ეკლესიის წევრთა სულიერი კავშირი ლოცვის დროს
ლოცვა არის ეკლესიის ცხოვრების, მისი წევრების ყოვლადწმიდა სამებასთან და ურთიერთშორის არსებული სულიერი კავშირების გამოვლინება. იგი იმდენად განუყოფელია სარწმუნოებისაგან, რომ მას ეკლესიის ჰაერი, მისი სუნთქვა შეიძლება ეწოდოს. ლოცვები ეკლესიის ცოცხალი სხეულის ქსოვილში ყველა მიმართულებით მიმავალი ძაფებია; ლოცვითი კავშირებით არის გამსჭვალული ეკლესიის მთელი სხეული, რომლის თითოეული ნაწილაკი ჩართულია საერთო ცხოვრებაში; ლოცვა განაცხოველებს და კვებავს ამ ნაწილებს, განწმენდს და განამტკიცებს (ეფ. 4,16). ლოცვა ეკლესიის წევრებს აერთიანებს - ერთმანეთთან, თითოეულ მათგანს - ზეციურ მამასთან, ხოლო მიწიერი ეკლესიის წევრებს - ზეციურთან. ზეციურ სასუფეველში იგი არ წყდება, უფრო ძლიერდება და აღმატებული ხდება.
მთელს ახალ აღთქმას გასდევს მოუკლებელი ლოცვის მცნება: „მოუკლებლად ილოცევდით“ (I თეს. 5,17); „ყოვლითა ლოცვითა და ვედრებითა ილოცევდით ყოველსა ჟამსა სულითა“ (ეფ. 6,18); „ეტყოდა მათ იგავსაცა, ვითარ-იგი ჯერ არს მათი მარადის ლოცვაჲ და რაჲთა არა ეწყინებოდის ლოცვასა შინა“ (ლკ. 18,1).
პირადი ლოცვის სრულყოფილი მაგალითი თავად ღდჯლმა ქრისტემ მოგვცა. მან ნიმუშად საუფლო ლოცვა „მამაო ჩვენო“ დატოვა. ლოცვა არის:
ა. ეკლესიის ცხოვრების ფორმა;
ბ. ეკლესიის იარაღი თუ მისი სამოქმედო საშუალება;
გ. მისი აღმძვრელი ძალა.
ლოცვა არის საზოგადო და პირადი, სიტყვიერი (მასში შედის გალობაც) და გონებითი ანუ შინაგანი (გონებისა და გულისმიერი). ლოცვის შინაარსი შეიძლება იყოს ქება-დიდება, მადლობის აღვლენა, სინანულის გამოხატვა, ღვთის მოწყალების თხოვნა, ცოდვათა მიტევების ვედრება, სულიერ და ხორციელ, ზეციურ თუ ამქვეყნიურ სიკეთეთა მონიჭების გამოთხოვა. ღვთის წინაშე სინანული ხანდახან საკუთარ სულთან საუბრის ფორმას იძენს (ამის ხშირი მაგალითია კანონები).
ლოცვა შეიძლება თავისთვის და სხვათათვის. ურთიერთისადმი ლოცვით გამოიხატება ეკლესიის წევრთა შორის არსებული სიყვარული. რამეთუ, მოციქულის თანახმად, „სიყუარული არსადა დავარდების (I კორ. 13,8). არა მარტო მიწიერი წევრები, მთელი ეკლესია ლოცულობს ერთმანეთისთვის: ქრისტიანული სიყვარულის კანონით სააქაოს მკვიდრნი ლოცულობენ მიცვალებულებზე, ანუ ამა სოფლიდან გასულ მოძმეებზე, რომელთაც ლოცვითი შემწეობა ესაჭიროებათ; დასასრულ, ჩვენ თვითონ მივმართავთ ზეციურ მკვიდრთ თხოვნით, ილოცონ ჩვენსა და ჩვენს მოძმეებზე. ზეციურის კავშირი ამქვეყნიურთან არის საფუძველი ანგელოზთა მხრიდან ჩვენზე ზრუნვისა და მათდამი მიმართული ჩვენი ლოცვებისა.
საღვთო წერილი გამუდმებით ადასტურებს სხვათათვის აღვლენილ ლოცვის ძალას. მაცხოვარი ეუბნებოდა პეტრე მოციქულს: „ხოლო ვევედრე მამასა ჩემსა შენთჳს, რაჲთა არა მოგაკლდეს სარწმუნოებაჲ შენი“ (ლკ. 22,32). წმ. პავლე მოციქული ხშირად სთხოვს ქრისტიანებს, ილოცონ მასზე: „რამეთუ ვესავ, ვითარმედ ლოცვითა თქუენითა მიგემადლო თქუენ“ (ფილიმ. 1,22); „ილოცევდით ჩუენთჳს, რაჲთა სიტყუაჲ ღმრთისაჲ რბიოდეს და იდიდებოდის, ვითარცა იგი თქუენდა მიმართ“ (2 თეს. 3,1). შორეთში მყოფი მოციქული საზოგადო ლოცვით უერთდება თავის სულიერ ძმებს: „ხოლო გლოცავ თქუენ, ძმანო, უფლისა ჩუენისა მიერ იესუ ქრისტესა და სიყუარულითა მით სულისაჲთა, თანამოღუაწე მექმნენით მე ლოცვათა შინა ჩემთვის ღმრთისა მიმართ“ (რომ. 15,30). იაკობ მოციქული გვასწავლის: „აღუარებდით ურთიერთას ცოდვათა და ულოცევდით ურთიერთსა, რაჲთა განიკურნნეთ, რამეთუ ფრიად შემძლებელ არს ლოცვაჲ მართლისაჲ შეწევნად“ (იაკ. 5,16). წმ. იოანე ღვთისმეტყველმა გამოცხადებაში იხილა, რომ ზეცაში უფლის საყდრის წინაშე მდგარი ოცდაოთხი მღვდელი „დავარდეს წინაშე კრავისა მის. და აქუნდა თითოეულსა ათძალი და ლანკნანი ოქროჲსანი, სავსენი საკუმეველითა, რომელ არიან ლოცვანი წმიდათანი“ (გამოცხ. 5,8), ანუ დედამიწაზე აღავლენდნენ წმიდანთა ლოცვებს ზეციური საყდრისადმი.
„ულოცევდით ურთიერთას“ (იაკ. 5,16).
„გინა თუ ცხოველ ვართ, უფლისად ცხოველ ვართ, გინა თუ მოვსწყდებით, უფლისა მიერვე მოვსწყდებით“ (რომ. 14,8).
„სიყუარული არსადა დავარდების“ (I კორ. 13,8).
„რაჲცა ითხოოთ სახელითა ჩემითა, იგი ვყო, რაჲთა იდიდოს მამაჲ ძისა თანა“ (ინ. 14,13).
ღმერთთან ყველა ცოცხალია. საეკლესიო ცხოვრებას განამტკიცებს ცოცხალი შეგნება და გრძნობა, რომ ჩვენი მიცვალებულები არაამქვეყნიური, განსხვავებული ფორმით, მაგრამ აგრძელებენ სიცოცხლეს სიკვდილის შემდგომ და არ ერთმევათ ამქვეყნად დარჩენილებთან სულიერი სიახლოვე. ამიტომ არ წყვეტს მიწიერი ეკლესია მათთან ლოცვით კავშირს: „რამეთუ მრწამს მე, ვითარმედ არცა სიკუდილმან, არცა ცხორებამ... ვერ შემიძლოს ჩუენ განყენებად სიყუარულსა ღმრთისასა, რომელ არს ქრისტე იესოჲს მიერ უფლისა ჩუენისა“ (რომ. 8,38-39). ამა სოფლიდან გასულებს თავიანთ მოძმეთაგან ესაჭიროებათ მხოლოდ და მხოლოდ შემწეობა - ლოცვა მათი ცოდვების მისატევებლაღ. „და ესე არს განცხადებულებაჲ, რომელი მაქუს მისა მიმართ, რამეთუ უკუთუ რაიმე ვითხოოთ ნებისაებრ მისისა, ისმენს ჩუენსა. რაიცა-იგი ვითხოოთ და უწყით, რამეთუ მოვიღოთ თხოაჲ იგი, რომელი ვითხოვეთ მისგან. უკუეთუ ვინმე იხილოს ძმაჲ თჳსი, რომელი ცოდვიდეს ცოდვასა არა სასიკვდინესა, ითხოოს და მოსცეს მას ცხორებაჲ, რომელნი-იგი ცოდვიდენ არა სასიკუდინედ; არს ცოდვაჲ სასიკუდინე, არა მისთვის ვიტყჳ, რაჲთა ითხოოს“ (I ინ. 5,14-16). ეკლესია მისდევს მოციქულის ამ შეგონებას და ლოცულობს ყველა თავის შვილზე, ვინც გულწრფელ მონანულად აღესრულა. ეკლესია ლოცულობს მათზე, როგორც ცოცხლებზე, მოციქულის სიტყვების თანახმად: „რამეთუ გინა ცხოველ ვართ, უფლისად ცხოველ ვართ, გინა თუ მოვსწყდეთ, უფლისანი ვართ. რამეთუ ამისთჳსცა ქრისტე მოკუდა და აღდგა და ცხონდა, რაჲთა მკუდართაცა და ცხოველთაცა ზედა უფლებდეს“ (რომ. 14,8-9). ლოცვის ღირსნი ვერ გახდებიან მოუნანიებელი ცოდვით გარდაცვლილნი, რომლებიც ეკლესიის გარეთ იყვნენ; ეს იოანე მოციქულის ზემომოყვანილი სიტყვებინანაც ჩანს: „არა მისთგს ვიტყჳ, რაჲთა ითხოოს“, რამეთუ ასეთი ლოცვები უმიზნო იქნებოდა.
ძველი აღთქმის ეკლესიაშიც არსებობდა მიცვალებულთათვის ლოცვის წესი. ამას წმიდა ისტორია ადასტურებს: მაგალითად, იუდეველთა კეთილმსახური მეთაური იუდა მაკაბელის დროს, როდესაც ბრძლის ველზე დაცემულთ ათვალიერებღნვნ, მათ სამოსში იპოვეს საკერპო ძღვენი. მაშინ იუდეველებმა განადიდეს უფალი, „რომელმაც დაფარული განუცხადა მათ“, დაიწყეს ლოცვა, ევედრებოდნენ ღმერთს, სრულად მიეტევებინა მათთვის ეს შეცოდება. ხოლო იუდა მაკაბელმა გაგზავნა კაცნი იერუსალიმში, რათა „ჩადენილი ცოდვის გამო მსხვერპლი შეეწირათ. მოიქცა მეტად ღირსეულად და პატივისცემით, რამეთუ აღდგომაზე ფიქრობდა“ (2 მაკ. 12,39-45).
შემცოდეს შეიძლება მიეტეოს არასასიკვდილო ცოდვები როგორც ამ ცხოვრებაში, ისე სიკვდილის შემდგომაც. ეს თავად უფლის სიტყვებიდანაც ჩანს: „რომელმან თქუას სიტყუაჲ ძისა კაცისათჳს, მიეტეოს მას; ხოლო რომელმან თქუას სულისა წმიდისათვის, არა მიეტეოს მას არცა ამას სოფელსა, არცა მერმესა მას“ (მთ. 12,32). საღვთო წერილიდან ვიცით, რომ უფალ იესოს აქვს კლიტენი „სიკუდილისა და ჯოჯოხეთისანი“ (გამოცხ. 1,18) და, მაშასადამე, ეკლესიის ლოცვითა და შეწირული უსისხლო მსხვერპლის ლმობიერმყოფი ძალით მას შეუძლია მიცვალებულთათვის ჯოჯოხეთის დახშული კარის გახსნა.
როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთის ძველი ქრისტიანული ეკლესიის ყველა ლიტურგია ადასტურებს, რომ ეკლესიაში არსებობს ხსოვნითი ლოცვა მიცვალებულებისადმი. ასეთებია უფლის ძმის, წმ. იაკობ მოციქულის, წმ. ბასილი დიდის, წმ. იოანე ოქროპირისა და წმ. გრიგოლ დიოლოგოსის სახელებით ცნობილი ლიტურგიები; აგრეიფე რომაული, ესპანური, გალიური და ბოლოს მართლმადიდებლობიდან განხეთქილებაში გასული სექტების: იაკობინელების, კოპტების, სომხების, ეთიოპიელების, სირიელებისა და სხვათა ძველი ლიტურგიები. მთელი ამ სიმრავლის მიუხედავად, ერთიც არ მოიძებნება, სადაც არ იყოს მიცვალებულთათვის ლოცვები. ამასვე ამოწმებენ ეკლესიის მამები და მასწავლებლები.
ეკლესია ლოცულობს მიცვალებულებზეც და ცოცხლებზეც, იგი მათზე შუამდგომლობს არა საკუთარი, არამედ უფალი იესო ქრისტეს სახელით (ინ. 14,13-14) და მის მიერ ყველას გამოსახსნელად ჯვარზე გაღებული მსხვერპლის ძალით. ამ ცხოველი ლოცვებისა და საღვთო მოწყალების შემწეობით ჩვენს ამქვეყნიდან გასულ მოყვასში ჩათესილი „ახალი ცხოვრების“ თესლი, რომელმაც ამა სოფლად აღმოცენება ვერ მოასწრო, თანდათანობით ღვივდება და იზრდება, როგორც მზის ცხოველმყოფელ სხივებქვეშ და კეთილშეზავებულ ჰაერზე ვითარდება მიწაში თესლი კეთილი. მაგრამ შეუძლებელია, რაიმე აღმოცენდეს დამპალი თესლიდან, რომელმაც დაკარგა ზრდის სასიცოცხლო საწისი. ასეთ შემთხვევაში უკეთურ და მოუნანიებლად გარდაცვლილთათვის ლოცვას ძალა არ გააჩნია, ისინი ხომ საკუთარ თავში სულის დამავსებელნი არიან (I თეს. 5,19). ზუსტად ამგვარ ცოდვილებს ეხება მაცხოვრის სიტყვები მდიდარისა და ლაზარეს იგავიდან: ისინი ვერ დააღწევენ თავს ჯოჯოხეთის ყველაზე ბნელ ნაწილს და ვერ გადავლენ აბრაამის წიაღში (ლკ. 16,27). ჩვეულებრივ ასეთი პირები თავის შემდგომად არც ტოვებენ ღვთისადმი მათზე გულწრფელად მლოცველებს; მათ არც მეგობრები შეუძენიათ ზეცაში, წმიდანთა შორის, რომლებსაც შეეძლოთ დაგლახაკებისა და სიკვდილის შემდგომ მათი შეწყნარება „საუკუნეთა მათ საყოფელთა“ (ლკ. 16,9), ანუ მათზე ლოცვა.
რასაკვირველია, ამქვეყნად ჩვენთვის უცნობია, თუ რა ხვედრი ელის თითოეულს სიკვდილის შემდგომ. მაგრამ სიყვარულით ლოცვა ფუჭი არასოდეს იქნება. თუ ჩვენი მიცვალებული მოყვასნი ღირსნი შეიქნენ ზეციური სასუფევლისა, მაშინ მათდამი ლოცვებს ჩვენზე ლოცვითვე უპასუხებენ. თუკი ჩვენი ლოცვები უძლური იქნება მათ შეეწიოს, ყოველ შემთხვევაში, ისინი არც ჩვენ გვავნებენ რაიმეს. ფსალმუნთმგალობლის სიტყვებით: „ლოცვაჲ ჩემი წიაღადვე ჩემდა მოიქცეს“ (ფს. 34,13). მაცხოვარმა კი ბრძანა: „მშვიდობაჲ თქუენი თქუენდავე მოიქეცინ (მთ. 10,13). მაგრამ ისინი ჩვენთვისაც სასარგებლონი არიან. ღირსი იოანე დამასკელი შენიშნავს: „თუ ვინმეს სურს, სნეულს მირონი ან სხვა წმიდა ზეთი სცხოს, ამისთვის ჯერ მას უნდა აცხონ ანუ იგი თავად უნდა გახდეს ცხებული. მხოლოდ შემდეგ შეუძლია სცხოს სნეულს. ასეა ყველა, ვინც იღვწის მოყვასის გადასარჩენად: ჯერ თვითონ იღებს სარგებელს, შემდეგ კი მოყვასს მიართმევს. რამეთუ ღვთის მოციქულის სიტყვებით, ღმერთი არ არის უსამართლო, რათა დაივიწყოს საქმენი“.
ეკლესია ლოცულობს ყველაზე, ვინც რწმენით აღესრულა, და მათი ცოდვების მიტევებას ითხოვს. რადგან არავინ არის, ვინც არა სცოდა „ერთ დღესაც კი ამქვეყნად ცხოვრებისა“: „უკუეთუ ვთქუათ, ვითარმედ ცოდვაჲ არა გვაქუს, თავთა თჳსა ვაცთუნებთ და ჭეშმარიტებაჲ არა არს ჩუენ თანა“ (I ინ. 1,8). ამიტომ როგორი მართალიც არ უნდა იყოს ამა სოფლიდან განსასვლელად გამზადებული ადამიანი, ეკლესია მის აღსრულებას თან უფლისადმი ლოცვას აახლებს. „მოიხსენენით წინამძუარნი იგი თქუენნი, რომელნი გეტყოდეს თქუენ სიტყუათა მათ ღმრთისაჲთა და ჰხედევდით გამოსლვასა მას ცხორებისა მათისასა და ჰბაძევდით სარწმუნოებასა მათსა“ (ებრ. 13,7).
როცა მიცვალებულის სიმართლეს ადასტურებს ეკლესიის საერთო ხმა, ქრისტიანები ლოცულობენ მასზე, კეთილ, სასწავლო მაგალითად იღებენ და მისაბაძ ნიმუშად თვლიან მის ცხოვრებას.
ეკლესია განსაკუთრებით განადიდებს მიცვალებულებს, რომელთა წმიდანობა ყველას სჯეროდა და ეს თვალსაზრისი დადასტურდა ისეთი მოწმობებით, როგორებიცაა: მოწამეობა, კურნების ნიჭი, უშიშარი აღმსარებლობა თუ ეკლესიისადმი თავგანწირვით მსახურება. განსაკუთრებული ნიშანია მისი სიკვდილის შემდგომი სასწაულები, რითაც უფალი მიცვალებულის სიწმიდეს მისი ლოცვითი მოხსენიების დროს ადასტურებს. როგორ შეუძლია ეკლესიას არ განადიდოს ისინი, ვისაც თავად უფალი თავის „მეგობართ“ უწოდებს: „თქუენ მეგობარნი ჩემნი ხართ... ხოლო თქუენ გარქუ მეგობრად“ (ინ. 15,14-15); ვინც ღმერთმა ზეციურ სავანეებში მიიღო, რათა აღსრულებულიყო სიტყვები: „კუალად მოვიდე და წარმოგიყუანე თქუენ თავისა ჩემისა თანა, რაჲთა სადაცა მე ვიყო, მუნცა თქუენ იყვნეთ“ (ინ. 14,3). ასეთ შემთხვევაში ცოდვათა მისატევებელი და განსასვენებელი ლოცვები ადგილს უთმობენ მიცვალებულთან სულიერი ერთობის სხვა ფორმებს, ესენია:
ა. ქრისტეში მისი ღვაწლის განდიდება, რამეთუ „არცა აღანთიან სანთელი და დადგიან ქუეშე ჴჳმირსა, არამედ სასანთლესა ზედა, და ჰნათობნ იგი ყოველთა, რომელნი იყვნიან სახლსა შინა“ (მთ. 5,15);
ბ. მისდამი ლოცვითი თხოვნა, რათა შეგვეწიოს ზნეობრივ წინსვლაში, სულიერ გასაჭირსა თუ ცხოვრებისეული განსაცდელების გადალახვაში.
ნათქვამია: „ნეტარ არიან მკუდარნი იგი, რომელნი უფლისა მიერ მოკუდენ“ (გამოცხ. 14,13) და ჩვენც შევნატრით მათ.
ნათქვამია: „დიდებაჲ, რომელი მომეც მე, მივეც მათ, რაჲთა იყუნენ ერთ, ვითარცა ჩუენ ერთ ვართ“ (ინ. 17,22), და ჩვენც მივაგებთ ამ დიდებას მათ მაცხოვრის მცნების თანახმად.
მაცხოვარმა აგრეთვე ბრძანა: „რომელმან შეიწყნაროს წინასწარმეტყველი სახელად წინასწარმეტყველისა, სასყიდელი წინასწარმეტყველისაჲ მიიღოს; და რომელმან შეიწყნაროს მართალი სახელად მართლისა, სასყიდელი მართლისაჲ მიიღოს“ (მთ. 10,41); „რომელმან ყოს ნებაჲ მამისა ჩემისა ზეცათაჲსაჲ, იგი არს ძმაჲ და დაჲ, დედაჲ ჩემი“ (მთ. 12,50). ამიტომაც გვმართებს, მივიღოთ მართალი, როგორც მართალი: თუკი ის უფლისათვის ძმაა, მაშინ ჩვენთვისაც ასეთი უნდა გახდეს. წმიდანები ჩვენი სულიერი ძმები, დები, დედები და მამები არიან და მათდამი ჩვენი სიყვარული ლოცვითი ერთობით გამოიხატება.
იოანე მოციქული სწერდა ქრისტიანებს: „რომელი გეუსმა და ვიხილეთ, გითხრობთ თქუენ, რაჲთა თქუენცა ზიარებაჲ გაქუნდეს ჩუენ თანა და ზიარებაჲ ჩუენი მამისა თანა და ძისა მისისა თანა იესუ ქრისტესსა“ (I ინ. 1,3) და ეკლესიაში არ წყდება მოციქულებთან ერთობა, რამაც ათი არსებობის სხვა სავანეში, ზეცაში, გადაინაცვლა.
წმ. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში აღწერილია, თუ როგორ დგანან კრავის საყდრის სიახლოვეს წმიდანები და აღავლნენ ლოცვებს მიწიერ ეკლესიაზე: „და ვიხილე და მესმა, ვითარცა ჴმაჲ ანგელოზთა მრავალთაჲ გარემო საყდრისა და ცხოველთა და მღდელთაჲსა, და იყო რიცხჳ მათ ბევრნი ბევრთანი და ათასნი ათასთანი (ვინც უფალს ადიდებდა)“ (გამოცხ. 5,11).
წმიდანებთან ლოცვითი ერთობა აკავშირებს ამქვეყნად მცხოვრებ ქრისტიანებს ზეციურ ეკლესიასთან, რომლის შესახებაც ამბობს მოციქული: „მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისასა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა, და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა, და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ ასრულებულთაჲსა“ (ებრ. 12,22-28).
წმიდა წერილი წარმოგვიდგენს მრავალრიცხოვან მაგალითებს იმისა, რომ მართლებს ჯერ კიდევ ამქვეყნად ცხოვრების დროს შეეძლოთ ეხილათ და მოესმინათ ბევრი ისეთი რამ, რაც ჩვეულებრივ აღქმას არ ძალუძს. მათ ეს ნიჭები მას შემდეგ უფრო ექნებათ, რაც ხორცისაგან გათავისუფლდნენ და ზეცაში დამკვიდრდნენ. წმ. პეტრე მოციქულმა იხილა ანანიას გული (საქმ. 5,3); ელისესათვის გაცხადდა მსახურ გეხაზის უკანონო საქციელი (4 მეფ. 4) და, რაც უფრო საოცარია, მისთვის ცნობილი ხდებოდა ასურეთის სამეფო კარის ყველა საიდუმლო ზრახვა, რომელთა შესახებაც შემდეგ ისრაელელთა მეფეს აუწყებდა ხოლმე (4 მეფ. 6,12). ამქვეყნად მცხოვრები წმიდანები ზეციური სულით იყვნენ გამსჭვალულნი: ერთნი ანგელოზთა გუნდებს ხედავდნენ, მეორენი უფლის სახის ჭვრეტის ღირსნი ხდებოდნენ (ესაია, იეზკკიელი); სხვანი ატაცებულ იყვნენ მესამე ცამდე და ისმენდნენ საიდუმლო, გამოუთქმელ ხმებს (პავლე მოციქული). ზეცაში მყოფთ მით უფრო შეუძლიათ იცოდნენ ის, რაც ქვეყანაზე ხდება და ესმოდეთ მათდამი მღაღადებელთა ხმები, რამეთუ წმიდანები ზეცაში „სწორ ანგელოზთა არიან“ (ლკ. 20,36). უფლის იგავიდან მდიდარსა და ლაზარეზე ვიგებთ, რომ ზეცაში მყოფ აბრაამს შეეძლო ესმინა მდიდრის გოდება, რომელიც ჯოჯოხეთში ეწამებოდა, მიუხედავად მათი განმყოფი „დიდი უფსკრულისა“. აბრაამის სიტყვები: „ჰქონან მოსე და წინასწარმეტყველნი. მათი ისმინონ“ (ლკ. 16,29) ცხადად მიუთითებს, რომ მისთვის ცნობილია, რაც მისი გარდაცვალების შემდგომ მოხდა ებრაელი ხალხის ცხოვრებაში; მან იცის მოსე და მისი რჯული, წინასწარმეტყველები და მათი ნაწერები. ზეციურ მართალთა სულიერი ხედვა უეჭველად უფრო მძაფრია, ვიდრე მათ ამქვეყნად ცხოვრებისას ჰქონდათ: „რამეთუ ვხედავ აწ, ვითარცა სარკითა და სახითა, ხოლო მაშინ პირსა პირისპირ, აწ ვიცი მცირედ, ხოლო მერმე ვიცნა, ვითარცა შევემეცნე“ (I კორ. 13,12).
წმიდა ეკლესია ყოველთვის იცავდა წმიდანთა მოხმობის შესახებ სწავლებას და სრულად სწამდა, რომ ზეცაში ისინი არიან ღვთის წინაშე ჩვენი მეოხნი. ეს ძველ ლიტურგიებშიც არის ასახული: წმ. იაკობ მოციქულის ლიტურგიაში ნათქვამია: „განსაკუთრებით ვიხსენიებთ წმიდა და დიდებულ მარადისქალწულ, ნეტარ ღვთისმშობელს. მოიხსენე იგი, უფალო ღმერთო, და მისი წმიდა და წრფელი ლოცვით შეგვიწყალენ და შეგვინდვენ ჩვენ“; წმ. კირილე იერუსალიმელი იერუსალიმის ეკლესიის ლიტურგიის განმარტებისას შენიშნავს: ,,...შემდგომად ვიხსენიებთ (ანუ უსისხლო მსხვერპლშეწირვის შემდგომ) ადრე განსვენებულთ, პირველად პატრიარქებს, წინასწარმეტყველებს, მოციქულებს, მოწამეებს, რათა მათი ლოცვებითა და შუამდგომლობით შეიწყნაროს ღმერთმა ვედრება ჩვენი“.
IV საუკუნიდან იწყება ეკლესიის მამათა და მასწავლებელთა განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანი მოწმობები ეკლესიის მხრიდან წმიდანთა თაყვანისცემის შესახებ. მაგრამ უკვე II საუკუნის დასაწყისიდან არსებობს პირდაპირი დადასტურებანი: ძველ ქრისტიანულ ნაწერებში ჩანს რწმენა იმისა, რომ წმიდანები ზეცაში ლოცულობენ თავიანთ მიწიერ თანამოძმეებზე. წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის მოწამებრივი აღსასრულის მხილველნი (II ს.) მოგვითხრობენ: „სახლში თვალცრემლიანნი დავბრუნდით, ღამისთევის ლოცვა გვქონდა... შემდგომ ცოტა დავიძინეთ და ზოგმა ჩვენგანმა იხილა უეცრად აღმდგარი, რომელიც გვეხვეოდა. ჩვენთვის მლოცველი ნეტარი ეგნატე სხვებმაც იხილეს“. მსგავსი ჩანაწერები მოწამეთაგან ჩვენთვის ლოცვასა და შუამდგომლობაზე გვხვდება ქრისტიანთა დევნის ეპოქის დროინდელ სხვა მატიანეებშიც.
ღვთისადმი სხეულით თაყვანისცემა
ლოცვა არის გონებითა და გულით ამაღლება ღმერთისაკენ. მაგრამ სანამ ამა სოფლად ხორციელად ვცხოვრობთ, ბუნებრივია, ლოცვასაც ნაირგვარი გარეგნული ფორმით გამოვხატავთ. ეს არის მუხლმოდრეკა, ჯვრის გადასახვა, ხელების აპყრობა, საღვთისმსახურო ნივთების გამოყენება და საზოგადო ქრისტიანული ღვთისმსახურების თანმხლები ყველა გარეგნული ქმედება.
ღვთისადმი ქრისტიანული თაყვანისცემა, თავისი ამაღლებული შინაარსით, არის თაყვანისცემა „სულითა და ჭეშმარიტებითა“ (ინ. 4,23-24). ქრისტიანული ღვთისმსახურება შეუდარებლად აღემატება ძველი აღთქმისას, რომელიც, მართალია, თავად ღვთის ბრძანებით დადგინდა (გამ. 25,40), მაგრამ გვევლინებოდა მხოლოღ „სახედ და აჩრდილად ... ზეცისასა მას“ (ებრ. 8,5). იგი, როგორც „დაძუელებადი და დაბერებადი“, მახლობელი განხრწნისა (ებრ. 8,13), გაუქმდა უფალ იესო ქრისტეს წმიდა სისხლით ნაკურთხი ახალი აღთქმის ღვთისმსახურების დადგინებისთანავე. ახალი აღთქმის ღვთისმსახურებაში არ შედის დეკეულებისა და ვერძების გამუდმებით მსხვერპლშეწირვა; იგი არის დიდებისმეტყველების, სამადლობელისა და ხსოვნის ლოცვა, ქრისტეს სისხლისა და ხორცის უსისხლო შეწირვა და წმიდა საიდუმლოთა მადლის მიღება.
ქრისტიანულ ლოცვას თან ახლავს ნაირგვარი გარეგნული ქმედებანი. თავად უფალი იესო ქრისტე არ გაურბოდა გარეგნულ ქმედებებს ლოცვისა და საიდუმლოებების აღსრულებისას: იგი იდრეკდა მუხლს, პირქვე ემხობოდა ლოცვის დროს, ლოცავდა ხელებაპყრობილი; მანვე შეჰბერა და თავის მოწაფეებს უთხრა: „მშჳდობა თქუენ თანა“; განკურნების დროს იყენებდა გარეგნულ მოძრაობებს; იერუსალიმის ტაძარში მისულმა მას თავისი მამის სახლი უწოდა და დასძინა: „ტაძარი ჩემი ტაძრად ლოცვისა იწოდება“. ასევე იქცეოდნენ მოციქულებიც.
სულისა და ხორცის მჭიდრო კავშირისა და მათ ურთიერთქმედებათა გამო სულიერ თაყვანისცემას უცვალებელად თან ახლავს სხეულებრივიც. „არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისა არიან, რომელ-ეგე გაქუს ღმრთისაგან და არა ხართ თჳსთა თავთანი? რამეთუ სასყიდლით სყიდულ ხართ, ადიდეთ უკუე ღმერთი ხორცთა მაგით თქუენითა, რომელი იგი არს ღმრთისა“ (I კორ. 6,19-20).
ქრისტიანი მოწოდებულია, თავისი ყოველი მისწრაფება წარმართოს უფლის განსადიდებლად, სულითაც და სხეულითაც პატივი მიაგოს მას. „გინა თუ სჭამდეთ, გინა თუ ჰსუმიდეთ, გინა თუ რასაცა იქმოდით, ყოველსავე სადიდებელად ღმრთისა იქმოდეთ“ (I კორ. 10,31). ლოცვით გვმართებს არა მარტო საკუთარი თავის განწმედა, არამედ იმისაც, რითაც ვსარგებლობთ: „რამეთუ ყოველი დაბადებული ღმრთისაჲ კეთილ არს და არარაჲ არს განსაგდებელ, მადლობით მიღებული, რამეთუ განიწმიდების სიტყჳთა ღმრთისაჲთა და ლოცვითა“ (I ტიმ. 4,4-5). თითოეული ქრისტიანი შეგნებულად უნდა ისწრაფოდეს, რომ თავისი ცხოვრებით, ფიქრებითა და ქმედებებით აღასრულოს წმიდა ფსალმუნთმგალობლის მოწოდება: „ყოველი სული აქებდით უფალსა!“ (ფს. 150,6)... და ეს მთელი სისავსით არის განხორციელებული ქრისტიანულ ღვთისმსახურებაში.
ღვთისადმი თაყვანისცემისა და წმიდანთა პატივისგების ერთ-ერთი გარეგნული ფორმაა წმიდა გამოსახულებათა გამოყენება და მათდამი თაყვანისცემა.
იმ ტალანტებს შორის, რაც ადამიანს ებოძა და მას სხვა ქმნილებათაგან განასხვავებს, არის მხატვრობის, ანუ ხაზებითა და ფერებით გამოსახვის ნიჭი. იგი კეთილშობილი, მაღალი, ღირსეული ნიჭია ღმერთის განსადიდებლად. ჩვენ კი გვმართებს, ყველა შესაძლო სუფთა და მაღალი საშუალებებით განვადიდოთ უფალი, ფსალმუნთმგალთბლის მოწოდების თანახმად: „ადიდებს სული ჩემი უფალსა და ყოველი გონებაჲ ჩემი სახელსა წმიდასა მისსა“ (ფს. 102,1); აქ „ყოველი გონებაჲ ჩემი“ ნიშნავს - სულის სრულ შესაძლებლობებს. და მართლაც, მხატვრის ნიჭიერება ღვთის საჩუქარია. ოდესღაც, მოსეს დროს, „უწოდა ღმერთმან სახელით ბესელიელს ურისსა, ძისწულსა ურისსა, ტომისაგან იუდასსა. და აღავსო იგი სულითა საღმრთოჲთა სიბრძნითა და გულისხმისყოფითა და მეცნიერებითა ყოვლითა. ყოველსავე ზედა ხუროთმოძუღვრებად საქმედ ოქროჲსა და ვერცხლისა, და რვალსა და ანთრაკსა მას. ხუროვნებად საქმედ ძელსა მას და ყოველსა საქმესა სიბრძნისასა და განზრახვისა და გულისხმისყოფად და საქმედ ქსოვასა და ჭრელსა ქსოვად მეწამულსა მას და ზეზსა ხუროთმოძუღვრებისა“ (გამოსლვ. 35,30-35). მოსეს კარვისა და შემდგომ სოლომონის ტაძრისათვის ხელოვანთა ხელით ოსტატურად გაკეთებული ყველა ნივთი იყო წმიდა. ამასთანავე ერთნი წმიდა მორთულობას წარმოადგენდნენ, მეორენი, განსაკუთრებით პატივმისაგებნი და გამორჩეულნი ასახავდნენ ღვთის დიდებას. ასეთი იყო „აღთქმის კიდობანი“, რომელთან განსაკუთრებული კეთილკრძალულობის გარეშე შეხებას შეიძლებოდა მოეკლა ადამიანი (2 მეფ. 6,7). მაგალითად, დავითის მეფობის დროს კიდობნის გადატანისას ოზია სიკვდილმა მოცელა იმიტომ, რომ ხელი მოჰკიდა კიდობანს; ასეთები იყვნენ კარავში კიდობანზე დადგმული „ქერუბიმნი დიდებისანი“, რომეშორისაც კეთილ-ინება ღმერთმა გამოცხადებოდა მოსეს და თავისი ბრძანებები მიეცა: „გეცნობო მე შენ მუნით და გეტყოდი შენ ზედა კერძოჲთ სალხინებლისათ საშუალ ორთა ქერობინთასა, რომელნი არიან კიდობანსა ზედა წამებისასა ყოველთა მათებრ, რაოდენნიცა გამცენ შენ ძეთა მიმართ ისრაელისათა“ (გამოსვლ. 25,22); ეს იყო „ხილული ხატი უხილავი ღმერთისა“1.
ძველი აღთქმის ტაძრის კედლებსა თუ კრეტსაბმელზე არსებულ მრავალრიცხოვან გამოსახულებათაგან ერთიც არ ყოფილა მიცვალებული მართალი, როგორც ეს ქრისტიანულ ეკლესიაშია მიღებული. ეს იმიტომ, რომ თვითონ ისინი ჯერ კიდევ ელოდნენ თავიანთ გამოხსნასა და წყვიადიდან გათავისუფლებას, რაც იესო ქრისტეს ჯოჯოხეთში ჩასვლითა და მისი აღდგომით აღსრულდა. მოციქულის აზრით, ისინი „თჳნიერ ჩვენსა სრულ იქმნენ“ (ებრ. 11,40), ანუ როგორც წმიდანები, განდიდდნენ ახალ აღთქმაში.
წმიდა წერილი მკაცრად კრძალავს კერპებისა და ბომონების აგებასა და მათდამი თაყვანისცემას, მაგრამ ეს აკრძალვა არ ეხება ქრისტიანულ ხატებს. კერპი არის ცრუ ღმერთების გამოსახულება და მათდამი თაყვანისცემა იქნებოდა ეშმაკებისადმი ან არარსებული, წარმოსახვითი არსებებისადმი (არსობრივად კი ისეთი უსულო საგნებისადმი, როგორიცაა ხე, ოქრო თუ ქვა) მსახურება. მაგრამ წმიდა წერილი მკაცრად მიუთითებს „გამორჩევად შორის წმიდათა და შეგინებულთა და შორის არაწმიდათა და ღირსთა“ (ლევ. 10,10). ვისაც არ ძალუძს, განასხვაოს წმიდა გამოსახულება კერპებისაგან, გმობს და შეურაცხყოფს ხატებს, იგი მკრეხელია და სასჯელს იმსახურებს. წმიდა წერილი გვაფრთხილებს: „რომელი-ეგე ასწავებ მოყუასსა, თავსა თჳსსა არა ასწავებ?!... რომელსა გძაგნ კერპნი, საკურთხეველსა სძარცუავ?“ (რომ. 2,21-22).
არქეოლოგიური აღმოჩენები გვიჩვენებენ, რომ ეკლესიის ადრექრისტიანულ ხანაში კატაკომბებსა და ლოცვითი შეკრებების სხვა ადგილებში, მოგვიანებით კი ქრისტიანულ ტაძრებში, არსებობდნენ წმიდა გამოსახულებანი. თუ ზოგჯერ ქრისტიანი მწერლები გამოდიოდნენ ქანდაკებათა და მათი მსგავსი გამოსახულებების კეთების წინააღმდეგ, მათ მხედველობაში ჰქონდათ წარმართული თაყვანისცემა კერპებისა (ელვირის კრება ესპანეთში, 305 წელს). ზოგ შემთხვევაში ასეთი გამონათქვამები და აკრძალვები გამოწვეული იყო იმდროინდელ განსაკუთრებულ გარემოებათა გამო (მაგ., იქმნებოდა აუცილებლობა დაემალათ თავიანთი სიწმიდენი მდევნელ წარმართთა და არაქრისტიანი მოსახლეობის მტრულად განწყობილი ნაწილისაგან).
ბუნვბრივია, ქრისტიანობის ისტორიის საწყის პერიოდში საჭირო იყო, ადამიანები მანამდე ჩამოეშორებინათ წარმართული კერპთაყვანისმცემლობისაგან, სანამ ცხოვრებაში გაატარებდნენ ღმერთისა და მისი წმიდანების პატივისცემის იდეის სისავსის ამსახავ ფორმებს, რომელთა შორისაც არის წმიდა გამოსახულებათა განდიდება ფერწერის საშუალებით.
VII მსოფლიო კრებამ წმიდა ხატების თაყვანისცემის დოგმატი ასე გამოხატა: „... სრული გულმოდგინებითა და წინდახედულებით განვსაზღვრავთ, რომ წმიდა და პატიოსანი ხატები უნდა თაყვანის-იცემებოდეს პატიოსანი და ცხოველმყოფელი ჯვარის გამოსახულების მსგავსად... რამდენადაც უფრო ხშირად ხდებიან ხატებზე გამოსახული უფალი იესო ქრისტე, ღვთისმშობელი, ანგელოზები და წმიდანები ჩვენი ჭვრეტის საგანი, იმდენად მათი შემყურენი აღიძრვებიან, მოიგონონ მათი პირველსახეები და უფრო მეტი სიყვარული ჰქონდეთ მათდამი, პატივი მიაგონ ამბორითა და მოკრძალებული თაყვანისცემით (ბერძნ. τιμητικη πρόσκυνησις). არა იმ ჭეშმარიტი (ჩვენი სარწმუნოებიდან გამომდინარე) ღვთისადმი თაყვანისცემით, რომელიც ერთიან საღვთო ბუნებას (ბერპნ. λατρεια) შეჰფერის, არამედ პატივის მიგებით... საკმევლითა და სანთლების ანთებით... რადგან ხატისადმი მიგებული პატივი გადადის პირველსახეზე“.
ღმრთივსათნო ადამიანთა ზეცად მყოფი სულების თაყვანისცემასთან ერთად ეკლესია პატივს მიაგებს დედამიწაზე დარჩენილ მათს ნაწილებსა და სხეულს.
ძველ აღთქმაში არ არსებობდა მართალთა სხეულების თაყვანისცემა, რადგან თვითონ ისინი კიდევ ელოდნენ ჯოჯოხეთიდან დახსნას. თვით ხორცი მაშინ უწმიდურად ითვლებოდა.
ახალ აღთქმაში მაცხოვრის განკაცვბით ამაღლდა ადამიანის ცნება ქრისტეში; და გარდა ამისა, სხეული სულიწმიდის სამკვიდრებლად იქნა მიჩნეული. თავად უფალი, სიტყვა ღვთისა, განხორციელდა და შეიმოსა კაცობრივი სხეულით. ქრისტიანები მოწოდებულნი არიან, რათა წმიდა ნათლისღებითა და ქრისტეს ყოვლადწმიდა ხორცთან და სისხლთან ზიარებით განწმედილი მათი სულები და ასევე სხეულები სულიწმიდის ჭეშმარიტ ტაძრებად აქციონ: „არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისანი არიან“ (I კორ. 6,19). ამიტომ შეეფერება განსაკუთრებული პატივი და თაყვანისცემა იმ ქრისტიანთა სხეულებს, რომლებიც მართალი ცხოვრების ან მოწამეობრივი სიკვდილის ღვაწლით გახდნენ წმიდანები.
წმიდა გადმოცემის თანახმად, ეკლესია ყველა დროში მიაგებდა პატივს წმიდა ნაწილებს. ამისთვის იგი:
ა. როგორც ჯერ კიდევ II საუკუნის გადმოცემიდან და შემდგომი დროის მოწმობებიდან ცნობილია, კეთილკრძალულებით აგროვებდა და ინახავდა ღვთივსათნო ადამიანების ნაწილებს;
ბ. წმიდა ნაწილები საზეიმოდ ამოჰყავდა და გადაჰქონდა;
გ. მათზე აგებდა ტაძრებსა და საკურთხევლებს;
დ. ადგენდა მათი აღმოყვანებისა და გადასვენების ხსენების დღეებს;
ე. აწესებდა წმიდა საფლავების მომლოცველობასა და განაშვენებდა მათ;
ვ. ეკლესიის მუდმივი განაწესის თანახმად, საკურთხევლის საძირკველში ატანდნენ წმიდა მოწამეთა ნაწილებს და მათ აკერებდნენ წმიდა ოდიკებში (ანტიმინსიონი), რომლებზედაც ლიტურგია აღესრულება.
ეს სრულიად ბუნებრივი თაყვანისცემა ღმრთივსათნო ადამიანთა წმიდა ნაწილებისა და ნეშტებისა ემყარება უფლის კეთილ ნებას - მან განადიდა ისინი ურიცხვი სასწაულებითა და ნიშნებით, რასაც ადასტურებს ეკლესიის მთელი ისტორია.
ჯერ კიდევ ძველი აღთქმიდან ჩანს, რომ მიცვალებულ მართალთა სხეულებს ჰქონდათ სიწმინდის ნიშნები, თუმცა მაშინ წმიდანებს არ სცემდნენ განსაკუთრებულ თაყვანს და არც სიკვდილის შემდგომ განადიდებდნენ. მაგალითად: სამარეში ჩაგდებულ გარდაცვლილის სხეული ელისე წინასწარმეტყველის ძვლებთან შეხებისთანავე გაცოცხლდა და წამოდგა (4 მეფ. 13,21). წმ. ილია წინასწარმეტყველის სხეული ცოცხლად იქნა ატაცებული ზეცაში; მის მიერ ელისესადმი დატოვებული ხალენის შეხებით განიპო იორდანეს წყლები, როცა ეს უკანასკნელი მდინარეზე გადადიოდა.
„საქმენი მოციქულთას“ წიგნში ვკითხულობთ: „უძლურთაცა ზედა მიაქუნდა ოფლისა მისისაგან (პავლე მოციქულის სხეულისგან) ვარშამაგებითა და ოლარებითა, და განეყენებოდა მათ სენი იგი და სულები არა-წმიდაჲ განვიდოდა“ (საქმ. 19,12). ეკლესიის წმიდა მამები და მასწავლებლები მოგვითხრობენ იმ სასწაულებზე, რომლებსაც წმიდანთა ნაწილები ახდენდნენ და არცთუ იშვიათად ნაამბობის ჭეშმარიტების მოწმეებად თავიანთი თანამედროვენი მოჰყავდათ. მაგ., წმ. პროტასისა და წმ. გერვასის ნაწილების აღმოყვანებასთან დაკავშირებით წარმოთქმულ სიტყვაში წმ. ამბროსი მედიოლანელი ამბობს: „თქვენ იცანით და თავადაც ნახეთ დემონისგან გათავისუფლებული მრავალი ადამიანი. კიდევ უფრო მეტია ისინი, ვინც წმიდანთა სამოსთან მარტოოდენ ხელის შეხებით მაშინვე განიკურნა უძლურებისაგან. ძველი დროის სასწაულები მაშინ განახლდა, როცა უფალ იესო ქრისტეს მოსვლით გადმოიღვარა ქვეყანაზე მადლის სიუხვე. თქვენ ხედავთ მრავალს, განკურნებულს წმიდანთა ჩრდილებითაც კი. რამდენი თავშალი გადაეცემა ხელიდან ხელში! რამდენი სამოსი დაადეს უწმიდეს ნაწილებს და ერთი შეხებით შეიძინეს მათ კურნების უნარი. რამდენჯერ გამოითხოვენ მორწმუნეები ურთიერთისგან ამ სამოსს! ყველა ცდილობს, ოდნავ მაინც მიეკაროს მას და ვინც შეეხება, განიკურნება“. მსგავსი მოწმობების წაკითხვა შეიძლება წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველთან, ღირს ეფრემ ასურთან, წმ. იოანე ოქროპირთან, ნეტარ ავგუსტინესთან და სხვა.
უკვე II საუკუნის დასაწყისიდან არსებობს ცნობები ქრისტიანთაგან წმიდანთა ნაწილების თაყვანისცემის შესახებ. მაგ., ანტიოქიის ეპისკოპოს წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის მოწამებრივი აღსასრულის აღმწერი, ყოველივე ამის მოწმე გვაუწყებს: „მისი სხეულის ნარჩენებიდან (იგი ცირკში დააგლეჯინეს მხეცებს) მხოლოდ ყველაზე მყარი ნაწილები გადაასვენეს ანტიოქიაში და შეინახეს ტილოში, როგორც ეკლესიისთვის დატოვებული შეუფასებელი საგანძური, რომელიც მოწამეში დავანებული მადლის მატარებელია“. შემდგომში წმ. იოანე ოქროპირი ადასტურებდა, რომ მაშინდელი ქალაქების მცხოვრებნი, დაწყებული რომიდან, მემკვიდრეობით იღებდნენ და თავიანთი მხრებით ატარებდნენ ამ ნაწილებს: „აქ, ამ ქალაქამდე (ანტიოქია) აქებდნენ გვირგვინოსან გამარჯვებულსა და ადიდებდნენ მოღვაწეს“. ასევე სმირნის ეპისკოპოსის, წმ. პოლიკარპეს მოწამებრივი აღსასრულისა და ვიცე-კონსულის ბრძანებით მისი სხეულის დაწვის შემდგომ ქრისტიანებმა „შეაგროვეს წმ. პოლიკარპეს ძვლები, როგორც პატიოსან ქვებზე ძვირფასი და ოქროზე უწმიდესი საუნჯე და და დაასვენეს ისინი... მისი მოწამეობაში დაბადების დღის ზეიმით აღსანიშნავად და მომავალ ქრისტიანთა დასამოძღვრად და განსამტკიცებლად“.
ჩვენ გვმართებს ქედის მოხრა წმიდანთა წმიდა ცხოვრებისა და მათი მოწამებრივი სიკვდილის წინაშე, ამიტომ თაყვანს ვცემთ წმიდანთა ნაწილებს (ბერძნ: τα λειφανα ნარჩენი, ლათ. reliquiae - ვტოვებ) დამოუკიდებლად მათი უხრწნელობისა. ეს მით უფრო ჯეროვანია, როდესაც წმიდანებისადმი ლოცვითი მიმართვის შემდგომ აშკარა სა დამაჯერებლად გამოვლინდება კურნების ნიშნები. საეკლესიო კრებებმა არაერთგზის აკრძალეს მიცვალებულთა წმიდანებად მიჩნევა მარტოოდენ მათი სხეულების უხრწნელობის ნიშნით (მაგ., მოსკოვის კრება 1667 წ). თუმცა მართალთა სხეულების უხრწნელობა, რასაკვირველია მიცვალებულის სიწმიდის ერთ-ერთ ღვთიურ ნიშნად ითვლება.
აქვე შევნიშნავთ, რომ სლავური სიტყვა. „мощи“ მარტო წმიდანთა სხეულებს არ აღნიშნავს. საეკლესიო სლავურ ენაზე ამ სიტყვით საერთოდ მიცვალებულთა სხეული აღინიშნება. მაგ., დაკრძალვის თანმიმდევრობის შესახებ „კურთხევანში“ ვკითხულობთ: „აღვიღებთ მიცვალებულის სხეულს, მივდივართ ტაძარში... შემდგომ სხეულს დავასვენებთ კარიბჭესთან... აღვიღებთ სხეულსა და მივასვენებთ სამარესთან“ და ა.შ. ძველი სლავური სიტყვა „мощи“ (მისი ფესვია „мог“), ჩანს, ენათესავება სიტყვას „могила“. წმიდა ნაწილების თაყვანისცემისას ჩვენ გვწამა არა მათი „мощь“ თუ „могущество“ და არც თავად წმიდანთა ნაწილების თავისთავადი ძალისა, არამედ წმიდანთა მეოხებისა. მათი წმიდა ნაწილების ხილვა ჩვენს გულებში აღძრავს გრძნობას იმ ღმრთივსათნო ადამიანების სიახლოვისა, რომელთაც ოდესღაც ეს სხეულები ეკუთვნოდათ.
ეკლესიის დოგმატური სწავლება უმჭიდროესად უკავშირდება და სწორ მიმართულებას აძლევს ქრისტიანული ცხოვრების მთელს ზნეობრივ წყობას. დოგმატური ჭეშმარიტებებიდან ნებისმიერ გადახვევას ქრისტიანის ზნეობრივი მოვალეობის არასწორად გაგებამდე მივყავართ. რწმენა „რწმენით ცხოვრებას“ ითხოვს.
მაცხოვარმა ადამიანებს მათი ზნეობრივი ვალი რჯულის ორი მცნებით განუსაზღვრა: „შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა, ყოვლითა სულითა შენითა სა ყოვლითა გონებითა შენითა“ და შეიყვარო მოყვასი შენი „ვითარცა თავი თჳსი“ (მთ. 22,37-39). ამასთან უფალი ასწავლიდა, რომ ამ მცნებათა ჯეროვნად შესრულება შეუძლებელია საკუთარი თავის ამა თუ იმ ხარისხით უარყოფისა და მსხვერპლის გაღების გარეშე. მათი აღსრულება ღვაწლს ითხოვს.
სად იპოვოს მორწმუნემ საამისო ძალა? იგი მას მიიღებს ქრისტესთან ერთობითა და მისდამი სიყვარულით, რაც ადამიანს აღძრავს, შეუდგეს მაცხოვარს. ამ ღვაწლს ქრისტემ უწოდა „უღელი ჩემი“: „აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა... რამეთუ უღელი ჩემი ტკბილ არს და ტვირთი ჩემი სუბუქ არს“ (მთ. 11,29-30); უფალი მას აგრეთვე უწოდებს „ჯვარს“, თავის ჯვარცმამდე დიდი ხნით ადრე ქრისტე ასწავლიდა: „რომელსა ჰნებავს შემოდგომად ჩემდა, უვარ-ყავნ თავი თჳსი და აღიღენ ჯუარი თვსი და შემომიდეგინ მე“ (მთ. 16,24).
„რომელმან არა აღიღოს ჯუარი თვსი და შემომიდგეს მე, იგი არა ჩემდა ღირს არს“ (მთ. 10,38).
მართლმადიდებელი ქრისტიანის გზა - ეს არის გზა ჯვარისა და ღვაწლისა. სხვა სიტყვებით, ეს არის დათმენის გზა, ქრისტეს სახელით მწუხარებათა, დევნისა და მძლავრობის გაძლების, მტერთაგან საფრთხისა და მუქარის ატანის, ქრისტესთვის ამქვეყნიურ სიკეთეთა უგულვებელყოფისა და საკუთარ ვნებებსა და გულისთქმებთან ბრძოლისა.
ქრისტეს შედგომის ასეთი გზა განვლეს მოციქულებმა. პავლე მოციქული წერს: „ქრისტეს-თანა ჯუარცმულ ვარ... ჩემდა ნუ იყოფინ სიქადულ, გარნა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა, რომლისათვს სოფელი ჩემდამო ჯუარ-ცუმულ არს და მე სოფლისა“ (გალ. 2,19; 6,14). ისინი შეუდგნენ ქრისტეს გზას და თავიანთი ღვაწლი მოწამებრივი სიკვდილით დაასრულეს.
ყოველი მორწმუნე მოწოდებულია, შეძლებისდაგვარად აღასრულოს ღვაწლი: „ხოლო ქრისტესთა მათ ჴორცნი თჳსნი ჯუარს-აცუნეს ვნებითურთ და გულის თქუმით“ (გალ. 5,24). ზნეობრივ ცხოვრებაში შინაგან ბრძოლასა და თავშეკავებას ვერ გაექცევი. „რამეთუ მრავალნი ვინმე ვლენან, რომელთათვს მრავალგზის გეტყოდე თქუენ, ხოლო აწ ტირილით გითხრობ თქუენ მტერთა მათთჳს ქრისტეს ჯუარისათა... რომელთა ღმერთ მუცელი არს და დიდებაი - სირცხვილსა შინა მათსა, რომელნი ქუეყანისასა ზრახავნ“ (ფილიპ. 3,18-19).
ეკლესიის მთელი ისტორია ღვაწლზე შენდებოღა: თავდაპირველაღ იყო პირველ ქრისტიან მოწამეთა ტანჯვა, ეკლესიის სვეტების - მღვდელმთავრების თავგანიწრული შრომა; შემდგომ პიროვნული ასკეტური მოსაგრეობა, მეუდაბნოეთა და სხვა მოღვაწეთა სულიერი მიღწევები ხორცთან ბრძოლაში. ეს „მართალნი“ თუ „მიწიერი ანგელოზები და ზეციური ადამიანები“ ამქვეყნად ცხოვრობდნენ, მაგრამ მისგან არ წაბილწულან. ქრისტიანობას დღევანდლამდე ამშვენებენ ქრისტეს რწმენისათვის წამებულნი და მისი აღმსარებელნი. და წმიდა ეკლესიაც სახარებიდან და მთელი წმიდა წერილიდან აღებული დარიგებებითა და მაგალითებით, წმიდანთა ცხოვრებებით, საეკლესიო ტიპიკონით, მღვიძარებით, მარხვითა და სინანულისაკენ მოწოდებით განაცხოველებს მორწმუნეებში თავშეკავებისა და სულიერი განწმენდის მოვალეობის გრძნობას.
ასეთია არა მარტო ქრისტიანის, არამედ მთელი კათოლიკე ეკლესიის ხვედრი: „იყოს დევნული ქრისტეს ჯვარისათვის“. როგორც ეს მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისშია წარმოდგენილი. ეკლესია თავისი ისტორიის მანძილზე უსასრულოდ უძლებდა ძლიერ განსაცდელს, დევნასა და საუკეთესო მსახურთა მოწამებრივ სიკვდილს - ამას ერთმა თანამედროვე მღვდელმსახურმა და საეკლესიო მწერალმა „ღვთის მოსავალი“ დაარქვა. თვით აშკარა კეთილდღეობის პერიოდებშიც კი ეკლესია იტანდა და იტანს მისი შინაგანი მტრებისაგან წამოსულ ხრიკებს და მისი წევრების, კერძოდ მსახურებად დანიშნული ადამიანების, უღირსი ცხოვრების წესით გამოწვეულ განსაცდელებს.
ჯვრის დოგმატი ასე განისაზღვრება:
ჯვარი გზაა ქრისტიანისა და ეკლესიისა. ამასთან იგი ეკლესიის ძალაც არის. ქრისტიანი ფიქრებით ჭვრეტს „სარწმუნოებისა ჩუენისა წინამძღვარსა და სრულებისა მოქმედსა იესუს“- (ებრ. 12,2) და მას სულიერ ძალას აძლევს იმის შეგნება, რომ უფლის სიკვდილს მოჰყვა აღდგომა და ჯვრით „დაიძლია ქუეყანა“; რომ უფალთან „თანა-დაფლვა“მასთან ერთად მეფობასაც ნიშნავს: „გამოჩინებასაცა დიდებისა მისისასა გიხაროდენ და მხიარულ იყვენით“ (I პეტ. 4,13).
დაბოლოს, ჯვარი ეკლესიის ნიშანია იმ დღიდან, როცა მაცხოვარმა თავისი მხრებით ატარა იგი გოლგოთისკენ, სადაც იგი მასზე გააკრეს; მას შემდეგ ჯვარი ქრისტიანობის, ეკლესიის, თითოეული მორწმუნე ქრისტიანის ხილული ნიშანი და სასწაული გახდა.
ყველას ვინც „ფართო ქრისტიანობას“ ეკუთვნის, ასე არ ესმის სახარება. ზოგი მრავალრიცხოვანი ქრისტიანული საზოგადება უარყოფს ჯვარს, როგორც ხილულ ნიშანს და თვლის, რომ იგი იყო და დარჩა დამცირების იარაღად. ჯერ კიდევ პავლე მოციქული აფრთხილებდა, არ მიეღოთ „საცთური იგი ჯუარისაჲ“ (გალ. 5,11), რათა „არა ცალიერ იყოს ჯუარი იგი ქრისტესი. რამეთუ სიტყუაჲ იგი ჯუარისაჲ წარწყმედულთა მათთჳს სიცოფე არს, ხოლო ჩუენ ცხორებულთა ამათთჳს ძალ ღმრთისა არს“ (I კორ. 1,17-18). მოციქული არწმუნებდა, არ ეთაკილათ ჯვარი, როგორც დამცირების ნიშანი: „განვიდეთ მისა გარეშე ბანაკსა და ყუედრება იგი მისი (უფლისა) მოვიღოთ“ (ებრ. 13,13) - არიგებდა იგი. რამეთუ ჯვარზე დამცირებას დიდებით აღდგომა მოჰყვა. ჯვარი კი ცხონების იარაღად და დიდებისაკენ სავალ გზად მოგვევლინა.
ქრისტიანს მარად თვალწინ უდგას ჯვრის ხატება; იგი პირჯვრის გამოსახვით თავისთავს შეახსენებს, რომ ჯერ ერთი, მოწოდებულია შეუდგეს ქრისტეს კვალს, ქრისტეს სახელით გაუძლოს თავისი რწმენის გამო მოვლენილ განსაცდელსა და გაჭირვებას; მეორე, ქრისტეს ჯვრის ძალით იგი საკუთარ თავსა და ამქვეყნად არსებულ ბოროტებასთან საბრძოლველად ძლიერდება; და მესამე, ქრისტიანი აღიარებს, რომ მოელის ქრისტეს დიდებით გამოჩენას, უფლის მეორედ მოსვლას, რომელსაც, თავად მაცხოვრის სიტყვების თანახმად, წინ გაუსწრებს ზეცაზე ძე კაცისას ნიშნის გამოჩენა (მთ. 24,30). ეს სასწაული, ეკლესიის მამების ერთსულოვანი აზრით, ცაზე ჯვრის დიდებული გამოსახვა იქნება.
ჩვენს მიერ გადასახული პირჯვარი თუ ხელის მოძრაობით ჯვრის ნიშნის გამოსახვა არის ჩვენი სარწმუნოების უსიტყვო და იმავდროულად ხმამაღალი, დიადი აღიარება.
მაშასადამე, ჯვართან არის დაკავშირებული ჩვენი გამოსყიდვის მთელი სიდიადე. იგი შეგვახსენებს, რომ ქრისტიანისათვის აუცილებელია პირადი ღვაწლი. ჯვარი არის მთელი სახარებისეული ისტორიის, ყველა დროის მოწამებრივი და აღმსარებლობითი ქრისტიანობის განხორციელება.
ეკლესია ღრმად აცნობიერებს ჯვართან დაკავშირებულ ნააზრევთა სიმდიდრეს და უგალობს მის ძალას: „უძლეველო და მიუწვდომელო, და საღვთო ძალო პატიოსნისა და ცხოველმყოფელისა ჯვარისაო, ნუ განგვეშორები ჩვენ ცოდვილთ“.