საღვთო მადლმოსილების ზებუნებრივი ნიჭი ცოდვით დაცემის შედეგად წაერთვა, რის შემდეგაც იგი თავის „ჩვეულებრივ“ მდგომარეობაში დარჩა, მაგრამ მისი ბუნება არ დაზიანებულა, მხოლოდ მოხდა აღრევა: ხორცმა ანუ სხეულებრივმა მხარემ გაიმარჯვა სულიერზე; პირველქმნილ ცოდვას კი ყველა ადამიანზე გადააქვს ადამისა და ევას „დანაშაული“ ღვთის წინაშე. სხვა დასავლური მიმართულება პირველქმნილ ცოდვაში ადამიანური ბუნების სრულ გამრუდებასა და თავად მისი საწყისების უკიდურესად სიღრმისეულ ხრწნას ხედავს (ლუთერისა და კალვინის თვალსაზრისი). რაც შეეხება უახლეს პროტესტანულ სექტებს, მათ თავიანთ მხრივ ხელი ჰკრეს ლუთერისეულ უკიდურესობას და პირველქმნილი მემკვიდრული ცოდვის სრულ უარყოფამდე მივიდნენ.
პირველი ადამიანების ცოდვის მემკვიდრეობითობაზე სწავლებისა და, კერძოდ, ადამიანის დაცემულ ბუნებაში ამ ცოდვით გამოწვეული შედეგების შესახებ აღმოსავლეთის ეკლესიის მწყემსთა შორის წინააღმდეგობანი არ ყოფილა.
მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება არ იზიარებს ნეტარი ავგუსტინეს სწავლების უკიდურესობებს. მაგრამ მისთვის ასევე უცხოა რომაულ-კათოლიკური საღვთისმეტყველო თვალსაზრისი, რომელიც აშკარად ფორმალური ხასიათით გამოირჩევა. რომაულ-კათოლიკური სწავლება შემდეგი ძირითადი დებულებებისაგან შედგება:
ა. ადამის ცოდვა ღვთის უსაზღვროდ დიდ შეურაცხყოფად იქნა აღქმული;
ბ. შეურაცხყოფას ღვთის რისხვა მოჰყვა;
გ. საღვთო რისხვა გამოიხატა საღვთო მადლმოსილების ზებუნებრივი ნიჭების წართმევით;
დ. მადლის დაკარგვამ გამოიწვია სულიერი საწყისის დამორჩილება ხორციელისადმი და მისი ცოდვაში დანთქმა. აქედან მოდის ძე ღვთისას მიერ აღსრულებული გამოსყიდვის თავისებური გააზრება, რომლის თანახმად დარღვეული წესრიგის აღსადგენად, უპირველეს ყოვლისა, საჭირო იყო ღმერთის დაკმაყოფილება მიყენებული შეურაცხყოფისათვის. ამ სახით კაცობრიობას მოეხსნებოდა დანაშაული და აღარ აღსრულდებოდა მისი თანამდევი სასჯელი.
მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში პირველ ადამიანთა ცოდვა სხვაგვარად არის გააზრებული.
პირველი დაცემის შემდეგ თავად ადამიანის სული განეშორა ღმერთს, ვეღარ აღიქვა მისთვის განკუთვნილი საღვთო მადლი, აღარ ესმოდა, თუ როგორ მოუხმობდა ღვთაებრივი ხმა. ამ მიზეზით მოხდა მასში ცოდვის შემდგომი დამკვიდრება.
მაგრამ ღმერთს არასოდეს წაურთმევია კაცობრიობისათვის თავისი წყალობა, შემწეობა და მადლი. ეს განსაკუთრებით რჩეულ ერს ეხება - მისგან გამოვიდნენ ისეთი დიადი მართალნი, როგორებიც იყვნენ მოსე, ელია, ელისე და გვიანდელი წინასწარმეტყველნი. პავლე მოციქული ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-11 თავში ჩამოთვლის ძველი აღთქმის მართალთა მთელს კრებულს და ამბობს: „რომელთა ღირსვე არა იყო სოფელი ესე“ (ებრ. 11,38). ისინი სრული ვერ შეიქნებოდნენ საღვთო მადლისა და ზეგარდმო ნიჭის მიუღებლად. წიგნში „საქმენი მოციქულთა“ მოყვანილია პირველმოწამე სტეფანეს სიტყვა, სადაც ის დავითზე ლაპარაკობს: „რომელმან პოა მადლი წინაშე ღმრთისა და თხოა პოვნად საყოფელი ღმრთისა იაკობისი“ (საქმ. 7,46) - ანუ ღმერთისთვის ტაძრის აგება ითხოვა. წინასწარმეტყველთა შორის უდიდესი, წმ. იოანე ნათლისმცემელი ჯერ კიდევ დედის მუცელში აღივსო სულიწმიდით (ლუკა 1,15). ოღონდ არც ძველი აღთქმის მართალთ ასცდათ დაცემული ადამიანის სიკვდილისშემდგომი ხვედრი - ისინი ზეციური ეკლესიის შექმნამდე, ანუ ქრისტეს აღდგომასა და ამაღლებამდე ჯოჯოხეთში უნდა ყოფილიყვნენ. უფალმა იესო ქრისტემ დახსნა ჯოჯოხეთის კლიტენი და ზეციური სასუფევლის გზა გვიჩვენა.
არ შეიძლება ცოდვათა, მათ შორის პირველქმნილის, არსი მხოლოდ სულიერზე ხორციელი საწყისის ბატონობაში დავინახოთ, როგორც ამას რომაელი ღვთისმეტყველები წარმოგვიდგენენ. ცოდვისადმი მრავალი მიდრეკილება, თვით უმძიმესიც კი, სულის თვისებებს შეადგენს. მაგალითად, სიამაყე რომელიც, მოციქულის სიტყვებით, გულისთქმასთან ერთად მთელი სამყაროს ცოდვათა წყაროა (I ინ. 2,15-16). ცოდვას ბოროტი სულებიც ჩადიან, ისინი კი სრულიად უხორცონი არიან. წმიდა წერილში სიტყვით „ხორცი“ აღინიშნება ქრისტეში აღორძინებული ცხოვრების საპირისპირო არსებობა. „შობილი იგი ხორცთაგან ხორცი არს და შობილი იგი სულისაგან სული არს“ (ინ. 3,6). რასაკვირველია, ამით არ შეიძლება იმ ფაქტის უგულვებელყოფა, რომ სხვადასხვა ვნებანი და ცოდვითი მიდრეკილებანი თავიანთ დასაბამს ხორციელი საწყისიდან იღებენ, რასაც ასევე წმიდა წერილი მიუთითებს (რომ. 7).
ამრიგად, პირველქმნილი ცოდვა მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში, მოიაზრება როგორც თავად მიდრეკილება ცოდვისკენ, რომელიც კაცთა მოდგმაში შემოვიდა და მის სულიერ სნეულებად იქცა.