ცნება ქრისტეს მიწიერი ეკლესიის შესახებ
სიტყვა ეკლესია ზედმიწევნით „კრებულს“ ნიშნავს (ბერძნ. εκκαλεω - ვიწვევ, ვკრებ). ასეთივე მნიშვნელობით გამოიყენებოდა იგი ძველ აღთქმაშიც.
ახალ აღთქმაში ამ სახელდებას შეუდარებლად უფრო ღრმა და საიდუმლო შინაარსი აქვს, რომელიც ძნელია სიტყვებით მოკლედ ჩამოაყალიბო. ეკლესიის ხასიათის ახსნა ყველაზე კარგად ბიბლიაში მოყვანილი მიმსგავსებებით შეიძლება.
ახალი აღთქმის ეკლესია არის საღვთო ახალი ნერგი, ბაღი ღვთისა, ვენახი ღვთისა. უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ამქვეყნიური ცხოვრებით, ჯვარზე სიკვდილითა და აღდგომით კაცობრიობას ახალი, მადლმოსილი ძალები შესძინა და განახლებული, უხვად ნაყოფისმომცემელი ცხოვრება შეუქმნა. ეს ძალები არსებობს წმიდა ეკლესიაში - „ქრისტეს სხეულში“.
წმიდა წერილი მდიდარია ეკლესიის ნათლად გამომსახველი მაგალითებით:
ვაზი და მისი რტოები: „მე ვარ ვენაჴი ჭეშმარიტი, და მამაჲ ჩემი მოქმედი არს. ყოველმან რტომან, რომელი ჩემ თანა არს და არა მოიღოს ნაყოფი, აღიღოს იგი, და ყოველმან, რომელმან მოიღოს ნაყოფი, განწმიდოს იგი, რაჲთა უფროჲსი ნაყოფი გამოიღოს... დაადგერით თქუენ ჩემ თანა, და მე თქუენ თანა: ვითარცა-იგი ნასხლევსა ვერ ჴელ-ეწიფების ნაყოფისა გამოღებად თავით თჳსით, უკუეთუ არა ეგოს ვენაჴსა ზედა, ეგრეთვე არცა თქუენ, უკუეთუ არა დაადგრეთ ჩემ თანა. მე ვარ ვენაჴი, და თქუენ რტონი, რომელი დაადგრეს ჩემ თანა, და მე მის თანა, ამან მოიღოს ნაყოფი მრავალი, რამეთუ თჳნიერ ჩემსა არარაჲ ძალ-გიც ყოფად არცა ერთი. უკუეთუ ვინმე არა დაადგრეს ჩემ თანა, განვარდეს გარე, ვითარცა ნასხლევი და განჴმეს, და შეკრიბონ იგი და ცეცხლსა დაასხან და დაიწუას... ამით იდიდოს მამაჲ ჩემი, რაჲთა ნაყოფი მრავალი გამოიღოთ და იყვნეთ ჩემდა მოწაფე“ (ინ. 15,1-8).
მწყემსი და სამწყსო: „ამენ, ამენ გეტყვ თქუენ: რომელი არა შევალს კარით ეზოსა ცხოვართასა, არამედ სხვით-კერძო შევალს, იგი მპარავი არს და ავაზაკი. ხოლო რომელი შევალს კარით, მწყემსი არს ცხოვართაჲ... ამენ, ამენ გეტყჳ თქუენ: მე ვარ კარი ცხოვართაჲ... მე ვარ კარი: ჩემ მიერ თუ ვინმე შევიდეს, ცხონდეს: შევიდეს და გამოვიდეს და საძოვარი პოვოს... მე ვარ მწყემსი კეთილი: მწყემსმან კეთილმან სული თჳსი დადვის ცხოვართათჳს... მე ვარ მწყემსი კეთილი და ვიცნი ჩემნი იგი და მიციან ჩემთა მათ... სულსა ჩემსა დავსდებ ცხოვართათჳს. და სხუანიცა ცხოვარნი მიდგან, რომელნი არა არიან ამის ეზოისგანნი, იგინიცა ჯერ-არიან მიყვანებად ჩემდა და ჴმისა ჩემისაჲ ისმინონ და იყვნენ ერთ სამწყსო და ერთ მწყემს“ (ინ. 10,1-16).
თავი და სხეული: „ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა. რომელ-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1,22-23).
მშენებარე შენობა: „ამიერითგან უკუე არღარა ხართ უცხო და მწირ, არამედ თანა-მოქალაქე წმიდათა და სახლეულ ღმრთისა, აღშენებულ საფუძველსა ზედა მოციქულთასა და წინაჲსწარმეტყუელთასა, რომლისა თავ-საკიდურთა მისთა არს ქრისტე იესუ, რომლითა ყოველი შენებული, შენაწევრებული ორძის ტაძრად წმიდად უფლისა მიერ, რომელსა-ზედა თქუენცა თანა-აღშენებულ ხართ სამკვიდრებელად ღმრთისა სულითა“ (ეფ. 2,19-22).
სახლი, ოჯახი: „ვითარ-იგი ჯერ არს სახლსა შინა ღმრთისასა სლვაჲ, რომელ არს ეკლესიაჲ ღმრთისა ცხოველისაჲ, სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაი“ (I ტიმ. 3,15); „ხოლო ქრისტე, - ვითარცა ძე სახლსა ზედა მისსა: რომლისა სახლ ვართ ჩუენ, უკუეთუ კადნიერებაჲ იგი და სიქადული სასოებისაჲ მის ვიდრე აღსასრულადმდე მტკიცედ შევიკრძალოთ“ (ებრ. 3,6).
აქვე აღსანიშნავია სხვა სახარებისეული სახეები: მესათხევლეთა ბადე, დათესილი მინდორი, ვენახი ღვთისა.
ეკლესიის მამები ხშირად მიწიერ ეკლესიას ზღვაში მცურავ გემსაც ადარებენ.
პავლე მოციქული ეკლესიის ცხოვრებას ქრისტეში ადარებს ქორწინებას, ცოლ-ქმრულ ურთიერთობას და თავის შეხედულებას შემდეგი სიტყვებით ასრულებს: „საიდუმლოჲ ესე დიდი არს: ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესთვის და ეკლესიისა“ (ეფ. 5,32). ეკლესიის ცხოვრება თავისი არსით საიდუმლოა, მისი დინება სრულად არც ერთ „ისტორიაში“ არ ჯდება. ეკლესია მთლიანად განსხვავდება ამქვეყნად არსებული ნებისმიერი ორგანიზებული საზოგადოებისაგან.
ეკლესიის არსებობის დასაწყისი, მისი ზრდა და დანიშნულება
ქრისტეს ეკლესიამ არსებობა დაიწყო მაშინ, როდესაც „მოიწია აღსასრული ჟამთაჲ“ (გალ. 44), ანუ როცა ამქვეყნად ძე ღვთისა მოვიდა და სამყარო გამოიხსნა.
მისი არსებობა სრული სახითა და მნიშვნელობით, სულიწმიდის ნიჭების სისავსით დაიწყო უფლის ამაღლების შემდგომ, სულთმოფენობის დღეს. მაშინ მოციქულებზე სულიწმიდის გარდამოსვლის შემდგომ იერუსალიმში დაახლოებით სამი ათასი კაცი მოინათლა და შემდგომადაც „უფალი შესძინებდა ცხოვნებულთა დღითი-დღედ ეკლესიასა“ (საქმ. 2,47). ამ დროიდან იერუსალიმის, მოგვიანებით კი პალესტინის ტერიტორიები, აგრეთვე მთელი რომის იმპერია და მისგან დამოუკიდებელი ქვეყნები თანდათანობით აღივსო ქრისტიანული თემებით - ეკლესიებით. სახელი „ეკლესია“ განუყოფელი იყო თითოეული ქრისტიანული თემის, სახლისა და ოჯახისაგანაც კი. ეს მიუთითებს ამ ნაწილების მთელთან - ქრისტეს ეკლესიის სხეულთან ერთიანობაზე.
„ქრისტეს სხეული“ - ეკლესია „ორძის სიორძილსა მას ღმრთისასა“ (კოლ. 2,19). მოციქული ნაგებობას ადარებს ეკლესიას და თან ამტკიცებს, რომ მისი მშენებლობა ჯერ არ დასრულებულა, იგი გრძელდება: „ყოველი შენებული, შენაწევრებული, ორძის ტაძრად უფლისა მიერ“ (ეფ. 2,21). ეს ზრდა მიწიერი ეკლესიის მარტო ხილულ, რაოდენობრივ მატებას არ გულისხმობს: იგი უფრო სულიერ ზრდას, წმიდანებად შერაცხვასა და ზეციურ-მიწიერი სამყაროს სიწმიდით აღვსებას ეხება. ეკლესიის მიერ აღესრულება მამა ღმერთისაგან განსაზღვრული განგებულება „აღვსებისა მას ჟამთაჲსა, თავყოფად ყოველივე ქრისტეს მიმართ, რაჲ-იგი არს ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა“ (ეფ. 1,10).
ეკლესიის მიწიერ ზრდაში მოიაზრება მისი საღვთისმსახურო და კანონიკური ურთიერთობების განვითარება, წმიდა მამათა ნაწერებით გამდიდრება, ამქვეყნიური არსებობისთვის აუცილებელი გარეგნული ფორმების გაფართოება.
ეკლესია ჩვენი სულიერი სახლია. ქრისტიანის ფიქრები და ქმედებები მჭიდროდ უკავშირდება მას, როგორც მშობლიურ სახლს და უფრო მეტსაც კი. სანამ ამქვეყნად ცხოვრობს, ადამიანს მართებს ეკლესიაში აღასრულოს თავისი ცხონების საქმე, მის მიერვე ბოძებული მადლმოსილი საშუალებები გამოიყენოს განწმედისათვის. ეკლესია თავის შვილებს ზეციური სამშობლოსათვის ამზადებს.
თუ როგორ და რა ჩვეული თანმიმდევრრბით ხდება საღვთო მადლის მოქმედებით ადამიანის სულიერი აღორძინება და ზრდა, თუ რა დაბრკოლებათა გადალახვა მართებს მას ცხონების გზაზე, თუ როგორ უნდა მიესადაგოს აუცილებელი პირადი ძალისხმევა საღვთო მადლმოსილ შემწეობას - ყოველივე ამას გვამცნობს საღვთისმეტყველო და სასულიერო მეცნიერებათა განსაკუთრებული დარგები, რომელთაც ზნეობრივი ღვთისმეტყველება და ასკეტიკა ეწოდება.
დოგმატური ღვთისმეტყველება „ქრისტეს ეკლესიის“ საკითხზე იმ მადლმოსილი პირობებისა და საიდუმლო-მადლისმიერ საშუალებათა განხილვით შემოიფარგლება, რომელთაც ეკლესია ქრისტეში ცხონების მიზნის მისაღწევად გვიბოძებს.
მაცხოვარმა ამაღლების წინ უფლებამოსილება მოციქულებს მიანიჭა და სრულიად გარკვევით უთხრა, რომ გააგრძელებდა ეკლესიის უხილავად მართვასა და ყოველთა მწყემსად ყოფნას: „მე თქუენთანა ვარ ყოველთა დღეთა ვიდრე აღსასრულადმდე სოფლისა“ (მთ. 28,20). მაცხოვარი ასწავლიდა, რომ მას, როგორც მწყემსს კეთილს, მართებს იზრუნოს იმ სამწყსოზეც, რომელიც მის ეზოს არ ეკუთვნის, რათა „იყვნენ ერთ სამწყსო და ერთ მწყემს“ (ინ. 10,16): „მომეცა მე ჴელმწიფებაჲ ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა. წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი...“ (მთ. 28,18). ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ ეკლესიის უზენაესი მწყემსი თავად ქრისტეა. ეს უეჭველად უნდა შევიგნოთ, რათა არ დავივიწყოთ, რომ არსებობს მიწიერსა და ზეციურ ეკლესიებს შორის მჭიდრო კავშირი და შინაგანი ერთობა.
უფალი იესო ქრისტე არის ეკლესიის დამაარსებელი: „ამას კლდესაზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი და ბჭენი-ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ. 16,18).
იგი აგრეთვე საფუძველია, ქვაკუთხედია ეკლესიისა: „რამეთუ საფუძველი სხუაჲ ვერვის ჴელ-ეწიფების დადებად გარეშე მისსა, რომელი იგი დადებულ არს, რომელ არს იესუ ქრისტე“ (I კორ. 3,11).
უფალი თავად არის თავი ეკლესიისა: მამა ღმერთმა „ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერხთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა. რომელ-იგი არს გუამი მისი, აღვსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო“ (ეფ. 1,22-23); „თავ მისა ქრისტე, რომლისაგან ყოველი გუამი შენაწევრებულ და შემტკიცებულ არს ყოვლითა შეახლებითა უხუებისაჲთა შეწევნისაებრ საზომისა თჳთოეულისა ასოჲსა; სიორძილსა მას გუამისასა ჰყოფდით აღსაშენებელად თავსა თქუენისა სიყუარულით“ (ეფ. 4,15-16). ჩვენი სხეულის ნაწილების ერთობა შეადგენს სრულ და ცოცხალ ორგანიზმს, რომელსაც თავი მართავს. ასეთივე სულიერი ორგანიზმია ეკლესიაც - მასში არ არსებობს ადგილი, სადაც ქრისტეს ძალები არ მოქმედებდნენ: იგი „აღსავსეა ქრისტეთი“ (წმ. თეოფანე დაყუდებული).
ქრისტე თავის სამწყსოს ანუ ეკლესიისათვის არის „მწყემსი კეთილი“. პავლე მოციქულის სიტყვებით, ჩვენ გვყავს „დიდი მწყემსი ცხოვართა“. უფალი იესო ქრისტე არის მწყემსთმთავარი. „სახე ექმნენით სამწყსოს“ ევედრება პეტრე მოციქული, როგორც „ერთი მათგანი „თანა-ხუცესი“ (ბერძნ. συνπρεσβυτερος) ეკლესიაში დადგენილ მწყემსებს, რათა „გამოჩინებასა მას მწყემსთმთავრისასა მოიღოთ დაუჭნობელი იგი დიდებისა გჳრგჳნი“ (I პეტ. 5,1-4).
თავად ქრისტეა უხილავი, უზენაესი ეპისკიპოსი ეკლესიისა. წმ. მოწამე ეგნატე ღმერთშემოსილი, მოციქულთა მოწაფე, უფალს „უხილავ ეპისკოპოსს“ უწოდებს (ბერძნ. επισκοπς αόρατος).
ქრისტე თავისი ეკლესიის მარადიული მღვდელთმთავარია. როგორც პავლე მოციქულმა ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში გამოთქვა: ძველი აღთქმის მღვდელმთავარნი მრავლად არიან „დადგინებულნი სიკუდილისაგან დაყენებითა დადგრომად. ხოლო ამას დადგრომისათჳს მისისა უკუნისამდე წარუვალ აქუს მღდელობაჲ იგი, ვინაჲცა ყოვლითურთ ცხორებად შემძლებელ არს მათდა, რომელნი-იგი მის მიერ მოუკდებიან ღმერთსა, და სამარადისოდ ცხოველ არს მეოხად მათთვს“ (ებრ. 7,23-25).
წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადების მიხედვით იგი არის: „წმიდაჲ... და ჭეშმარიტი, რომელსა აქუს კლიტე დავითისი, რომელი-იგი განაღებს, და არვინ დაჰჴშას, გარნა განმღებელმან მან, და არავინ განაღოს დაჴშული იგი“ (გამოცხ. 3,7).
ეკლესიის თვითშეგნებაში ყოველთვის ცოცხლობდა და ცოცხლობს ჭეშმარიტება, რომ თავად ქრისტეა თავი ეკლესიისა. ჩვენს ყოველდღიურ ლოცვებშიც ვკითხულობთ: „იესუ, სამწყსოისა შენისა მწყემსსა კეთილსა...“ (ძილად მისვლის ლოცვები. წმ. ანტიოქეს ლოცვა).
ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესია უარყოფს კიდევ ერთი, საერთო თავის არსებობას „ქრისტეს ამქვეყნიური მოადგილის“. „ქრისტეს ნაცვალის“, „ვიცე-ქრისტესა“ თუ „ქრისტეს ვიკარიუსის“ სახით. ასეთ სახელებს არქმევენ რომაულ-კათოლიკურ ეკლესიაში რომის ეპისკოპოსს და მასვე უწოდებენ ეკლესიის საფუძველს, უზენაეს მღვდელთმთავარსა და მწყემსთმთავარს. ამგვარი წარმოდგენა არ ეთანხმება არც საღვთო წერილს, არც საერთო-საეკლესიო ცნობიერებასა და გადმოცემას. იგი ორად გლეჯს მიწიერი და ზეციური ეკლესიების უშუალო ერთობას. მოადგილე ინიშნება შესაცვლელის არყოფნის შემთხვევაში. მაგრამ იესო ქრისტე ყოველთვის, „ყოველთა დღეთა“ (მთ. 28,10) უხილავად სუფევს ეკლესიაში.
ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეზე საუბარში ოქროპირი გვასწავლის: „განხორციელებული ქრისტეს სახით ღმერთმა ერთი თავი დაუდგინა ძველას, ანგელოზებსა თუ ადამიანებს: ერთი საწყისი უბოძა ადამიანებსაც და ანგელოზებსაც: ერთს - განხორციელებული ქრისტე, მეორეს - ღმერთი სიტყვა. უფალმა ყველა თავის ქვეშ შემოკრიბა. ეს იგივეა, როდესაც სახლში რაღაც დამპალია და რაღაც მტკიცე და მას მთლიანად განაახლებენ, განამტკიცებენ უფრო მყარი საძირკვლის ჩაყრით. მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი ერთობა, მხოლოდ მაშინ დამყარდება სრულყოფილი კავშირი, როღესაც ყველა, ვისაც გარკვეულწილად უცილობელი კავშირი აქვს ზეცასთან, ერთი თავის ქვეშ შეიყრება“1.
ეპისკოპოსთა II მსოფლიო კრებამ საქმიანობის დასრულებისთანავე დაწერა ეპისტოლე პაპ დამასესა და რომის ეკლესიის სხვა ეპისკოპოსებისადმი, რომელიც ასე მთავრდება:
„ამრიგად, როდესაც სარწმუნოების სწავლება შეჯერდება და ჩვენში ქრისტიანული სიყვარულით განმტკიცდება, აღარ ვიტყვით იმას, რაც მოციქულმა გაკიცხა: „მე პავლესი ვარ, ხოლო მე - აპოლოჲსი, ხოლო მე - კეფასი“ (I კორ. 1,12). და ჩვენ ყველანი ქრისტესნი გავხდებით, რამეთუ ქრისტე ჩვენს შორის არ განყოფილა. ამიტომ ღვთის შეწევნით შევინახოთ ეკლესიის სხეული განუყოფლად და თამამად წარვდგებით უფლის წინაშე“2.
III მსოფლიო კრების მთავარი მოქმედი პირი - წმ. კირილე ალექსანდრიელი ამ კრების საქმეებში შეტანილ „წმიდა მრწამსისადმი ეპისტოლეში“ წერს:
„უწმიდესი მამანი... ოდესღაც ნიკეაში შეიკრიბნენ და ღირსად პატივსაგები მსოფლიო კრების სიმბოლო შეადგინეს. მაშინ მათთან ერთად ბრძანდებოდა თავად ქრისტე. „რამეთუ სადაცა იყვნენ ორი, გინა სამნი შეკრებულ სახელისა ჩემისათვის, მუნ ვარ მე შორის მათსა“ (მთ. 18,20) - ეს მან ბრძანა. როგორ უნდა დაეჭვდე, რომ ამ წმიდა მსოფლიო კრებას ქრისტე არ უძღვებოდა?! აქ, ამ კრებაზე ხომ ერთგვარად მტკიცე და დაურღვეველი საფუძველი და საძირკველი დაიდო. აქედან კი მთელ სამყაროზე გავრცელდა ეს წმიდა და შეუბღალავი აღსარება. და თუ ეს ასეა, განა შეიძლებოდა ქრისტე არ დასწრებოდა, როდესაც თავად იგია საძირკველი. ბრძენი პავლეს სიტყვებით: „საფუძველი სხუა ვერვის ხელ-ეწიფების დადებად გარეშე მისსა, რომელი-იგი დადებულ არს, რომელ არს იესუ ქრისტე“ (I კორ. 3,11)3.
III მსოფლიო კრების საქმეებში ასევე შესულია ნეტარი თეოდოიტეს საუბარი, სადაც იგი ნესტორის მიმდევარ ერეტიკოსებს მიმართავს:
ქრისტე ურწმუნოთათვის არის ლოდ შებრკოლებისა და კლდე საცთურისა (I პეტ. 2,7). ხოლო შეუორგულებელთათვის იგი, ესაიას სიტყვებით, პატიოსანი ქვა და საძირკველია (ეს. 28,16); ქრისტე ლოდია „რომელი შეურაცხყვეს მაშენებელთა“ და რომელიც „იქმნა თავკიდეთაჲ“ (ფს. 117,22; მთ. 21,42; მრკ. 12,10; ლკ. 20,17; საქმ. 4,11)ქრისტე საფუძველია ეკლესიისა. დანიელის წინასწარმეტყველებით, ქრისტე არის ლოდი, რომელიც ხელისუკვრელად მოსწყდა და „იქმნა მთა დიდ, აღავსო ყოველი ქუეყანა“ (დან. 2,35). ჩვენ მისთვის, მასთან ერთად და მისი ძალით ვიბრძვით. მისი გულისთვის გაგვაძევეს სამეფო ქალაქიდან, მაგრამ არ განუგდივართ ზეციური სასუფევლიდან. რამეთუ გვაქვს ზეციური იერუსალიმი, რომლის, პავლე მოციქულის სიტყვებით, „ხუროთმოძღუარ და შემოქმედ ღმერთ არს“ (ებრ. 11,10)4.
ქალკედონის IV მსოფლიო კრების შემდგომ იერუსალიმის პატრიარქი წმ. მღვდელმთავარი იუბენალი თავის ეპისტოლეში პალესტინის სასულიერო პირებისადმი წერს: „როდესაც უმთავრესმა და მოციქულთაგან პირველმა პეტრემ ბრძანა: „შენ ხარ ქრისტე, ძე ღმრთისა ცხოველისაჲ“, მაშინ უფალმა მიუგო: „ნეტარ ხარ შენ, სიმონ, ბარ იონა, რამეთუ ხორცთა და სისხლთა არა გამოგიცხადეს, არამედ მამამან ჩემმან ზეცათამან. და მე გეტყვ შენ, რამეთუ შენ ხარ კლდე, და ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“ (მთ. 16,16-18). ასეთ აღიარებაზე დამყარდა ღვთის ეკლესია და იგი წმიდა მოციქულთაგან გადმოცემულ ამ რწმენას ინახავდა და შეინახავს ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა“5.
ქრისტეს მიწიერი ეკლესიის მჭიდრო კავშირი ზეციურ, წმიდანთა ეკლესიასთან
მოციქული მოძღვრავს მათ, ვინც ქრისტე ირწმუნა და ეკლესიას შემოუერთდა: „მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა, და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ აღსრულებულთაჲსა. და შჯულისა მის საღმრთოჲსა შუა-მდგომელისა იესუჲსა“ (ებრ. 12,22-24). ჩვენ არ ვართ სიკვდილის გაუვალი უფსკრულით განყოფილი ჩვენი ერთმორწმუნე მიცვალებული მოძმეებისგან და ურთიერთსიახლოვე გვაქვს ღმერთში, რომლის წინაშე „ყოველნი ცხოველ არიან“ (ლკ. 20,38).
ეკლესია უგალობს ამ კავშირს უფლის ამაღლების დღესასწაულის კონდაკით: „სრულ-ჰყავ რა ცხორებაჲ ჩუენი, და ზეცისათა შეაერთე ქუეყანაჲ, ამაღლდი დიდებით, ქრისტე ღმერთო, რომელი არა სადა განეშორები, მხსნელო, არამედ ჰგიე განუშორებლად, და ეტყოდი სიყუარულითა მათ შენითა: მე მხოლო ვარ თქუენ თანა და ვერვინ შემძლებელ არს ვნებად თქუენდა“.
რასაკვირველია, არის განსხვავება ქრისტეს მიწიერ ეკლესიასა და წმიდანთა ზეციურ ეკლესიას შორის: მიწიერ ეკლესიაში მყოფნი ჯერ კიდევ არ გამხდარან ზეციური ეკლესიის წევრები.
„აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე“ (XVII ს.) პასუხს სცემს კალვინისტების სწავლებას ერთიანი, უხილავი ეკლესიის შესახებ და ამ საკითხზე მართლმადიდებლურ სწავლებას შემდეგნაირად აყალიბებს: „გვწამს ისე, როგორც გვასწავლის, ასეთად სახელდებულიჭეშმარიტად ასეთი წმიდა, კათოლიკე, სამოციქულო ეკლესია, რომელ ყველგან არსებობს და მოიცავს განურჩევლად ყველას, ვინც იწამა ქრისტესი და ამჟამად ამქვეყნად დადის და ჯერაც არ დამკვიდრებულა ზეციურ სამშობლოში. ჩვენ სულაც არ ვაიგივებთ (როგორც ზოგი ერეტიკოსი ფიქრობს) მოარულ ეკლესიას სამშობლოში დამკვიდრებულ ეკლესიათან მარტო იმიტომ, რომ არსებობს ერთიც და მეორეც და რომ ორივენი ერთი მწყემსთმთავრის - ღმერთის ორ სამწყსოს შეადგენენ და ერთი სულიწმიდით არიან განწმედილნი. მათი ასეთი აღრევა უადგილოა და შეუძლებელი. რამეთუ ერთი მათგანი იბრძვის, ჯერაც გზაშია, მეორე კი გამარჯვებას ზეიმობს. მან მიაღწია სამშობლოს და ჯილდო მიიღო. საბოლოოდ მას დაემსგავსება მთელი მსოფლიო ეკლესიაც“6.
და მართლაც, ამქვეყნიური და ზეციური სამყარო ხომ არსებობის ორი ფორმაა: იქ, ზეცაში, უსხეულობაა, ამქვეყნად კი ხორციელი სიცოცხლე და ფიზიკური სიკვდილია; იქ უკვე მიაღწიეს, აქ მისაღწევად ისწრაფვიან; აქ სწამთ ღმერთისა, იქ მის პირს ჭვრეტენ; აქ სასოებაა, იქ - აღსრულება.
და მიუხედავად ამისა, მაინც არ შეიძლება ამ ორი სფეროს - ზეციურისა და მიწიერის არსებობა მთლიანად განყოფილად წარმოვიდგინოთ. თუ ჩვენ ვერ შევწვდით ზეციურ წმიდანებს, ისინი ჩამოდიან ჩვენამდე. როგორც მეცნიერების სრულად შემსწავლელი ფლობს მის საწყისებს და როგორც ქვეყანაში შეჭრილ მხედართმთავარს უპყრია მისი საზღვრისპირა არე, ასევე ზეცას მიღწეულებმა იციან მათ მიერ განვლილი გზა და არ წყვეტენ მებრძოლი ეკლესიის ცხოვრებაში მონაწილეობას.
ამ სოფლიდან განსლვისას წმიდა მოციქულებმა შემოიძარცვეს მიწიერი სხეული, მაგრამ ეკლესიურ სხეულს არ განშორებიან. ისინი იყვნენ ეკლესიის საფუძვლები და ასეთებად რჩებიან კიდეც. ეკლესია არის „აღშენებულ საფუძველსა ზედა მოციქულთასა და წინაჲსწარმეტყველთასა, რომლისა თავსაკიდურთა მისთა არს ქრისტე იესუ“ (ეფ. 2,20). ისინი, ზეცად მყოფნი, აგრძელებენ ამქვეყნად მცხოვრებ მორწმუნეებთან ურთიერთობას.
ამგვარი შეხედულება იკვეთება როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ძველ წმიდა მამათა ნააზრევში. აი, ოქროპირის სიტყვები:
„ისევ მოწამეთა ხსენება, ისევ დღესასწაული და სულიერი ზეიმი. ისინი ეწამნენ, ჩვენ კი გვიხარია: ისინი იღვწოდნენ, ჩვენ ვზეიმობთ. მათი გვირგვინი - საერთო დიდებაა, უმჯობესია ითქვას, მთელი ეკლესიის დიდება. იტყვი, თუ რატომ ხდება ეს? მოწამენი ჩვენი ნაწილი და ასონი არიან და „თუ ევნების რაჲ ერთსა ასოსა, მისთანა ელმინ ყოველთა ასოთა, და თუ იდიდებინ ერთი ასოჲ, მის თანა იდიდებიედ ყოველნი ასონი“ (I კორ. 12,26). თავი გვირგვინით შეიმკობა და მთელი სხეული ხარობს. ერთი იმარჯვებს ოლიმპიურ თამაშებში და მთელი ხალხი ზეიმობს და მას დიდი პატივით იღებს. თუ ოლიმპიურ თამაშებზე ასე კმაყოფილდებიან ისინი, ვისაც საერთოდ არ უღვაწია, მაშინ მით უფრო უნდა იღებდნენ მას (სიხარულს) მართლმორწმუნე მოსაგრენი. ჩვენ ფეხები ვართ, მოწამენი - თავნი არიან: მაგრამ „ვერ ჴელ-ეწიფების... თავსა (რქუას) ფერჴთა, ვითარმედ: არა მიჴმთ თქუენ“ (I კორ. 12,21). განდიდებულია ნაწილი, მაგრამ დიდების უპირატესობა მას სხვა ასოთა კავშირისაგან არ განაყენებს. რამეთუ მაშინ იქნებიან გამორჩეულად განდიდებულნი, როდესაც მათთან კავშირს არ განუდგებიან... თუ მათ მეუფეს არ ეთაკილება იყოს ჩვენი თავი, მით უფრო არ უნდა უარყონ მათ ჩვენს წევრებად ყოფნა. ამაში სიყვარული გამოიხატება, ხოლო სიყვარული აერთიანებს და აკავშირებს განცალკევებულთ, მიუხედავად მათი განსხვავებული ღირსებებისა“7.
„რამეთუ მართლმორწმუნე მიცვალებულთა სულები, - ამბობს ნეტარი ავგუსტინე, - არ განეშორებიან ეკლესიას, რომელიც ქრისტეს სამეფოა. ამიტომაც სრულდება უფლის საკურთხეველზე მათი მოხსენიება ქრისტეს სხეულის შეწირვით... ეს რატომ მოხდებოდა, თუკი მართალნი სიკვდილის შემდგომ მისი წევრები აღარ არიან?“
დაუვიწყარი რუსი მოძღვარი, მამა იოანე კრონშტადტელი თავის თხზულებაში „ფიქრები ეკლესიაზე“ წერს: „აღიარე, რომ ყველა წმიდანი - ზეციური მამის ერთიან სახლში მყოფნი - ჩვენი უფროსი ძმები არიან. ისინი ამქვეყნიდან ზეცად გადასახლდნენ, მაგრამ ყოველთვის ჩვენთან ერთად არიან ღმერთში. მარადის გვასწავლიან, გვიძღვებიან მარადიული ცხოვრებისაკენ და ეს მათ მიერ შედგენილი საეკლესიო მსახურებების, საიდუმლოებების, წესების, სწავლებათა, ეკლესიის მიერ დაწესებული მარხვებისა და დღესასწაულების საშუალებით ხდება. ისინი, ასე ვთქვათ, ჩვენთან ერთად მსახურებენ, გალობენ, საუბრობენ, გვასწავლიან, გვეხმარებიან ნაირგვარი ცდუნებისა და განსაცდელის ჟამს: მოუხმე მათ, როგორც შენთან ერთ ჭერქვეშ მცხოვრებთ; განადიდე, მადლობა შესწირე, ესაუბრე, როგორც ცოცხლებს და შენ ირწმუნებ ეკლესიას“8.
ეკლესია ლოცვით მიმართავს მოციქულებსა და მღვდელმთავრებს და უწოდებს მათ თავის „სუეტებს“, რომლებზედაც დღესაც დაფუძნებულია ეკლესია. „შენა ხარ სუეტი ეკლესიისა... სუეტნი ეკლესიისანი ხართ... შენ ხარ მწყემსი კეთილი და მოძღუარი სანატრელი, წმიდანო მღვდელმთავარნო..., თქუენ ხართ თუალნი ქრისტეს ეკლესიისა... თქუნ ხართ ვარსკვლავნი ეკლესიისა“. ეკლესიის ცნობიერებით ზეცად ასული წმიდანები ეკლესიის ცის ერთგვარ თაღს ადგენენ: „ვარსკულაო ბრწყინვალეო, მნათობო მოწამეთა შორის, გევედრებით სიწმიდესა შენსა მეოხ გვეყავ წინაშე ღუთისა“ (მოწამეთათვის საზოგადო მსახურებიდან): „უფალმან ღმერთმან განგანათლა წმიდაო მღუდელ-მთავარო, და უმაღლესსა ხარისხსა ზედა დაგადგინა სანთელი ბრწყინვალე, განგვანათლენ ქრისტიანენი, გევედრებით“ (მოწამე მღვდელმსახურთათვის მსახურებიდან). წმიდანებისადმი ამგვარად მიმართვის საფუძველი თავად საღვთო წერილში უნდა ვეძებოთ. წმ.იოანე ღვთისმეტყველ გამოცხადებაში ვკითხულობთ: „რომელმან სძლოს, ვყო იგი სუეტად ტაძარსა შინა ღმრთისა ჩემისასა“ (გამოცხ. 3,12). მაშასადამე, წმიდანები არა მარტო იყვნენ წარსულში ეკლესიის სვეტები, ისინი ასეთად დარჩებიან მარადის.
ეკლესიის კავშირი წმიდანებთან და აგრეთვე მის სათავეში თავად უფალი ღმერთის ყოფნა განიხილება, როგორც ეკლესიის ერთ-ერთ საიდუმლო მხარე. „ჯვარითა შენითა, ქრისტე, ერთ სამწყსოდ ჰქმენ ანგელოზნი და კაცნი ერთსა საყდარსა შინა. ცანი და ქუეყანა იხარებს და ღაღადებს, უფალო, დიდება შენდა“ (ოქტოიხი, ხმა I, ოთხშაბათის ცისკარი, სტიქარონი).
სარწმუნოების სიმბოლოს მეცხრე წევრი გვეუბნება, რომ ეკლესიას გააჩნია ოთხი ძირითადი ნიშანი: „მრწამს ... ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“. ეს არსებითი თვისებებია, რადგანაც მათ გარეშე ეკლესია, როგორც ასეთი, აღარ იქნებოდა.
ბერძნულ ენაში სიტყვა „ერთი“ გამოხატულია რიცხვითი სახელით (εν μιαν), მაშასადამე, სარწმუნოების სიმბოლო აღიარებს, რომ ეკლესია ერთია და:
ა. შინაგანად განუყოფელი;
ბ. გარეგნულად მის გვერდით არ არსებობს კიდევ სხვა ეკლესია.
ეკლესიის ერთობა ზედაპირული გაერთიანება არ არის, იგი შინაგან თანხმობასა და ერთსულოვნებაში მდგომარეობს. „ერთ ხორც და ერთ სულ, ვითარცა იგი იჩინენით ერთითა მით სასოებითა ჩინებისა თქუენისაჲთა. ერთ არს უფალ, ერთ სარწმუნოება, ერთ ნათლისღება, ერთ არს ღმერთი და მამაჲ ყოველთაჲ, რომელი ყოველთა ზედა არს და ყოველთა მიერ და ჩუენ ყოველთა შორის“ (ეფ. 4,4-6).
მაცხოვარი ეკლესიას იგავთა საშუალებით გამოსახავს და ამასთან საუბრობს ერთ სამწყსოზე, ცხოვართა ერთ სადგომზე, ერთ ვაზსა თუ ერთ მთავარ ქვაზე. უფალმა მოგვცა ერთი სწავლება, ერთი ნათლობა და ერთი ზიარება, მორწმუნეთა ერთობა ქრისტეში იყო მაცხოვრის სამღვდელთმთავრო ლოცვის თემა მისი ჯვარზე ვნების წინ: „ყოველნი ერთ იყვნენ“ (ინ. 17,21) - ასე ლოცულობდა უფალი.
ეკლესია ერთია როგორც შინაგანად, ისე გარეგნულად. მის გარეგნულ ერთობაში იგულისხმება სარწმუნოების ერთსულოვანი აღიარება, ერთი ღვთისმსახურება და საიდუმლოებანი, მოციქულებიდან მემკვიდრეობით გადმოცემული მადლმოსილი იერარქიის ერთობა და ერთიანი კანონიკური მოწყობა.
მიწიერ ეკლესიას გააჩნია ხილული და უხილავი მხარეები. უხილავია მისი თავი - ქრისტე, მისი განმაცხოველებელი სულიწმიდა. ეკლესიის შედარებით სრულყოფილ წევრთა სიწმიდეში უხილავად აღესრულება მისი საიდუმლო შინაგანი ცხოვრება. ეკლესია ხილულიც არის იმიტომ, რომ მისი წევრები ცოცხალი ადამიანები არიან: მას ჰყავს ხილული იერარქია და ხილულად ასრულებს ლოცვასა და მღვდელმოქმედებებს: ღიად, სიტყვიერად აღიარებს ქრისტესადმი რწმენას.
ეკლესია ერთი მაშინაც იქნება, თუკი მის გვერდით გაჩნდება ქრისტიანული საზოგადოებები, რომლებიც მას არ ეკუთვნიან. ისინი ეკლესიის გარეთ დგანან და მასში არ არიან.
არ ირღვევა ეკლესიის ერთიანობა არადოგმატური ხასიათის დროებითი განხეთქილებების გამოც. ეკლესიათა შორის უთანხმოება არცთუ იშვიათად ჩნდება არასაკმარისი ცოდნისა და არასწორ მონაცემთა წყალობით. ურთიერთობათა დროებითი შეწყვეტა ხანდახან ცალკეული იერარქების პირადი ცდომილებების გამო ხდება, რომლებიც სათავეში უდგანან ამა თუ იმ ადგილობრივ ეკლესიას და არღვევენ მის კანონებს, თუ ძველი ტრადიციით დადგენილი ერთი საეკლესიო ტერიტორიული ერთეულის მეორისადმი დაქვემდებარების წესს. მეტიც, ცხოვრება გვიჩვენებს, რომ შესაძლებელია ადგილობრივ ეკლესიაში მოხდეს ისეთი შიდა ძვრები, რომლებიც დააბრკოლებენ სხვა ეკლესიებთან მის ურთიერთობას მანამ, სანამ მასში არ გამოჩნდებიან და გაიმარჯვებენ მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტი დამცველნი. დასასრულ, პოლიტიკურ გარემოებათა გამო შეიძლება ეკლესიათა შორის კავშირი დიდი ხნით მოიშალოს, როგორც ეს არაერთგზის მომხდარა ისტორიაში; ასეთ შემთხვევებში განყოფა მხოლოდ გარეგნულ ურთიერთობათა დონეზე ხდება. იგი არ ეხება და არ არღვევს შინაგან სულიერ ერთობას.
ერთი ეკლესიის ჭეშმარიტებას განსაზღვრავს მისი წევრების მართლმადიდებლური რწმენა და არა ამა თუ იმ მომენტში მათი რაოდენობა. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი II მსოფლიო კრების წინ კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ წერდა:
„ეს ყანა ოდესღაც იყო მცირე და ღარიბი... ეს არ ყოფილა ნათესი, რომლის გალეწვა, გათიბვა და ბეღელში (შენახვა) ღირდა, მასზე არ იდგა ზვინები, ძნები, მხოლოდ პატარა, ქორფა ბალახები ხარობდნენ, ისეთები, როგორიც სხვენზე იზრდება ხოლმე, რომლებითაც „არა აღივსო ხელი თჳსი მომკალმან“. მათ არ დალოცავენ მიმომსვლელნი (ფს. 128,6-8). ასეთი იყო ჩვენი ყანა, ჩვენი მოსავალი! მაგრამ იგი დიდია, მსუყე და უხვი დაფარულთმხედველის თვალში... მაგრამ ის ხალხისთვის უცნობია, ერთ ადგილზე არ არის თავმოყრილი და ნელ-ნელა ივსება“9.
„სად არიან ისინი, - ამბობს წმ. გრიგოლი სხვა სიტყვაში, - რომლებიც გვაყვედრიან სიღარიბეს და ამაყობენ სიმდიდრით; ეკლესიის ნიშნად ხალხთა სიმრავლეს თვლიან და ამრეზით შეჰყურებენ მცირე სამწყსოს; აფასებენ ღმერთს (წმიდანს მხედველობაში ჰყავს არიანელები, რომლებიც ასწავლიდნენ, რომ ძე ღვთისა მამა ღმერთზე ნაკლებია) და ზომავენ ადამიანებს: პატივს მიაგებენ ქვიშის მარცვალსა და აკნინებენ მნათობებს; საგანძურში უბრალო ქვებს აგროვებენ და მარგალიტებს არად აგდებენ?“10.
ეკლესიათა შორის შესაძლო უთანხმოებათა შეწყვეტის თხოვნა საეკლესიო ლოცვებშიც გვხვდება: „დააცხვრე განხეთქილება ეკლესიათა, დაშრიტენ აღძრვანი წარმართთანი... დაარღვიენ ძალითა სულისა შენი წმიდისათა...“ (ევქარისტიული ლოცვა წმ. ბასილი დიდის ლიტურიაზე),“... ყოველთა მეუფესა შემოქმედსა, დაუსაბამოსა უჟამოსა ბუნებასა, ცხოველს-მყოფელსა სახიერსა, და კაცთ-მოყვარესა, სამებასა ერთ-არსებასა, დიდების-ვმეტყველებთ და გევედრებით, შენდობასა ბრალთასა, სოფლისა მშვიდობასა, და ეკლესიათა ერთობასა“ (საკვირაო შუაღამიანის კანონი, ხმა 8, გალობა 9).
უფალმა იესო ქრისტემ აღასრულა ამქვეყნიური მსახურებისა და ჯვარზე სიკვდილის ღვაწლი. „ქრისტემან შეიყუარა ეკლესიაჲ და თავი თჳსი მისცა მისთვს... რაჲთა წარუდგინოს თავადმან თავსა თვსსა დიდებულად ეკლესიაჲ, რაჲთა არა აქუნდეს მწიკულევანება, არცა ნაოჭ ბრძვლისა, არცა სხუაჲ რაჲ ესევითარი, არამედ რაჲთა იყოს წმიდა და უბიწო“ (ეფ. 5,25,27). ეკლესია წმიდაა მისი თავის - იესო ქრისტეს წყალობით, მასში სულიწმიდისა და მისი მადლმოსილი ნიჭების არსებობით, რომელთაც საიდუმლოთა ასრულების დროს ან სხვა მღვდელმოქმედებებით ვეზიარებით: წმიდაა ზეციურ ეკლესიასთან თავისი კავშირით.
თავად ეკლესიის სხეული არის წმიდა. „უკუეთუ დასაბამი იგი წმიდა არს, და თბეცა; და უკუეთუ ძირი იგი წმიდა არს, და რტონიცა მისნი“ (რომ. 11,16). ვინც იწამა ქრისტესი, ისინი „ტაძარნი ღმრთისანი“, „ტაძარნი... სულისა წმიდისანი“ არიან (I კორ. 3,16; 6,19). ჭეშმარიტ ეკლესიაში ყოველთვის იყვნენ და არიან უმაღლესი სულიერი სიწმიდის მქონე, გამორჩეული ნიჭებით მადლშემოსილი ადამიანები: მოწამენი, ქალწულნი, მოსაგრენი, ღირსნი, მღვდელმთავარნი, მართალნი, ნეტარნი. ეკლესიას სააქაოდან გასული ყველა დროისა და ხალხის მართალთა ურიცხვი კრებული ჰყავს. ეკლესიაში ვლინდება სულიწმიდის განსაკუთრებული ნიჭები როგორც ხილული ფორმით, ისე ამა სოფლის თვალთაგან დაფარულად.
ეკლესია წმიდაა თავისი მოწოდებითა და დანიშნულებით. წმიდაა მისი ნაყოფი: „ნაყოფი თქუენი სიწმიდედ და აღსასრულსა - ცხორება საუკუნო“ - გვასწავლის მოციქული (რომ. 6,22).
ეკლესია აგრეთვე სარწმუნოების სუფთა, უცდომელი სწავლებით არის წმიდა. „ეკლესია ღმრთისა ცხოველისა“, საღვთო წერილის მიხედვით, არის „სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაჲ“ (I ტიმ. 3,15). აღმოსავლეთის ეკლესიის პატრიარქები ეკლესიური სწავლების უცდომელობის თაობაზე ასე მსჯელობენ: „ეკლესიის უცდომელობის აღიარებით ჩვენ არაფერს სხვას არ ვამტკიცებთ, თუ არა ზუსტად იმას, რომ იგი უცვალებელი და დაარსებიდან იგივეა, როგორც საღვთო სწავლება“11.
ეკლესიის სიწმიდეს ვერ შებღალავს მასში რაიმე ამსოფლიურის შეჭრა ან ადამიანთა ცოდვები. ეკლესიის გარემოში მოხვედრილი ყოველივე ცოდვითი და ამქვეყნიური მისთვის მაინც უცხო რჩება და როგორც სარეველები, მოკვეთისა და განადგურებისთვის არიან განწირულნი. აზრი, თითქოს ეკლესია მარტოოდენ მართალთა და წმიდანთაგან, ანუ უცოდველთაგან შედგებოდეს, არ ეთანხმება ქრისტესა და მისი მოციქულების პირდაპირ სწავლებას. მაცხოვარი თავის ეკლესიას ადარებს მინდორს, რომელზედაც იფქლი ღვარძლთან ერთად ხარობს (მთ. 13,24-30); ბადეს, რომელსაც წყლიდან ამოჰყავს კარგიც და უვარგისი თევზიც (მთ. 13,47-50); ეკლესიაში არიან სახიერი მონებიცა და ბოროტნიც (მთ. 25, 14-30), ბრძენნიცა და სულელი ქალწულებიც (მთ. 25,1-12). „გვწამს, რომ კათოლიკე ეკლესიის წევრები ყველანი მართალნი და მხოლოდ მართალნი არიან. ისინი უეჭველად აღიარებენ ქრისტე მაცხოვარისადმი წმიდა რწმენას (რომელიც გადმოგვეცა თავად ქრისტეს, წმიდა მოციქულთა და მსოფლიო კრებათაგან), თუნდაც ზოგი მათგანი სხვადასხვა ცოდვას ექვემდებარებოდეს... ეკლესია მათ ამხელს, სინანულად მოუწოდებს და მაცხოვნებელი მცნებების გზით მიჰყავს. ისინი ამიტომაც რჩებიან და მიიჩნევიან კათოლიკე ეკლესიის წევრებად, მიუხედავად იმისა, რომ ცოდვას ექვემდებარებიან. მთავარია, არ განუდგნენ და უერთგულონ კათოლიკე მართლმადიდებელ სარწმუნოებას“12.
მაგრამ არსებობს ზღვარი, რომელსაც გადალახავენ ცოდვილნი და, როგორც მკვდარი ნაწილები, ისე მოიკვეთებიან ეკლესიის სხეულიდან. ეს მოხდება საეკლესიო მმართველობის ხილული ქმედებებითა და ღვთის სამსჯავროს უხილავი ძალით. ეკლესიას არ ეკუთვნიან უღმერთონი, ქრისტიანულ სარწმუნოებას განდგომილნი, შეგნებული სიჯიუტით გამორჩეული ცოდვილნი, რომლებიც ცოდვების მონანიებაზე უარს აცხადებენ“13. მათ რიცხვში შედიან ერეტიკოსები, რომლებიც ამახინჯებენ სარწმუნოების ძირითად დოგმატებს, განდგომილნი ანუ განხეთქილებაში გასულნი, რომლებიც თვითნებურად გამოეყვნენ ეკლესიას (ლაოდიკიის კრების 33-ე კანონი კრძალავს განდგომილებთან ლოცვას). წმ.ბასილი დიდი განმარტავს: „ზოგს ძველი ერესი დაარქვეს, ზოგს განხეთქილება, ზოგს კი თვითნებური თავშეყრა. სარწმუნოებიდან გაუცხოებულებსა და მთლიანად მისგან ჩამოცილებულებს ერეტიკოსები უწოდეს. განხეთქილებაში მყოფნი - საეკლესიო საკითხებსა და კურნების დაშვების თაობაზე განყოფილებს დაარქვეს. თვითნებური თავყრილობები - ეს არის კრება, რომელსაც შეადგენენ ურჩი მღვდელი ან ეპისკოპოსი და უმეცარი ხალხი“14.
ეკლესიის სიწმიდე შეუთავსებელია ცრუსწავლებასა და ერესებთან. ამიტომაც იცავს ეკლესია მკაცრად ჭეშმარიტების სიწმიდეს და თავისი გარემოდან თავადვე განკვეთს ერეტიკოსებს.