შემოგთავაზებ ზოგად წესს იმის შესახებ, თუ როგორ გამოვიყენოთ გარეგანი გრძნობები,რათა მათგან მიღებულმა შთაბეჭდილებებმა სულიერად და ზნეობრივად არ განგვძარცვოს. ყურად იღე!
ა) ძმაო ჩემო, მტკიცედ გეპყრას ხელთ სწრაფი და ბოროტი მძარცველები - შენი თვალები - და არაფრით დართო ნება, ცნობისმოყვარედ უმზირონ ქალის სახეს, იმის მიუხედავად, ლამაზია თუ არა; არც მამაკაცებს, განსაკუთრებით, ახალგაზრდებსა და უწვერულებს. არ მისცე საშუალება, უმზირონ შიშველ სხეულს, არა მარტო სხვისას, საკუთარსაც. ამგვარი ცნობისმოყვარეობისა და ვნებიანი მზერისგან, შესაძლოა, გულში სიტკბოების მომგვრელი სიძვის ნდომა გაჩნდეს, არა უბიწო, როგორც ამბობს უფალი: ყველამ, ვინც ნდომით შეხედა ქალს, უკვე იმრუშა მასთან საკუთარ გულში (მათ. 5,28). ბრძენსაც უთქვამს: „ცქერისგან იბადება გულისთქმა“. ამიტომ სოლომონ ბრძენიც გვაფრთხილებს თვალთა დატყვევებისა და მაცდური სილამაზით დაკოდვის საშიშროების შესახებ: გული ნუ მიგივა მის სილამაზზე, არ გამოგიჭიროს თავისი წამწამებით (იგავ. 6,25). აი, თავისუფლად მზერის დამღუპველი შედეგებიც: ღვთის ძენი, სიფეასა და ენოსის შთამომავლები კაენის ქალიშვილებით მოიხიბლნენ; სიქემმა, ემორის ვაჟმა, იაკობის ქალიშვილის დინას ნახვის შემდეგ მასთან შესცოდა; სამსონი დალიდას სილამაზემ დაატყვევა (მსაჯ.16); დავითი ბერსაბეს დანახვამ აცდუნა (2 მეფ. 11); ორ მოხუც მსაჯულს გონება დააკარგვინა სუსანას სილამაზემ (დან. 13).
ერიდე გემრიელი სასმელ-საჭმელის დანახვასაც. გაიხსენე ჩვენი წინაპარი ევა, რომელმაც სამოთხეში აკრძალური ხის ნაყოფი იხილა, მონდომა, მოწყვიტა, იგემა და საკუთარი თავიცა და მთელი მოდგმაც სიკვდილს დაუმონა. ნდომით ნუ უმზერ ლამაზ ტანისამოსს, ნურც ოქრო-ვერცხლს, ნურც ერისკაცთა ბრწყნივალე მორთულობას, რათა შენი თვალებით სულში დიდებისმოყვარების ვნება არ შემოვიდეს. მათგან განთავისუფლებას ასე შესთხოვს უფალს დავით წინასწარმეტყველი: მოაქციენ თუალნი ჩემნი, რაითა არა იხილონ ამაოებაი (ფს.118,37). საერთოდ კი ერიდე ცეკვებს, დღესასწაულებს, ქეიფებს, კამათს, ჩხუბს, უქმადმეტყველებას და სხვა შეუფერებელ და ბილწ საქმეთ, რაც უყვარს უგუნურ სოფელს და რასაც კრძალავას საღვთო სჯული. გაექეცი და თვალი მოარიდე ყოველივე ამას, რათა გული ვნებებით, ხოლო წარმოსახვა ბილწი სახეებით არ აგევსოს; რათა მათ შენს წინააღმდეგ არ აღძრან მღელვარება და ბრძოლა, რაც ჩაახშობს იმ ღვაწლის უწყვეტობას, რომლითაც ვნებებს უნდა შეეწინააღმდეგო. შეიყვარე ეკლესიაში სიარული და უმზირე წმიდა ხატებს, წმიდა წიგნებს, საძვალეებს, სასაფლაოებს და სხვა სიწმიდეთ, რაც სულისთვის მაცხოვნებელია.
ბ) მოგიწევს ფხიზლად დაიცვა სმენაც.
1. ნუ მოისმენ ბილწ და ვნებიან საუბრებს, დამატკბოელ სიმღერებსა და მუსიკას. ეს ყველაფერი სულს ნეტარებით ავსებს და ანებივრებს, გულს კი ხორციელი ვნებით აღანთებს, გახსოვდეს დაწერილი: შვილო, იყავი ბრძენი, გული გამიხარე (იგავ. 27,11).
2. ნუ მოუსმენ ხმაურიან და მხიარულ საუბრებს, ამაო და საარაკო მოთხრობებსა და ამბებს. ხოლო თუ უნებურად მოგიწევს მოსმენა, ნუ გაერთობი და ნუ მოიწონებ მათ. ქრისტიანისთვის სამარცხვინოა ამგვარი სიამოვნებების ძიება, ეს მხოლოდ იმ გარყვნილ ადამიანებს შეეფერებათ, ვისზედაც წმიდა პავლე მოციქულმა თქვა: და ყურს აღარ ათხოვებენ ჭეშმარიტებას, და მიუბრუნდებიან ზღაპრებს (2 ტიმ. 4,4).
3. ნუ მოისმენ სასამართლოებს, ცილისწამებებსა და ჭორს, რასაც ხანდახან ავრცელებენ მოყვასის შესახებ. თუ შეგიძლია, შეაწყვეტინე ასეთი საუბრები, თუ არადა, განერიდე, რათა არ მოისმინო. წმიდა ბასილი დიდი მოკვეთის ღირსად მიიჩნევს როგორც განმკითხველებსა და ცილისმწამებლებს, ასევე იმათ, ვინც ყურს უგდებს მათ და არ ეწინააღმდეგება.
4. ნუ მოისმენ და ნუ დატკბები ამაო, უაზრო საუბრებით, რაშიც ხარჯავს დროს ამა სოფლის მცხოვრებთა უმეტესობა. ძველ აღთქმაში წერია: ცრუ ხმები არ დაყარო (გამ. 23,1), ხოლო სოლომონ ბრძენი ამბობს: სიცრუე და ტყუილი მაშორე (იგავ. 30,8). უფალმა კი განსაჯა: ხოლო მე გეუბნებით თქვენ: ყოველი ფუჭი სიტყვისათვის, რომელსაც იტყვიან კაცნი, პასუხს აგებენ ისინი განკითხვის დღეს (მათ. 12,36).
5. და ბოლოს, საერთოდ ერიდე ნებისმიერ სიტყვასა და საუბარს, რამაც შენს სულს შეიძლება ავნოს. მათ შორისაა ქება-დიდება, როგორც ამბობს ესაია: ჩემო ერო, შენმა მეგზურებმა დაგაბნიეს და გზა-კვალი აგირიეს! (ეს. 3,12). მაგრამ გიყვარდეს ღვთის სიტყვის, წმიდა საგალობლების, ფსალმუნების და ყველაფერი იმის მოსმენა, რაც წმინდა, ბრძნული და სულისთვის მარგებელია. განსაკუთრებით შეიყვარე, როდესაც გაძაგებენ და გსაყვედურობენ.
გ) დაიცავი ყნოსვა ნებისმიერი სახის კეთილსურნელებისგან, რამაც შეიძლება ხორციელი გულისსიტყვები და ნდომა აღგიძრას: ნუ შეინახავ, ნუ იცხებ, ნუ შეისუნთქავ ჭარბად და ვნებით. ყოველივე ეს ქარაფშუტა ქალის ჩვეულებაა და არა სიბრძნისმოყვარე მამაკაცისა. მათგან სულის სიმხნევე სუსტდება და ხორციელი სურვილები აღიგზნება. მათ კი ძალუძთ, შეცოდებამდე მიიყვანონ ადამიანი. ვინც ამგვარ აღმგზნებ ნელსურნელებას იყენებს, მასზე ხშირად აღსრულდება წინასწარმეტყველება: სამსხვერპლო თასებიდან სვამენ ღვინოს და საუცხოო ზეთით იპოხებიან (ამოს. 6,6). სურნელების ნაცვლად აუვათ სიმყრალე (ეს. 3,23).
დ) დაიცავი გემო და მუცელი. ნუ დაამონებ ტკბილ, ნოყიერ, ნაირნაირ, სურნელოვან და ცხარე სასმელ-საჭმელს. ასეთ მანუგეშებელ ტრაპეზს, ვიდრე მისთვის ყოველივე საჭიროს შეიძენდე, შეუძლია სიცრუემდე, მოტყუებამდე, ქურდობამდეც კი მიგიყვანოს და სხვა ვნებისა და ბოროტი საქმეების ტყვედაც გაქციოს. ხოლო როდესაც სასურველს მოიპოვებ და მისით დატკბები, შეიძლება ხორციელი ცოდვით და პირუტყვული აღგზნებით დაეცე, რაც, როგორც წესი, მუცლის საშუალებით მოქმედებს. და მაშინ წინასწარმეტყველი ამოსის სიტყვისამებრ დაგემართება: განისვენებენ სპილოს ძვლის საწოლზე და ნებივრობენ თავიანთ სარეცლებზე; ფარის ცხვარსა და ბაგაზეე დაბმულ ხბორებს ჭამენ, სამსხვერპლო თასებიდან სვამენ ღვინოს (ამოს. 6,4.6).
ე) მოერიდე ხელით შეეხო, მოეხვიო არა მარტო უცხოს სხეულს - ქალისა იქნება, კაცისა, მოხუცისა თუ ყმაწვილისა, არამედ საკუთარსაც. განსაკუთრებული საჭიროების გარეშე ნუ შეეხები სხეულის ცნობილ ადგილებს. რაც უფრო თვითნებურია ასეთი შეხება, მით ცოცხალი და გრძნობიერია ხორციელი ვნების მოძრაობა და შეუჩერებლად მიაქანებს ადამიანს ცოდვისაკენ. ავხორცობას სხვა გრძნობებიც ხელს უწყობენ და შორიდან ეხმარებიან, რათა ადამიანი დაეცეს. ხოლო როდესაც ვინმე შეეხება იმას, რასაც არ უნდა მიჰკარებოდა, უკვე ძალზე ძნელად იკავებს თავს ცოდვისაგან.
მაცდუნებელია აგრეთვე თავსამკაული, ტანსაცმელი და ფეხსაცმელი. ამიტომ მოერიდე სხეულის მორთვას რბილი, ფერად-ფერადი და ბრწყინვალე სამოსით, თავს ნუ დაიმშვენებ ძვირფასი საბურავით და ფეხს - ასეთივე ფეხსაცმელით. ეს ქალებს შვენით, მამაკაცებისთვის კი შუფერებელია. სადად და უბრალოდ შეიმოსე, რათა სხეული დაიცვა ზამთრობით სიცივისგან და ზაფხულობით - სიცხისაგან; რათა შენც პორფირითა და ბისონით შემოსილი მდიდარივით არ გითხრან: შვილო, გაიხსენე, რომ შენსავე სიცოცხლეში მიიღე შენი სიკეთე (ლუკ. 16,25); და არ გამოსცადო წინასწარმეტყველ ეზეკიელის მუქარა, რომელმაც ამ ადამიანებს ასეთი განაჩენი გამოუტანა: იქამდე მივლენ, რომ თავად ჩამოვლენ თავიანთი ტახტებიდან ზღვის ხელმწიფენი, გადაიძრობენ მოსასხამებს და ნაქარგ შესამოსელს გაიხდიან (-26,16).
აქვე უნდა ვახსენოთ ყოველგვარი ხორციელი განცხრომა-ფუფუნებანი, როგორიცაა: ხშირი ბანაობა და აბაზანა, ლამაზი და კეთილმოწყობილი სახლები, რბილი ხალიჩები, ძვირფასი ავეჯი, მდიდრული სარეცელი და მასზე ნებივრობა. უფრთხილდი ყოველივე ამას, როგორც შენი უბიწოებისათვის სახიფათოს და ავხორცული სურვილებისა თუ ქმედებების და არაწმინდა გრძნობების გამომწვევ მიზეზს, რათა იმათი მემკვიდრე არ გახდე, ვისაც ამოს წინასწარმეტყველი აფრთხილებს: ვაი უზრუნველთ... განისვენებენ სპილოს ძვლის საწოლზე და ნებივრობენ თავიანთ სარეცლებზე (-6,14).
ყოველივე, რაზედაც ვისაუბრეთ, ის ნიადაგია, რომლითაც მაცდუნებელი გველი იკვებება. ამ ყველაფრით კი ჩვენი ხორციელი ვნებები საზრდოობს. თუ უყურადღებოდ არ დატოვებ მათ და უმნიშვნელოდ არ მიიჩნევ, მამაცურად შეეწინააღმდეგები და გრძნობების მეშვეობით შენს გულსა და სამშვინველში არ შემოუშვებ, გარწმუნებ, ადვილად დასძლევ სატანას და ვნებებს, რადგან არ მისცემ იმ საკვებს, რითაც შენში ისაზრდოებდნენ. და სულ მალე მოიპოვებ გამარჯვებას უხილავ ბრძოლაში.
იობი გვეუბნება, ლომი იმიტომ დაიღუპა, რომ საჭმელი არაფერი ჰქონდა: ლომი უნადავლოდ დაიღუპება, ძუ ლომის ბოკვერნი გაიფანტებიან (-4,11). იგი გამოხატავს სატანას, ჩვენს უძველეს მტერს, რომელიც გარბის იმ ადამიანისგან, ვინც საკვებს არ აძლევს, რასაც იმ ვნებების დამარცხებითა და დათრგუნვით იქმს, რომლებიც გარეგნული გრძნობების მიერ მიღებული შთაბეჭდილებებით აღიგზნებიან. როგორც პატრიარქ ფოტის ბიბლიოთკაში ვინმე მონაზონი იობი ამბობს, სატანა იმით ჰგავს ლომს, რომ ცდილობს, ადამიანი ჯერ მცირე, ჭიანჭველასავით უმნიშვცნელო ცოდვებით დასცეს, ხოლო შემდეგ, როდესაც შეეჩვევა მათ, დიდ შეცოდებებსაც მოუვლენს. და კიდევ იმითაც ჰგავს, რომ თავიდან ჭიანჭველასავით მცირე და უძლური გვგონია, შემდეგ კი უზარმაზარი ლომივით ძლიერი გოლიათი აღმოჩნდება ხოლმე.
ყველაზე მეტად საჭიროა, ჯეროვნად ვმართოთ ჩვენი ენა და აღვირი ამოვდოთ მას. ენის მამოძრავებელი გულია. რითაც გულია სავსე, ენიდანაც ის წარმოდინდება. ენის მეშვეობით გამოხატული გულისმიერი გრძნობა გულში მკვიდრდება და მტკიცდება. ამიტომ ენა ერთ-ერთი შემოქმედი და ჩვენი ზნის ჩამომყალიბებელია.
კეთილი გრძნობები უხმოა. სიტყვის საშუალებით გამოხატვას ეგოისტური გრძნობები ესწრაფვიან, რათა გამოთქვან ის, რაც ჩვენს თავმოყვარეობას ესალბუნება და ჩვენი აზრით, საუკეთსო კუთხით წარმოგვაჩენს. მრავალსიტყვაობა, ხშირ შემთხვევაში, საკუთარ თავზე ამაყი წარმოდგენისგან მომდინარეობს. ამ დროს თავი ბევრისმცოდნენ გვგონია და ვფიქრობთ, რომ ჩვენი შეხედულება ყველაზე მეტად დამაკმაყოფილებელია; მოუთმენლობა გვტანჯავს, ვიდრე აზრს გამოვთქვამდეთ და ხანგრძლივი და მრავალჯერადი განმეორებით იგივე აზრს სხვათა გულებშიც დავამკვიდრებდეთ. ასე ვახვევთ სხვას საკუთარ თავს, როგორც არამკითხე მასწავლებელს და ხანდახან იმათ დამოწფებაზე ვოცნეობოთ, რომელთაც ბევრად მეტი იციან მასწავლებელზე.
ნათქვამი იმ შემთხვევებზეც ვრცელდება, როდესაც საუბრის საგანი მეტნაკლეაბდ საყურადღებოა. მრავალსიტყვაობა უმეტესწილად უქმადმეტყველებაა, სიტყვით ძნელია იმ ზიანის გამოხატვა, რაც ამ უკეთურ ჩვევას მოაქვს. და საერთოდ, მრავალსიტყვაობა სულის კარს აღებს, საიდანაც მაშინვე გამოდის კეთილკრძალული გულისმიერი სითბო. უფრო ხშირად აკეთებს ამას უქმადმეტყველება. მრავლისმეტყველება საკუთარი თავისგან განაგდებს ყურადღებას. ამ დროს გული დაუცველია და მასში ჩუმად შეიპარებიან ხოლმე ვნებიანი გრძნობები და სურვილები. და ზოგჯერ იმგვარი წარმატებითაც, რომ უქმადმეტყველების დასრულებისთანავე გულში არა მხოლოდ სურვილი, ვნებიანი ქმედების გადაწყვეტილებაც ჩნდება. უქმადმეტყველება განკითხვისა და ცილისწამების კარი, ცრუ ამბებისა და აზრების გამავრცელებელი, უთანხმოებისა და განხეთქილების მთესველია. ის აუფასურებს გონებრივ ღვაწლს და თითქმის ყოველთვის ფარავს საფუძვლიანი ცოდნის არქონას. როდესაც მრავალსიტყვაობის შემდეგ თვითკმაყოფილების ბურანი განქარდება, ყოველთვის ერთგვარი ნაღველისა და სიზანტის შეგრძნება რჩება. განა ეს არ მოწმობს, რომ სული, თუმცა უხალისოდ, მაგრამ მაინც თავს განძარცვულად აღიარებს?
მოციქულმა იაკობმა, როდესაც სურდა ეჩვენებინა, თუ როგორ ეძნელება ლაპარაკის მოყვარულს რაიმე უსარგებლო, ბილწისა და საზიანოსგან თავშეკავება, ბრძანა, რომ ენის სათანადოდ მოთოკვა მხოლოდ სრულყოფილთ ხელეწიფებთ: ვინც არა სცოდავთ სიტყვით, იგია სრულქმნილი კაცი, რომელსაც ძალუძს დაურვება თავისი ხორცის (იაკ. 3,2). ენა სასწრაფოდ ალაპარაკდება ხოლმე საკუთარი სიამოვნებისათვის, ისე მიჰქრის, როგორც ლაგამაყრილი ულაყი და ლაყბობისას სასარგებლოს გარდა ბევრ ავსა და საზიანოსაც იტყვის. ამიტომ მოციქული მას მომაკვდინებელი შხამით აღვსებულ თავშეუკავებელ ბოროტებას უწოდებს (-3,8). სოლომონ ბრძენმა უფრო ადრე ბრძანა: ბევრი ლაპარაკისას ცოდვა აუცდენელია (იგავ. 10,19). ეკლესიასტესაც მოვუსმინოთ: ვინც ბევრს ლაპარაკობს, ის თავის უგუნურებას ამხელს, რადგან, როგორც წერი, ბრიყვი მრავალსიტყვაა (ეკლ. 10,14).
ვინც კეთილი გულით არ გისმენს, მასთან ხანგრძლივი საუბრებით ნუ დაკავდები, რათა თავი არ შეაწყინო და აუტანელი არ გახდე. ზირაქის სიბრძნე გვეუბნება: სიტყვა მრავალს შეიძაგებენ და ძალად მოლაპარაკე შეძულებული იქნება (ზირ. 20,8). ერიდე ცივი და მაღლი ტონით საუბარს. ერთიც და მეორეც ძალზეც აუტანელია და ეჭვს ბადებს, რომ ამაო ხარ და ბევრს ფიქრობ საკუთარ თავზე. ნურასოდეს ისაუბრებ საკუთარ თავზე, პირად საქმეებსა და ნათესავებზე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია. მაშინაც, რაც შეგიძლია მოკლედ და სწრაფად ისაუბრე. როდესაც სხვები ზედმეტს ლაპარაკობენ საკუთარ თავზე, შეეცადე, არ მიბაძო, თუნდაც მათი ნაუბარი თავმდაბლური და თვითდამმუნათებელი გეჩვენოს. რაც შეეხება მოყვასს, მასთან საუბარზე უარს ნუ იტყვი, მაგრამ მუდამ შეძლებისდაგვარად მოკლედ ილაპარაკე, მაშინაც კი, როდესაც ეს საუბარი მისთვის სიკეთის მომტანია.
საუბრისას გახსოვდეს და შეეცადე, შეასრულო წმიდა თალასის დარიგება: „საუბრის ხუთი სახეობიდან სხვებთან ლაპარაკისას სამი კეთილგონიერი სითამამით გამოიყენე, მეოთხე - იშვიათად, მეხუთზე კი საერთოდ უარი თქვი“. პირველი სამი სახეობა ასე უნდა გავიგოთ: დიახ, არა, თავისთავად ან გასაგებია, მეოთხე საეჭვოს ნიშნავს, ხოლო მეხუთე სრულად უცნობს. ანუ: რაც ნამდვილად იცი, რომ სრული ჭეშმარიტება ან სიცრუეა და ეს თავისთავად აშკარაა, მასზე თამამად თქვი, რომ ჭეშმარიტებაა ან სიცრუე. მასზე, რაც ეჭვს ბადებს, სჯობს, არაფერი თქვა, ხოლო თუ საჭიროა, ყოყმანით თქვი, რომ საჭოჭმანოა. ხოლო რაც შენთვის უცნობია, მასზე საერთოდ ნურაფერს იტყვი. ერთი მწერალი ამბობს: ჩვენ საუბრის ხუთი ხერხი ანუ საშუალება გვაქვს - მოწოდებითი, როდესაც ვინმეს მოვუწოდებთ, მოვუხმობთ; კითხვითი, როდესაც რაიმეს ვკითხულობთ; თხოვნითი, როდესაც რაიმე გვსურს ან ვითხოვთ; განსაზღვრებითი, როდესაც რაიმეს შესახებ მტკიცე აზრს გამოვთქვამთ და ბრძანებითი, როდესაც ხელმძღვანელისა და ძალაუფლების მქონე ადამიანის ტონით ვუბრძანებთ. ამ ხუთიდან პირველი სამი ყოველთვის თავისუფლად შეგიძლია გამოიყენო, მეოთხე - შეძლებისდაგვარად, მეხუთეს კი საერთოდ ნუ შეეხები.
ღმერთზე, განსაკუთრებით კი, მის სიყვარულსა და სახიერებაზე, მთელი კეთილგანწყობით ისაუბრე. ოღონდ ისაუბრე შიშით, რათა არ შესცოდო - ღვთაებრივზე რაიმე წინდაუხედავად არ თქვა და მსმენელთა გულები არ შეაშფოთო. ამიტომ მეტწილად სხვათა საუბრების მოსმენა და მათი სიტყვების გულის სიღრმეში დამარხვა გერჩიოს.
როდესაც უცხო თემაზე საუბრობენ, დაე, შენს სმენას მხოლოდ ხმა მოსწვდეს და არა აზრი. ამ დროს გონება შეუჩერებლივ ღვთისკენ უნდა ისწრაფვოდეს, მაშინაც კი, როდესაც აუცილებელია მოსმენა, რათა გაერკვე და სათანადო პასუხი გასცე. მოსმენისა და საუბრის შუალედში შეეცადე, გონების თვალი ზეცისკენ აღაპყრო. იფიქრე ღვთის დიდებულებაზე, იმაზე, რომ ის თვალს არ გაცილებს და ხან კეთილისმყოფლურად გიმზერს, ხან არა, იმის შესაბამისად, თუ როგორია შენი გულისსიტყვები, საუბარი, მოძრაობები, საქმე.
როცა საუბარს აპირებ, ვიდრე რაიმეს იტყოდე, წინასწარ განსაზღვრე, გულით რისი თქმა გსურს. ბევრს ისეთს აღმოაჩენ, რომ სჯობს, არც ამოსცდეს შენს ბაგეთ. იცოდე, მისგანაც, რისი თქმაც კარგი გგონია, სჯობდა, ზოგი რამ დუმილში დამარხულიყო. ამას ხშირად საუბრის დამთავარებისთანავე მიხვდები.
მდუმარება ჩვენს უხილავ ბრძოლაში უდიდესი ძალა და გამარჯვების დიდი იმედია. მდუმარება ძლიერ უყვარს მას, ვინც მხოლოდ ღვთის იმედადაა და არა საკუთარი თავისა. ის წმიდა ლოცვის დამცველი და სათნოებების მოპოვების გზაზე საოცარი შემწეა. მდუმარება სულიერი სიბრძნის ნიშანიცაა. წმიდა ისააკი ამბობს, რომ „ენის დაცვა არა მარტო აიძულებს გონებას, ღმერთთან აიჭრას, იდუმალად ხორცსაც უდიდეს ძალას ანიჭებს ხილული საქმეების აღსასრულებლად. ის ადამიანს ფარული ღვაწლის დროსაც ანათლებს, თუ ადამიანი გამოცდილია და იცის მდუმარების დაცვა“. სხვაგან კი წმიდა ისააკი ასე ასხამს ხოტბას მდუმარებას: „როდესაც ერთ მხარეს შენი განდეგილი ცხოვრების ღვაწლს დადებ, ხოლო მეორეზე - მდუმარებას, მაშინ მიხვდები, რომ ეს უკანასკნელი გადასწონის. ბევრი კეთილი რჩევა-დარიგება არსებობს ჩვენთვის, მაგრამ ვინც მდუმარებას შეიტკბობს, მისთვის ზედმეტია სხვა დანარჩენის დაცვა“. სხვა ადგილას ის მდუმარებას „მომავალი ცხოვრების საიდუმლოს“ უწოდებს, სიტყვებს კი ამა სოფლის იარაღს. წმიდა ბარსანუფი მდუმარებას ღვთისმეტყველებაზე მაღლა აყენებს და ამბობს: „თუ შენ ოდნავადაც არ ღმრთისმეტყველებ, უწყოდე, რომ მდუმარება უფრო მეტად იმსახურებს გაოცებასა და დიდებას“. თუმცა ისეც ხდება, რომ ზოგი სათქმელის არქონის გამო დუმს (ზირ. 20,6); ზოგი დუმს, რადგან შესაფერის წუთს ელის სიტყვის სათქმელად (იქვე);სხვა კიდევ სხვა მიზეზის - „ადამიანური დიდების, მდუმარების სათნოებისადმი მოშურნეობის ან იმის გამო, რომ გულში იდუმალ ესაუბრება უფალს და არ სურს, გონება და გულისყური მას მოსწყვიტოს“. (წმიდა ისააკი, სიტყვა 76). საერთოდ კი, შეიძლება ითქვას, რომ ვინც მდუმარეა, კეთილგონიერებასა და სიბრძნეს ამჟღავნებს (ზირ. 29,26, 20,5).
მდუმარებას რომ შეეჩვიო, ერთ უბრალო და იოლ ხერხს გასწავლი: დაიწყე ეს საქმე და თავად გიჩვენებს, როგორ მოიქცე და დაგეხმარება კიდეც. ამ ღვაწლისას გულმოდგინება რომ შეინარჩუნო, ხშირად იფიქრე განუკითხავი ლაყბობის დამღუპველ შედეგებსა და კეთილგონივრული მდუმარების მაცხოვნებელ ნაყოფზე. როდესაც მდუმარების მაცხოვნებელ ნაყოფს იგემებ, მაშინ უკვე არანაირი გაკვეთილი აღარ დაგჭირდება.